आसले. महाकवी जॉन मिल्टन (१६०८-१६७४) हो तांचे प्रकृतीकडेन जुळपी ह्या काळांतलो म्हान साहित्यीक आसलो. खर विकृतीवांगडाच ग्रीक सौंदर्यतत्वाचो समर्थ आविश्कार घडोवपी तशेंच क्रिस्ती तत्वगिन्यानाच्या नैतिक आदर्शाक एकठांय गुंथपी प्रतिभा ताचेकडेन आसली. आदर्शवादी प्यूरिटन पंथाचो तो खर अभिमानी आसलो. बायबलांतल्या मनशाच्या अध:पतनाच्या कथासुत्राचेर ताणें इंग्लीशीत एक अमर महाकाव्य 'पॅरडाईज लॉस्ट' (१६५६-१६६५) रचलें. ह्या प्रदीर्घ अशा महाकाव्यांत काव्याचो आनी पांडित्याचो दुर्मीळ असो मेळ सादला.
ह्या काळांतलें गद्य विंगड विंगड शैलीप्रकारांचो प्रयोग करपी आनी जायत्या नव्या गद्य प्रकारांचें मुळावण घालपी थारलें. ह्या काळांतले लीली, लॉज, ग्रीन, बेकन, टॉमस, ब्राडन, बर्टन, वॉल्टन, फुलर आनी हेर गद्यकार उल्लेख करपासारके आसात. पूण जेम्सच्या फाटबळान (१६११) हो बायबलाचो सोपो, सोबीत अणकार म्हळ्यार ह्या काळांतलो सगळ्यांत म्हान अविश्कार जावन आसा.
प्रबोधनकाळातलीं नाटकां हीं ह्या काळांतल्या युगधर्माचो दिश्टावो दाखोवन अज्रंवर जाल्लीं दिसतात. ह्या काळांत जावन गेल्लो म्हान नाटककार आनी कवी विल्यम शेक्सपीयर (१५६४-१६१६) हाका संवसारीक साहित्यांतलो 'सर्वमान्य मानदंड' मानतात. टॉमस किड आनी क्रिस्तोफर मार्लो ह्या खांप्या नाटककारांनी खाप्यां नाटककारांनी 1585 च्या अदमासाक इंग्लीस रंगमाचयेचेर क्रांती घडयली. जायत्यो ल्हान-व्हड सुखान्तिका आनी दुख्खान्तिका, इतिहासीक नाट्य प्रहसनां ह्या सगळ्यांची भरसण आशिल्ले जायते नाट्य प्रकार अस्तित्वांत आयले आनी तांची उदगतय घडली. निमणें 1642 त, खर धर्माभिमानी प्यूरिटन पार्लमेंटान नाटक-घरां द करपाचो हुकूम सोडीमेरेन इंग्लीश रंगमाचयेर जायत्या ऊंच पांवड्यांच्या नाटकांची निर्मणी जाली. भिरांकूळ, शृगारमय आनी करूणगंभीर नाटकाचे निर्माते रील, लॉज, ग्रीन, नॅश हेवुड हे जायत्या वेवसायीक नाटक मंडळाचो आदार आसले. पूण शेक्सपिअरचे लिखणेन मेळयल्ली सौंदर्यशीलता, मनशाच्या मनाचें बारीकसाणेन केल्लें वाचप, अज्रंवर पात्रांची निर्मणी हीं सगळींच अजापां अशें समजतात. हॅम्लेट (1601), ऑथेल्लो (1604), किंग लिअर (1605), मॅकबेथ (1606) आनी अॅणटनी अॅण्ड क्लिओपात्रा (1606) ह्यो ताच्यो दुख्खान्तिका, नाटकाच्या मळावेल्यो म्हान कलाकृती असों मनातात. ताच्या वट्ट 37 नाटकांतल्यो 17 सुखान्तिका लेगीत दादल्या-बायलांच्या संबंदाचो एक खासा आनंदाचो अणभव घडयतात. शेक्सपीअर हे संवसारांतलें एक व्हड अजाप.
