इराक
बसरा आनी बगदाद आपल्या हातांत घेतले. हाचे उपरांत मात इराकान ब्रिटनाकडले संबंद सुदारले आनी दुसऱ्या म्हाझुजांत इश्ट राश्ट्रांखातीर ह्या देशान मोलादीक वावर केलो. 1943 त संयुक्त राश्ट्र सनदेचेर सय केली.
दुसऱ्या म्हाझुजां उपरांत पर्थून एकदां राजकी प्रस्न सुरू जाले. 1948 जाल्ल्या इझ्राएल-अरब झुजांत इराकान आपलें सैन्य अरबांवटेन उबें केलें. 1951-52 त ज्यू लोकांनी व्हडा संख्येन इराक सोडलो. संयुक्त अरब गणराज्याप्रमाण इराक आनी जॉर्डन हांकां आपलेंय एक संघराज्य आसचें अशें दिसून लागलें आनी तांणी 14 फेब्रुवारी 1958 दिसा ताची थापणूक केली. 19 मार्च 1958 अम्मान आनी बगदाद ह्या दोनूय राजधानींनी संघाचें संविधान जाहीर केलें. पूण हें संघराज्य चड काळ तिगलें ना. 14 जुलय 1958 दिसा लश्करी क्रांतींत राजा फैझल, राजकुवंर आनी पंतप्रधान जनरल नुरी अल्-सैद हांकां मारून उडोवन ब्रिगेडियर कासीम हाणें सत्ता आपलेकडेन घेतली आनी अराक गणराज्यची घोशणा केली. कासीन इराकचो पंतप्रधान जालो पूण ताचो आनी कर्नल आरेफ ह्या उपपंतप्रधानाचो अशे दोन पंगड सत्तेखातीर झुजूंक लागले. कासीमान आरेफाक उपपंतप्रधान पदावेल्यान काडून उडयलो आनी कम्युनिस्टांआडय कडक कारवाय केली. 1959 त कासिमाचो खून करपाचो यत्न जालो. तेवटेन कुर्दानी आपल्या स्वतंत्र राज्याचे मागणेचेर झूज उबारून मुस्ताफा बागझानीच्या फुडारपणाखाल उत्तर इराकांतलो बरोच वाठार आपले सत्तेखाला हाडलो. 8 फेब्रवारी 1966 दिसा जगरल कासीमाक मारून उडोवन बाथ पक्ष आनी लश्करी अधिकाऱ्यांनी कर्नल आरेफाक राश्ट्राध्यक्ष आनी ब्रिगेडियर महमद ब्रक हाका पंतप्रधान केलो. 14 जुलय 1964 दिसा कर्नल आरेफाक इराकी अरब सोशलीस्ट युनियन ही संघटना तयार करून तातूंत सगळ्या राजकी पक्षांनी मृसामील जावंचें अशें जाहीर केलें. 32 म्हत्वाच्या इद्येगधंद्याचें राश्ट्रीयकरण जालें. 13 एप्रिल 1966 त आरेफाक अपघातांत मरण आयल्या उपरांत ताचो भाव मेजर जनरल अब्दुल रेडमान आरेफ अध्यक्ष जालो. इराक आनी इराण हांचे संबंद 1966 सावन सुदारत गेले. 1967 त इराकी अध्यक्ष आरोफान इराणाक भेट दिली. ह्या चवर्सा इराकान संयुक्त अमेरिकेचीं संस्थानां आनी ग्रेट ब्रिटन हांचेकडले संबंद पयस केले. देशांत दूरचित्रवाणी सेवा चालू जाली आनी ताहेर याह्या पंतप्रधान जालो. 17 जुलय 1968 दिसा सत्तांतर जावन जनरल अहमद हसेन अल् बक्र हो पयलींचो पंतप्रधान राश्ट्राध्यक्ष जालो. अब्दुल रेहमान आरेफ हो अज्ञातवासांत गेलो आनी तारेहाक बंदखणींत उडयलो. 