लागून हांगाच्या चलनी नाण्याक, म्हळ्यार इराकी दिनाराक बरेंच मोल आयलां.
येरादारी आनी संचारण: इराकांत 1981 मेरेन 25,265 किमी. लांबायेचे रस्ते आशिल्ले. हातूंतले 65% पक्के डांबरी आशिल्ले. हांगाचे म्हत्वाचे मार्ग म्हळ्यार बगदाद-किर्कूक-मोसूल (458 किमी.), बगदाद-शरकात-मोसूल (433 किमी.), किर्कूक-सुलेमानिया (116 किमी.), बगदाद-हेल-मदीना (1,100 किमी.). बऱ्याच जाग्यांचेर नवे रस्ते आनी पूल बांदपाचें काम चालू आसा. 1981 मेरेन हांगाच्या रस्त्यांवेल्यान 2,29,530 पॅसेंजर मोटारगाडयो आनी 1,52,768 ट्रक आनी बसी धांवताल्यो. रेल्वेमार्गाचींय वेवस्था बरी आसा. रेल्वे प्रशासन मंडळ हवाई मार्गाचेरूय नियंत्रण दवरता. बगदाद, मोसूल, बसरा हांगा मुखेल विमानतळ आसात. बसरा आनी उमक्कास्त्र हीं शारां थंयच्या वेपारी बंदरांक लागून नामनेक पावल्यांत. 1985 मेरेन हांगा 6 खबरापत्रां आशिल्लीं. रेडिओ, दूरचित्रवाणी आनी दूरध्वनी ह्यो सेवा बऱ्यापैकीं आसात.
लोक आनी समाजजीण: इराकी लोकसंख्येंत, जाती आनी संस्कृताय हांचे नदरेंतल्यान म्हत्वाचे फरक अरफ आनी कुर्द हांचेमदीं आसात. कुर्द हे इराणी लोकांक जातीचे नदरेन चड लागींचे. तांचो राबीतो चडसो उत्तर आनी उदेंत अराकांत आसा. कुर्दांत मीडांचे वंशज अशें मानतात. हे भायर देशांत कुर्कमेन, मँडिअन, आर्मेनियन लोक आसात. ज्यू लोक आतां ना जाल्यात. मँडिअन हे चांदीची सलाकुसर करपी म्हूम नामनेक पावल्यात. तुर्कमेन हे सादारणपणान शासकीय सेवेंत आसात, जाल्यार आर्मेनियन चडशे वेवसायांत वा यंत्रज्ञ, तंत्रज्ञ म्हूण काम करतात.
वट्ट अरब लोकसंख्येच्या 75% अरब आनी वट्ट कुर्दांमदले 50% ते 60% लोक शिया पंथाचे आसात. सुनी अल्पसंख्या आसुनलेगीत तांचो राजकारणाचेर बरोचत प्रभाव आसा. हे भायर नेस्टोरियन, जेकोबाईट, खाल्डिअन, सिरियन कॅथोलिक आनी ग्रेगोरिअन आर्मेनियन अशे किरिस्तांवांचे पंगड आसात. मुस्लीम सणांभायर 6 जानेवारी हो सैन्य दीस, 1 मे हो कामगार दीस, 14 आनी 17 जुलय हे अनुक्रमान 1958 आनी 1968 वर्सा घडून आयिल्ल्या, क्रांत्यांचे वर्सदीस म्हूण पाळटात. हांगाचें भलायकेमान सामकें सकयल्या पांवड्यार आसा. रोग आनी धाम हांकांलागून बरेच लोक मरतात.
गांवगिऱ्या वाठारांतलीं चडशीं घरां मातयेचीं आसात. उत्तर इराकांत घर बांदपांत फातराचो थोडोभोव उपेग जाता. हांगाच्या वस्तुसंग्रहालयांनी पोरनी परंपरा आशिल्लीं शस्त्रां आनी पूर्विल्ले संस्कृतायेचे अवशेश हांची बरेपैकीं जतनाय केल्या. हांगा सामके थळावे शाका अशे खेळाप्रकार नात. फुडबॉलचो खेळ कांय प्रमाणांत हांगाचे लोक खेळटात. शिकार आनी मळांवेल्या खेळांची ह्या लोकांक आवड आसा.
