हून ल्हानसान वादळ आनी गडगड हांणी भरिल्लें आसता. पावशी वारें थंड पूण तुफानी आसता.
वनस्पत आनी मोनजात
- सह्याद्रींत आशिल्ली सगले तरेची वनस्पत आनी मोनजात कर्नाटकांत दिसता. सागवानी, श्रीगंध (चंदन), कोंडो, सिमूळ, होन्ने (बिबळो), आंबो, सुरू, निलगिरी, शिसें, रोजवूड ही रूखावळ आसा. हत्ती गवे रेडे, बिबटे वाग, तरस, वांस्वेल, मोर, साबर, चित्ते, लांडगे, सरपटी प्राणी, तरांतरांची सवणी दिसतात. दांडेली, बंदीपूर, नागरहोळे हांगाचीं अभयारण्यां नांवाजल्ली आसतात. राणीबेन्नूरलागीं काळें मीर्ग आनी चिंचणगिरींत मोर हाचें खातीर खाशेलीं अभयारण्यां आसात.
इतिहास :कर्नाटक हें राज्याचें नांव करिनाडु उतरावेल्यान आयला. करिनाडु म्हळ्यार काळी माती आशिल्लें वा करनाडु म्हळ्यार उबार आशिल्लें, अशी तांची व्युत्पत्ती जाता.
इतिहासापयली काळा आदल्या शिलायुगाचे अवशेश, गुलबर्गा जिल्ह्याच्या हुणसगी आनी तुमकूर जिल्ह्याच्या किब्बनहळ्ळि हांगा मेळ्ळ्यात. चड करून न्हंयचेदेगेर, दर्यादेगेर, नवशिलायुगाचे अवशेश मेळ्ळ्यात. त्या काळचे शिलायुध, शतकुंभ प्राण्यांचीं आनी मनशांचीं हाडां, लाशिल्लें कड्डण सांपडला. ह्या कड्डणांत नासणे, गंव, कुळीद हांचो आस्पाव आसा. धारवाड जिल्ह्याच्या हळ्ळूर हांगा अतिपूर्विल्लें लोखणचें आयुध मेळ्ळां. ताचो काळ इ.स.प. 800 वर्सा इतलो पोरनो आसा. बेळगांव जिल्ह्याच्या कोण्णूरांत, बिजापूर जिल्ह्याच्या तरेदाळांत आनी दक्षिणेंत कोलार जाल्ह्याच्या नल्लगी मेरेन असल्यो समाधी आसात. तातूंत लोखणाच्यो वस्तू मेळ्ळ्यात. कोलार जिल्ह्याच्या बलहळ्ळी हांगा लोखण तयार करपाची भाटी मेळ्ळ्या.
अशोक मौर्याचे लघुशिलालेख रायचूर जिल्ह्याच्या मस्की आनी कोषळ्ळांत, बळ्ळारी जिल्ह्याच्या उदेंदोळ, इटटूरांत आनी चित्रदुर्ग जिल्ह्याच्या ब्रह्मगिरि, जट्टिगरामेश्वर आनी सिध्दापूर ह्या सुवातींनी मेळ्ळ्यात. चवथ्या शतमानामेरन चित्रदुर्गाचे दक्षिणेक आशिल्ल्या तुमकूर, बेंगळूर, म्हैसूर आनी हासन प्रदेशांत खंयच्याच राजान राज्यकाराभार केल्ली म्हायती मेळना. श्रवणबेगोऴ (हासन) हांगा चंद्रगुप्त मौर्य, भद्रबाहु नावांच्या जैन संन्याशावांगडा आयलो आनी ताणें थंयच समाधी घोतली, अशी एक कथा आसा. बनवासि (उत्तर कन्नड), चंद्रहळ्ळि (चित्रदुर्ग) वडगांव, माधवपूर (बेळगांवलागीं) आऩी सन्नत्ती (गुलबर्गा) हांगा सातवाहनांच्या पूर्विल्ल्या राज्यांचे अवशेश, नाणीं आनी यादस्तिकां सांपडल्यांत. सातवाहन राज्य नश्ट जातकच कर्नाटकांत पल्लव वंशाचें राज्य कांय वर्सा चल्लें.