प्रबोधन काळाच्या दुसऱ्या अर्दांत बेन जॉनसन (1573-1637) हो ऊंच अभिरुचीचो नाटककार आनी वेबस्टर, मसींजर, फोर्ड, शर्ली, बोउमंट, फ्लेचर आनी जायते नाटककार रंगमाचयेक गिरेस्त करताले. ह्या सगळ्यांनी संविधानकानी सोबीत रचणूक आनी तंत्रबद्ध नाटकनिर्मणेकडेन चड लक्ष दिलें.
रेस्टोरेशन काळ वा ड्रायडनाचे युग (1660-1700): कवितेंतल्या सोप्या सुटसुटीत गद्याकडेन, कल्पनाविलासा कडल्यान विचारशीलतेकडेन, रम्यतावादाकडल्यान अभिजातवादा कडेन उदरगत घडोवपी हो काळ, दुसरो चार्लस् राजा जाल्लो त्या काळासावन अठराव्या शतमानाचे सुरवातीमेरेनचें इंग्लीश साहित्यवृत्तीतलें व्हड बदल दाखयता. समतोल अभिव्यक्तीक म्हत्व दिवपी, ओड, दशावयवी युग्नक (हिरॉइक कप्लेट), उपहास हे काव्य प्रकार ह्या काळांत वयर सरले. अठराव्या शतमानांत ह्या काव्यप्रकाराक आनीकय रंग भरलो. जॉन ड्रायडन (1631-1700) हाणें ह्या काळांत सगळ्या तरांच्या साहित्यप्रकारांत म्हत्वाची निर्मणी केल्या. ह्या काळांतलो हो एकलो एकसुरो व्हड कवी आनी युगकर्तो लेखक. हेर नाटककार, कवी आनी लेखक चड म्हत्वाचे नात. ड्रायडनान समीक्षक नवें अभिजातवादी रूप दिलें. आपल्या ऊंच अभिरुचीवरवीं आनी समाजीक जाणविकायेक म्हत्व दिवन, ड्रायडनान पुराय इंग्लीश साहित्यीक नवी दिका दिवपाचो वावर केलो: कठोर आत्मनिरिक्षण, कोटीप्रकाराचेर आशिल्लो शेक, हे ताच्या व्यक्तिमत्वाचे म्हत्वाचे गूण. ह्या काळांत काँग्रीव आनी ऑटवे हे नाटककार, प्यूरिटन सवळेपणाचें विडंबन करपी कवी सॅम्युअल बटलर, दिसपटीकार सॅम्यूअल पीपस्, कादंबरीसारकें वर्णनपर गद्य बरोवपी धर्मीक वृत्तीचो लेखक जॉन वनियन हांचो वावर उल्लेख करपासारको आसा. लॉक, ह्यूम, हॉबस् हे विवेकनितीक म्हत्व दिवपी तत्वज्ञ ह्याच काळांत जाले. इंग्लंडाचें राश्ट्रीय जिणेंत वैज्ञानीक क्रांती घडोवन हाडपी ‘रॉयल सोसायटी ऑफ लंडन’ हे संस्थेची थपणूक इ.स 1662 त जाली. हें संस्थेच्या यत्नांक लागून इंग्लीश साहित्य सोपे, सुटसुटीत, सुगम आनी अलंकारण विरयत जायत गेलें. नव अभिजाततावाद (1700-1798): पुराय अठरावें शतमान दोन गजालींखातीर नांवाजिल्लें आसा. एक, इंग्लीश साहित्यातलें म्हत्वाचे गद्य निर्मणे खातीर दुसरें, पुर्विल्ल्या रोमन सम्राज्यांतले सम्राट ऑगस्टसच्या काळांतल्या वांङमयाचें (लॅटीन वाङमयाचें) भांगरा यूग आदर्श मानून तेवरी कलेचे कस मानपी साहित्यीकां खातीर. ह्या काळांत पयलीं, अलेक्धेंडर पोप हाचें यूग (1700-1744) आनी उपरांत डॉ. जॉनसनाचें युग (1744-1784) हीं दोम म्हत्वाचीं युगां आयलीं. वाडटी बुद्धिवादी प्रवृत्ती, उपहास, उपरोध आनी विडंबन हांचो प्रभाव आशिल्लें गद्य आनी पद्य, शब्दयेवजणेखातीर वापरिल्ली बुद्ध, भाशेची निवळसाण आनी पद्यापरस गद्याचेर दिल्लो नेट हीं ह्या काळांतल्या साहित्याचीं मुखेल लक्षणां.