शिक्षण: इराकांत 1920 उपरांत शिक्षणाचो प्रसार जालो. 1976 सावन मुळावें आनी माध्यमिक शिक्षण फुकट आनी सक्तीचें जालां. 6 ते 12 वर्सांमेरेन मुळावें शिक्षण आसता. शिक्षण अरबी भाशेंतल्यान दितात. उत्तरेवटेनच्या कांय प्रांतांनी कुर्दीश भाशेंतल्यानय शिक्षण दितात. हांगा 6 विश्वविद्यालयां आसात. (1977). हातूंतलीं तीन बगदाद शारांत आसात. इराकांतलें बरेच विद्यार्थी विंगडविंगड देशांनी शिक्षण घेवपाखातीर वटून रावल्यात. साक्षरतेचें प्रमाण 1984 मेरेन 45.9% आशिल्लें. भायल्या देशांच्यो बऱ्योच शिक्षण संस्थाय हांगा आसात. पेट्रोलियम कंपन्यांकडल्यान शिक्षणाच्या मळार पैशांचे नदरेंतल्यान बरोच पालव मेळटा. नृत्य, कला, नाट्य हांचें शिक्षण दिवपापासत इन्स्टिट्यूट ऑफ फायन् आर्ट्स् ही संस्था वावुरता.
भाशा आनी साहित्य: अरबी ही शासकीय भाशा जावन आसा. कुर्दी भाशा आनी तिची बोली कुर्द, येझिदी आनी शॉबेक लोक उलयतात. सिरियन लोक सिरियाक भाशा उलयतात. ही भाशा ल्हव ल्हव धर्मीक भाशा जोवन गेल्या. लूर लोक पर्शियन भाशा वापरतात. जाल्यार तुर्कमेन तुर्की भाशेचो वेव्हारांत उपेग करतात. अरबी भाशा उलोवपी 79% कुर्दी 16%, फार्सी 3 % आनी तुर्की 2 % आसात.
मध्ययुगांत इस्लामी संस्कृतीचें कुळार अशी बगदादची नामना आशिल्ली. त्या काळांत बरेच शास्त्रज्ञ आनी तत्वगिन्यानी जावन गेले. अल् गझाली (सुमार 1058-1111) हो म्हान अरबी तत्वगिन्यानी आशिल्लो. अल् किंदी होय एक विचारवंत हांगा जावन गेलो. इराकांतले आर्विल्ल्या काळांतले दोन नामनेचे कवी म्हळ्यार अल्-इझावी आनी अल्-रसाफी. नसिक अल्-मलैकाह हे कवियित्रीक साहित्याच्या मळार बरोच मान आसा. धू अन-नून अयूब आनी अब्द अल्-मलीफ नूरी हे कादंबरीकार, जाल्यार अन्वर शौल आनी अब्द अल्-मजीद लुफ्ती हे कथाकार बरेच नामनेक पावल्यात.
म्हत्वाचीं थळां: बगदाद ही राजधानी, बसरा, मोसूल, करबला, किर्कूक आनी शाइइस्लाम हीं मुखेल शारां जावन आसात. बसरा हें थंयच्या बंदराक सागून जाल्यार किरक्क आनी मोसूल तेलउत्पादनाक लागून म्हत्वाचीं थारल्यांत. शाइ इस्लाम, करबला आनी नजफ हीं पवित्र आनी धर्मीक शारां अशें मानतात. सुमेरियन, बॅबोलोनियन, आसिरियन, खाल्डियन, पर्शियन ह्या संस्कृतायांचे अवशेश आशिल्ल्यान जगांतल्या भोंवडेकारांखातीर हो देशकर्शणाचो विशय जाला.
