भूत आनी वर्तमान हे दोन काळ, कर्ता+क्रियापद+कर्म असो वाक्यांतलो सादारणपणान शब्दक्रम हीं इंग्लीश भाशेच्या व्याकरणाचीं खास आंगां.
इंग्लीश भाशेन हेर भासांकडल्यान व्हड प्रमाणांत उतरांवळ उश्णी घेतल्या. स्कँडिनेवियन, डच, लॅटीन, ग्रीक, फ्रेंच, इटालियन, स्पॅनिश, जर्मन, भारतीय अशा भासांमदलीं शेंकड्यांनी उतरां हें भाशेंत घोळटात. ताका लागून विंगड विंगड प्रकारांचो आशय परगटावपाखातीर इंग्लीश भाशेची उतरावळ गिरेस्त जाल्या.
संदर्भ: 1. Baugh, Albert C, A History of the English Language; 2. Jesperson, Otto, Groeth and Structure of the English Language; 3. Quirk, Pandoph et al. A Grammer of Comtemporary English. London: Longman 1972; 4. Smith, LoganPearsall, The Oxford English Dictionary. Vols.
इंग्लीशसाहित्य: इसवी सनाच्या सव्या शतमानासावन आयजमेरेन इंग्लीश साहित्याची परंपरा, विंगडविंगड काळखंडात थांबनासतना आपली उदरगत घडयत रावल्या. इंग्लंडांतले लेखकच निहय तर स्कॉटलंड, वेल्स आनी आयर्लंड ह्या प्रांतांमदल्या लेखकांचें साहित्यय, इंग्लीश साहित्याचो अविभाज्य भाग जावन आसा. एकुणिसाव्या शतमाना उपरांत अमेरिकन, ऑस्ट्रेलियन आनी कॅनेडियन ह्यो भासो तातूंतल्यान वेगवेगळी राश्ट्रीय अस्मिताय परगटावपाक लागिल्ल्यान, त्या तीनूय भासांक स्वतंत्र फांटे मानतात.
पूर्विल्ले इंग्लीश साहित्य (इ. स. 1066 मेरेन): इंग्लीश भाशेंतलें सगळ्यांत पोरनें वा पूर्विल्लें साहित्य इसवी सनाच्या पांचव्या शतमानांत, इंग्लंडांत जर्मीनी पंगडाचे भाशेंत मौखिक रुपांत आनी उपरांतच्या लिखीत स्वरुपांत मेळटा. ह्या साहित्याक 'ओलेड इंग्लीश' वा 'अँग्लो-सेक्सन' ह्या नांवानी वळखतात. मूळ इंग्लीशीचो स्वभाव आनी संवेदनशीलपण अँग्लो-सॅक्सन. पूण फ्रेंच, लॅटीन आनी हेर भासांच्या चपणाखाला तिचो नाश जायत चलिल्लो दिसता. वयली गजाल खरी आसली तरी तीच इंग्लीश साहित्याचे बुन्यादीची प्रेरणाशक्त जावन आसा. केल्टिक वंशाच्या लोकांचें साहित्य गेलिक, स्कॉटिश, वेल्श, कॉर्नीश आनी आयरीश ह्या परिस्थितींक तोंड दिवन तिगोव उरिल्ल्या भासांचें लोक परंपरेंत दिसता. हें साहित्य अँग्लो-सेक्सन साहित्याच्या आदींचें जावन आसा. पूर्विल्ल्या इंग्लीश साहित्याचे पयलें गेय अवशेश सव्या, सातव्य शतमानाआदी अँग्लो-सेक्सन लोकांनीं भायल्या इंग्लंडांत हाडिल्ले मेळटात. हातूंत 'बेअवुलफ' हें सुमार बत्तीसशें वळींचें अपुर्ण स्वरुपांतलें म्हत्वाचें आर्ष महाकाव्य आस्पावता. ह्या महाकाव्याचें कांय शतमानां भाटांवरवीं गावप जातालें. हाचो मुखेल नायक 'बेअवुल्फ' हो स्वीडनांचल्या राजाचो पुतणयो. तो एका नरभक्षक सर्पासुराचो आनी ताच्या दुश्ट आवयचो, आपल्या बळग्यान नाश करता. पूण हातूंत ताकाय मरण येता. अँग्लोसेक्सन पद्यसचणूक निर्यमक, प्रासयुक्त आनी वळींत कितलींय उतरां आसलीं तरी चड करून चार आघात साबांळपी आसा. कॅडमन (७ वें शतमान). किनीवुल्फ (९ वें शतमान)ह्या दोन म्हत्वाच्या कवींची रचना आनी सेक्सनांचो राजा आल्फ्रेड (९ वें शतमान) हाणें दिल्ले उर्बेन बरयल्लें गद्य वाङमय हे ह्या युगांत पडिल्ली मोलाची भर. बीड (६७३-७३५) हो व्हड पंडितूय ह्याच काळांत जावन गेलो. ताचें इतिहासाचें म्हत्वाचें टिपणपुस्तक 'दि अँग्लोसेक्सन क्रॉनिकल' खूब गाजला.