1970 त इराण-इराक हांचेंमदी शिमेच्या प्रस्नांक लागून वाद चालू जालो. 1973 त राश्ट्रीय पुरोगानी आघाडीची थापणूक जावन बाथ पक्ष आनी कम्युनिस्ट पक्ष हांच्या फुडारपणाखाला नवो सरकार सत्तेर आयलो. 1978 त कम्युनिस्टांचेर आरोप जाल्ल्यान ते राश्ट्रीय आघाडींतल्यान भायर पडले. हिंसक वावर केल्ल्याच्या आरोपावेल्यान 21 कम्युनिस्ट फुडाऱ्यांक मारून उडयले. 1979 त राश्ट्राध्यक्ष बक्र हाणें ताची सुरवात घेतली. शट् अल अरब शीमेच्या प्रस्नावेल्यान इराण आनी इराक हांचे मजगतीं जाल्ल्या वादान एक नवें मोडण घतलें आनी 1980 त सप्टेंबर म्हयन्यांत इराणान इराकाचेर घुरयो घालूंक सुरवात केली. ह्या झुजाचो परिणाम सगळ्या जगाचेर जालो. तेल वेपाराचे नदरेंतल्यान हें झूज सगळ्यांकूच लुकसाणाचें थारलें. दोनूय देशांचे ह्या झुजांत बरेंच लुकसाण जालें. मदल्या काळांत संयुक्त राश्ट्रसंघान दोनूय देशांमदीं बरेंपण हाडपाचे यत्न केले पूण ते फळादीक जालो नात. सद्याक दोनूय देशांनी झूजबंदी केल्या. ऑगस्ट 1990 त, इराकान शेजराक आशिल्ल्या कुवेत देशाचेर घुरी घालून ताका आपल्या शेकातळा हाडलो. हाचो विराध करचेखातीर अमेरिकेच्या फुडारपणाखाल संवसारांतल्या बऱ्याच देशांनी इराकाआड झूज करपाची शिटकावणी दिल्या.
राज्यवेवस्था: 22 स्पटेंबर 1968 दिसा मानून घेतिल्ल्या तात्पुरत्या संविधानाप्रमाण इराक हे लोकशाय गणराज्य राश्ट्र आसा. इस्लाम हो देशाचो धर्म आशिल्ल्यान संविधान आनई सगले कायदे ताचेर आदारिल्ले आसात. धर्म, भाशण, मत हांची स्वतंत्रताय आशा. जात, धर्म वा भास हांचेमदीं भेदभाव नात. कुर्द लोकांक इराक देशाच्या एकचाराक बादा येवचीना अशे तेन खासा हक्क दिल्यात. सगळ्यांत चड अधिकार क्रांतीकारी परिशदेकडेन आसात आनी राश्ट्रीय विधानसभेची वेंचणूक जायसर हीच परिशद सगळे कायदे थारायतात. देशांत बाथ पक्ष, अरब सोशलीस्ट युनियन, कम्युनिस्ट पार्टी अशे पक्ष आसात, पूण हातूंतल्या निमण्या तीन पक्षांचेर बंदी आसा. प्रशासनाच्या सोपेंपणाखातीर देशाचे 18 प्रांत (लिवा) केल्यात. हांचेर प्रशान चलोवपाखातीर मुहाफीजाची (गव्हर्नर) ची नेमणूक जाता. बगदाद हांगा देशांतलें सर्वोच्च न्यायालय आसा. डिसेंबर 1968 सावन हेरगिरी करतल्याक मरणाची ख्यास्त दिवपाचो कायदो केला.
अठरा वर्सां पुराय केल्ल्या दरेकल्या तरनाट्याक लश्करी शिक्षण सक्तीचें आसा. राश्ट्राच्या राखणेदळांचेर बरोच पयसो खर्च जाता.