रोसाळ, सोपी समतोल सादपी, नियंत्रित अशी परिपक्व गद्यशैली अठराव्या शतमानांत इंग्लीश भाशेंत फुडें आयली. ताकालागून गद्य साहित्य प्रकार सोपे आनी परिणामकारक जावपाक लागले. कादंबरी सारको साहित्य प्रकारय चलणुकेंत आयलो. डॅनियल डिफाे हाची ‘रॉबिन्सन क्रुसो’ (1799), जोनाथन स्विफ्ट हाची ‘गलिव्हर्स ट्रॅवलर्स’ (1726), रिचर्डसन हाची ‘पॅमेलो’ (1740) आनी फिल्डींग हाची ‘टॉम जोन्स’ (1749) ह्यो पयल्यो वयल्यो कादंबऱ्यो जावन आसात. स्मॉलेट, स्टर्न, वॉलपोल. गोल्डस्मिथ, जॉनसन हांणीय कादंबरीचे उदरगतीक आपलो हातभार लायला.
अलेक्झांडर पोप (1688-1744) हो ह्या शथमानंतलो सगळ्यांत व्हड कवी. दशावयवी युग्मक सगळ्यांत बरेतरेन वाडोवपाचें श्रेय ताका फाव जाता. ‘एसो ऑन मॅन’, ‘एसे ऑन क्रिटीसिझम’ ही तत्वीक दीर्घकाव्यां, होमर हाच्या ‘इलियड’ चो अणकार, ‘द रेप ऑफ द रॉक’ आनी ‘द डनसिअड’ हीं विडंबन महाकाव्यां हे ताच्या व्हड साहित्य निर्मणेंतले नामनेचे ग्रंथ आसात. समाजीक प्रस्न खबरांपत्रांतल्यान मांडपी म्हूण नामना जाेडिल्ले अाॅडिसन आनी स्टील हे दोन निबंद लेखक पोपच्या काळांतले. नेमाळ्यांची सुरवात आनी वाड ह्याच काळांत जाली. शारांत नव्यान उद्याक आयिल्लो मध्यवर्ग राजकरणांत बळिश्ट थारिल्ल्यान तशेंच साहित्य वाचन करपी वर्गय होच आशिल्ल्यान ह्या वर्गाच्या जाणविकायेंचें पडबिंब इंग्लीश साहित्यांतल्यान चडांत चड उक्तें जावंक लागलें.
डॉ. सॅम्युएल जॉनसन (1709-1784) हो बुदवंत उलोवपी, विक्षिप्त, पूण सडेतोड आनी सरळ मतांक लागून त्या काळांवेल्या साहित्यीकांमदीं आदाराचो जागो फाव जाल्लो एक म्हान आनी हुशार साहित्यीक. जेम्स बॉस्वेलान ‘लाइफ ऑफ सॅम्युएल जॉनसन’ (1791) नांवाचें ताचें चरित्र बरयलां. हे दोनूय इंग्लिशींत अज्रंवर थारल्यात. जॉन्सनाचें बौद्धीक रांगडेपण, कोटी करप, नैतिक ताठरपण, कसलीय घडणूक आनी साहित्यकृती स्वतंत्र नदरेन पळोवपाची पद्धत, समीक्षेचे नवें चरित्रनिश्ठ सक लावपाची धटणी हे आनी हेर कांय गूण बॉस्वेलान कलात्मक नदरेन पळयल्यात आनी चरित्र लेखनाची आगळी वेगळी द्ख घालून दिल्या. जॉनसन हो अभिजातवादाचो खर समर्थक आसलो. पूण