मध्यकाळांतलें इंग्लीश साहित्य: (१०६६-१५१६) इ.स. १०६६ त फ्रांसांतल्या नॉर्मन लोकांनी इंग्लंडाक हरोवन सुमार पांचशीं वर्सां फ्रेंच भास सांस्कृतायेचो प्रभाव इंग्लीश संस्कृतायेचेर दवरलो. धर्मीक वाठारांत आनी शिक्षणीक मळार लॅटीन भासेन आपलो शेक चलयलो, जाल्यार सरकारी पांवड्यार, दरबारांत आनी साहित्यीक मळार फ्रेंच भाशेन आपलें व्हडपण गाजयलें. हाक लागून इंग्लिशीचे संरचनेंत भायर भितर बदल जावन फ्रेंच आनी लॅटीन उतरावळ इंग्लिशींत आस्पावली. ह्या कारणांक लागून ही भास खूब गिरेस्त जाल्या. भक्तिपर धर्मीक काव्यां,रुपककाव्यां,रोमान्स,कथाकाव्य आनी हेर साहित्यप्रकारांत मध्यकाळांतले इंग्लिशीचें वैभव दिसता. ह्या काळखंडांत विल्यम लॅँगलंडचे पीअर्स प्लाउमन हें आध्यात्मिक प्रवृत्तीचेंकाव्य, जॉन विक्लिफ हाणें सोंपे इग्लिशींत केल्लो बायबलाचो अणकार ,सर गावेडन अॅण्ड द ग्रीन नाईट, ही सरदारी धाडस आनी मोग हांची रोमान्सकथा, सर टॉमस मेलरीचें मॉर्ट ड आर्थर हातूंतली नामनेची रोमान्सकथा, ह्यो म्हत्वाच्यो साहित्यकृती आस्पावतात. जेफरी चॉसर(1340-1400) ह्या दरबारी कवीचे कँटरबरी टेलस (अदमासान 1378 उपरांत) हें व्हड कथाकाव्य, इंग्लिशींतली पयली व्हड काव्यकृती अशें मानतात.हातूंतल्यो चोवीस कथा यात्रेक वचपी विंगड विंगड पात्रांच्या तोंडांतल्यान वदोवन चॉसरान जायत्या विशयांक स्पर्श केला. फ्रेंच आनी लॅटीन भासांचो प्रभाव इंग्लीश भाशेन पुरायपणान पचयिल्ल्याचें ताणें दाखोवन दिलां.
पूर्विल्ल्या इंग्लीश काळासावन इंग्लंडांत धर्मीक विधींतल्यान नाटकाची निर्मणी पुराय स्वरुपांत नासली तरी सवकासायेन सुरू जाल्ली. ती पंदराव्या शतमानांत निती नाटकां आनी सोळाव्या शतमानांत उपरोधप्रधान लघुनाटकां अशा अक्समात अप्रूप नाटकाची निर्मणी केल्ल्याचें नदरेक येता.