अर्थीक स्थिती: इराक हो शेतवडीचेर चड भर दिवपी देश आसा आनी वट्ट लोकसंख्येच्या 75% लोक शेतवड आनी गोरवां पोसपाच्या उद्येगांत आसात. 1950 मेरेन कारखान्यांनी वाड जावांक नासली, पूण ते उपरांत ती नेटान जावंक लागल्या.
आसिरिया आनी कुर्दस्तान ह्या वाठारंनी बार्ली, गंव, फळापळावळ, तंबाखू हांचीं पिकां येतात. खाजूर आनी तांदळाचेंय पीक हांगा जाता. बार्ली हें हांगाचें मुखेल पीक. गंव-उत्पादन युफ्रेटीस आनी टायग्रिस पिकावळीकय सुरवात जाल्या. इराकी लोकांच्या जेवणांत खानराचें प्रमाण बरेंच आसता. खाजरापासून ‘आराक’ नांवाचो सोरो तयार करतात. ताच्यो बियो गोरवांक खावड म्हूण उपेगी पडटात. कापूस बऱ्याच वाठारांनी जाता. पूण खार जाल्ली जमीन आनी तोळांच्यो घुरयो हे दोन मुखेल प्रस्न कापसाची पिकावळ चड जावंक दिनात. इकारच्या ईशान्य वाठारांत द्राक्षांचें उत्पादन जाता. गोरवां आनी मेंढरां पोसपाचो धंदोय हांगा बरोच चलता.
उत्तर इराकांत क्रोमाइट, तांबें, शिशें, लोखण, जस्त हांच्यो खणी आसात. हे भायर विंगडविंगड वाठारांनी चुनखडी, जिप्सम, मीठ, डोलोमाइट, बेतूम, फॉस्फेट आनी गंधक हांचीय सांठवण सांपडटा.
पेट्रोलियम हें हांगाचें सगळ्यांत म्हत्वाचें खनिज जावन आसा. देशाच्या ईशान्य, उत्तर आनी दक्षिण वाठारांत तें मेळटा. किर्कूक, खानकीन आनी बगदाद हांगा तेल शुद्ध करपाचे कारखाने आसात. पेट्रोलियमच्या उत्पादनाक लागून इराकाक जगाचे बाजारपेठेंत बरेंच म्हत्व आसा. तेलउद्येद सोडल्यार इराकांत व्हडले उद्येगधंदे चडशे नात. बगदादांत वीजनिर्मणी, उदकापुरवण, विटो तयार करपाचो उद्येग, प्रमाण मात बरेंच चड आसा. अन्न, सिगरेट, पांयतणां, रसायनां फर्निचर, हेर धातू हांचें बऱ्याच प्रमाणांत उत्पादन जाता. मोसूल हांगा कपड्याचे आनी साकरेचे कारखाने हालींच्या काळांत ल्हान सान कारखान्यांची उबारणी व्हडा प्रमाणांत जायत चल्ल्या. रशियाच्या पालवानय हांगा बरेचशे कारखाने उबारल्यात.
तेलाची निर्यात जगांतल्या बऱ्याच देशांनी जाता. खाजराचे निर्यातींत इराकाची सुवात सगळ्यांत वयर आसा. लोकर, चामडें, कापूस हांचीय निर्यात आशिया, युरोप आनी आफ्रिका खंडांतल्या बऱ्याच देशांनी जाता. इंग्लंड, अस्तंत जर्मनी, रसिया, अमेरिका, कॅनडा, जपान ह्या देशांकडेन चडशे आयातीचे वेव्हार जातात. आयातींत यंत्रां, साकर, च्या, वाहनां, लोखण हांचो आस्पाव जाता. ‘सँट्रल बँक ऑफ इराक’ ही हांगाची मुखेल बँक. हे बँकेवरवीं चडशे वेव्हार चलतात, तेभायर हेर बऱ्योच बँको हांगा आसात. पेट्रोलियमाक लागून मेळपी परकी चलनात लागून आनी करांक