-कों.वि.सं.मं.
इराण: अस्तंत आशियांतलें एक इस्लामी राश्ट्र. क्षेत्रफळ 16,48,000 चौ. किमी. लोकसंख्या 4,58,95,000 (1986). शीमेची लांबाय 4,418 किमी. विस्तार 25 0 उत्तर ते 40 0 उत्तर आनी 44 0 उदेंत ते 63 0 उदेंत. इराणचे उत्तरेवटेन रशिया आनी कॅस्पियन दर्या, उदेंतेक अफगाणिस्तान आनी पाकिस्तान, दक्षिणेक इराणाचें आनी ओमानचें आकात आनी अस्तंतेक इराक आनी तुर्कस्थान हे देश आसात. इराणच्या आखातांतले हाँर्मझ, लाराक, किश्म, हेंगाम, फोरूर क्वैस, हेंडोराबी, शेखसार, शेख शोए ब, खार्क, खार्कू अशे बरेचशे जुंवे इराणाचे मालकेचे आसात. बाहरीनच्या जुंव्यांचेरय इराण आपलो हक्क सांगता. 1935 सावन ह्या देशाक इराण हें नांव पडलें, ताचे पयलीं ताका पर्शिया ह्या नांवान वळखताले.
भूंयवर्णन: भूंयरचणुकेचे नदरेंतल्यान इराणाचे सात वांटे जातात, 1. आझारबैजान: ह्या खंडांत चडशीं देगणां आसात. ह्या देगणांतल्यान व्हंवत गेल्लें उदक फुडें उर्मिया ह्या उथळ आनी खाऱ्या तळ्याक वचून मेळटा. उरिल्लें उदक आरास, लिटल झॅब आनी किझील उझुन ह्या न्हंयांतल्यान वता. एका काळांत हो वाठार म्हळ्यार झुजामळाचेर दोंगर आसा (उंचाय 4,572 मी.). आझरबैजानांतले शिंयाळे सामके थंड आनी हिम पडपी, जाल्यार गीम उश्ण आनी सुके आसतात. हांगाच्या पठारांचेर बरीच तणाचीं मळां आशिल्ल्यान हेडग्या पंगडांचो राबितो सांपडटा. कूर्द आनी शाहसेवान हे ते हेडगे पंगड जावन आसात. उर्मिया तळ्याच्या भोंवतणचे वाठार सपाट मळांचे आनी दाट लोकवस्तीचे आसात. ताब्रीझ हें शार उर्मियाचे चिखलादेगेसावन 56 किमी. पयस आसा. तें इराणांतलें दुसरेंव्हडलें शार, बाजारपेठ आनी येरादारीचें केंद्र आसा.
2. झॅग्रॉस दोंगर: आझरबैजानचे शीमेसावन बंदर आब्बासचे ईशान्येमेरेन हो 1,407 किमी. लांब पातळ्ळा. ताची रुंदाय 321 किमी. आसा. उत्तरेवटेन हो दोंगर चडसो ऊंच नासलो, तरी देझ कोनें आनी शीराझचे ईशान्येमेरेन वाठारांत ताची उंचाय 4,267 मी. आसा. फुडें हो दोंगर दक्षिण फार्स आनी लुरिस्तानमेरेन पावला. शिंयादिसांनी पडपी हिम आनी हांगा आशिल्ले कितलेशेच उदकाझरे हांकां लागून हांगाच्या न्हंयांक बाराय म्हयने भरपूर उदक आसता. बगदाद-तेहरान हांच्यामदल्या केरमानशाह मार्गाचेर आनी बूशीर-शीराझ मार्गाचेर म्हत्वाचीं शारां आसात. खोरामाबादांतल्यान एक बरो रस्तो गेला, ट्रान्स-इराणियन रेल्वेमार्ग देझ सावन गेला. नैर्ऋत्य झॅग्रॉसच्या लागीं तेल सांपडला. तेभायर लाली (कारून न्हंयवेलो वाठार) आनी गख सारान