प्रबोधन काळ (१५१६-१६६०): पुराय युरोपांत पातळिल्लें नवें प्रवृत्तीवादी तत्वगिन्यान पंदरांव्या शतमानाच्या शेवटाक इंग्लंडाक पावलें. उत्स्फूत येवपी काव्यमयता आनी कल्पनेचें रम्यपण हांकां उठाव दिवपी साहित्य अभिजात ग्रीक आनी रोमन साहित्य वृत्तीच्या शेकातळां घडपाक लागलें. व्यक्तिवादाचो उदय जावन शिक्षण, वेपार, नाविक दळाची तांक हातूंत इंग्लंडचे लोक युरोपांत सगळ्यांत व्हड थारले. खास करून एलिझाबेथ राणयेच्या उंचेल्या संस्तीक वातावरणाचो त्या काळांतल्या साहित्यीकांचेर उत्तेजक परिणाम जालो. इ. स. १४८५ ते १६६० मेरेनच्या इंग्लंडच्या प्रबोधनाच्या ह्या कालाक, साहित्याचें भांगरायूग मानतात. इ.स.१४७६ त विल्यम कॅक्सट्न हाणें पयलो छापकानो सुरू करून मुद्रण संस्कृतायेच्या अभिनव पर्वाक सुरवात केली. ग्रीक, लॅटीन, इटालियन आनी फ्रेंच ह्या प्रगत भासांतले बरें बरें ग्रंथ इंग्लीशीत अणकारीत केले. साहित्याच्या सगळ्या प्रकारांतल्यान राश्ट्रीय अस्मितायेचो नेटान अविश्कार घडपाक लागलो. धर्मगुरू पोपाआड इंग्लीश राजांनी व्हड बंड केलें आनी राश्ट्रीय चर्चीची थापणूक केली. ल्यूथरप्रणीत प्रॉटेस्टंट पंथाचे ते आदारखांबे जाले. मानवतावादी लेखकांची व्हड परंपराच हांगासावन सुरू जाली. तातूंत टॉमस मोर हाणें बरयल्लो यूटोपिया (१५१६) हो ग्रंथ अप्रूप आसून, तातूंत ताणें बुद्धीच्या कसाचेर आदर्श समाज पद्धतीचो थाव घेतला. ह्या लॅटीन ग्रंथाच्या पयल्या उजवाडावपासावन इंग्लंडांत प्रबोधनकाळ सुरू जाता.
प्रबोघनकाळांतली कविता सामकी उत्स्फूर्त, मानवतावादी, रोमँटीक आनी अलंकारिक आसा. सर फिलीप सिडनी आनी एडमंड स्पेन्सर हे दोन दरबारी कवी आपल्या प्लेटॉनिक मोगाच्या व्हडपणाखातीर तशेंच 'नैतिक पूर्णताय सौंदर्यशीलतेक पोशक आसता', ह्या तत्वगिन्यानाखातीर नामनेक पावले. स्पेन्सराचें 'द फेअरी क्वीन' (१५९०-१६०९) हें अर्दकुटें दीर्थकाव्य ह्या काळखंडांतलीं सगळ्यांत म्हत्वाची काव्यकृती जावन आसा. प्रबोधन काळाच्या दुसऱ्या अर्दांत कविता चड गंभीर आनी विचारशील रुपशील शैलीची आनी विरोधभासाची आशिल्ली. जॉन डन, जॉर्ज हर्बट, हेन्री व्हॉन, रिचर्ड क्रॅशॉ, अब्राहम काडली, एण्ड्रू मार्व्हल आनी हेर स्वतंत्र प्रज्ञा आशिल्ले, धर्मीक प्रवृत्तीचे कवी गुणवत्तेचे मदरेन म्हत्वाचे मानतात. ह्याच काळांत बेन जॉन्सन, हेरिक आनी हेर 'कॅवॅलिअर' कवी चड तरल सोबितकायेचे नदरेचे, तारतम्यवादी, अभिजाततावादी आनी रचनेभितरली निवळसाण म्हत्वाची समजुपी