चवथ्या शतमानाच्या काळांत बनवासीचें कदंब (इ.स. 345 ते इ.स. 550) आनी तलकाडचे गंगवंशीय (इ.स. 350- इ.स. 990) अशीं दोन राज्यां उदेलीं. दोगांकूय आपलें अस्तित्व तिगोवपाखातीर पल्लवांकडेन झुजचें पजलें. मयूरशर्मान आपलो ब्राह्मण धर्म त्याग करून मयूरवर्मा हें नांव घेतलें. कदंब वंशाचो रगतासंबंद गुप्त आनी वाकाटक वंशांवांगडा चल्लो. कन्नड भाशेचें पयलें शासन हलमिडि नांवाच्या हासन जिल्ह्यांत मेळ्ळां. हें कदंब वंशाचें आसून ताचो काळ 450 वर्सां इतलो आसा. सव्या शतमानांत कर्नाटकाच्या वायव्य भागांत चालुक्य (500-757) वंशीयांचो शेक चल्लो. तांणी कदंबांक जिखले, पूण तांचे कांय ल्हान फांटे विजयनगरच्या उदयामेरेन तग धरून उरले. चालुक्यवंशीय पयल्या पुलकेशीन बादामीक राजधानी केल्ली. दुसर्या पुलकेशीवेळार (597-642) ताचे गिरेस्तकायेचें वर्णन ह्युएनत्सांग हाणें केलां. चालुक्य काळांत कन्नड भाशेचो राजवेव्हारांत उपेग जावंक लागलो. दंतिदुर्ग राष्ट्रकूटान (742-755) जिखतकच राष्ट्रकूटाचो शेक धाव्या शतमानाच्या निमाणेमेरेन उरलो. ह्याच काळांत गंगवंशाचें पुनरूज्जीन जालें. तांच्या चामुंडराय ह्या प्रधानान श्रवणबेळगोळ हांगा गोमटेश्वराचो मोटो पुतळो बांदलो (783). राष्ट्रकूटांमदलो तिसरो गोविंद (793- 814) हाणें राज्यविस्तार तर केलो.
धाव्या शतमानाच्या शेवटाक सावन बाराव्या शतमानाच्या मध्यामेरेन अस्तंतेच्या चालुक्यावंशान ह्या प्रदेशाचेर राज्य केलें. सवो विक्रमादित्य हो ह्या वंशकुळयेंतलो सगळ्यांत व्हड राजा आसलो. ताणें कलागुणांक आदार दिवपाचो मोलाचो वावर केलो. राष्ट्रकूट आनी वंशीयाच्या काळांत कर्नाटक राज्य, शिल्पकला, भाशा, साहित्य ह्या मळांनी गिरेस्त जालें. आठव्या आनी णव्या शतामानांत शंकराचार्यान शृंगेरि मठाची थापणूक करून वैदिक धर्माची विस्कटिल्ली घडी सारकी केली.
चालुक्यांच्या पडट्या काळांत कलचुरी वंश बळीश्ट जालो (1156-1183). तांतूतलो बिज्जळाचो मुखेलमंत्री बसवेश्वर हाणें वीरशैव वा लिंगायत पंथाची थापणूक केली. ताचो फुडें कर्नाटकांत प्रसार जालो. इकराव्या शतमानाचे सुर्वेक चालुक्याचे मांडलीक होयसळ (1006-1345) बळीश्ट जालें. विनयादित्य हो ह्या वंशीयांचो मूळ पुरूस आसलो. बिट्टिदेव (1104-1141) हो ह्या व्हड राजा आसलो. होयसळाक देवगिरी हांगाच्या यादवाकडेन बरोच काळ मेरेन झुजचे पडलें. अल्लाउध्यीन खिलजी हाणें देवगिरी जिखली. 1311 वर्सा ताचो सेनापती काफूर हाचे घुरयेंत आनी उपरांत महंमद तुघलकाच्या झजांत (1326-27) दारसमुद्र हे राजधानीचो नाश जालो.
मुस्लीम राजवटीच्या वाडट्या प्रभावाक विजयनगरचे राजवटीन (1336-1565) खर आळाबंद हाडलो. संगमवंशांतलो बुक्क, साळुव वंशांतलो देवराय आनी तुळुव वंशातलो राजवट (1509-1529) विजयनगराच्या इतिहासांत भांगरायुग म्हूण पाचोरतात. ह्या काळांत कर्नाटकांत वैष्णवपंथाचो प्रसार जालो.
1347 वर्सा थापणूक जाल्ल्या बहामनी वंशीयांनी सुर्वेक गुलबर्गा आनी उपरांत बीदर हे राजधानीसावन राज्याकारभार चलयलो. कर्नाटक प्रदेशाच्या गुलबर्गा आनी बीदर वाठारांत तशेंच महाराष्ट्र आनी आंध्रांत शेक चलयतालो. मंहमद गवन ह्या मंत्र्यान 1471 वर्सा, गोय, बेळगांव, कोंकण दर्यादेग, विजयनगर आपले सत्तेखाला हाडलें. तातूंत बिजापूरची आदिलशाही आऩी बीद्ररची बरीदशाही ह्यो राजवटी म्हत्वाच्यो आसात. पूण बिजापूर आनी विजयनगर राजवटींमदीं दुस्मानकाय सोंपली ना. 1565 वर्सा ताळीकोटे झुजांत पांचूय शाहांनी एकठांय येवन विजयनगर राजवटीचो नाश केलो. ते उपरांत आरवाडू वंशीय राजांनी पयलीं धेनुकोंड, उपरांत चंद्रगिरी आनी निमाणे अनेगुंदीसावन राज्य केलें. बंडाळीक लागून हीं राज्यां नश्ट जालीं.
निजामशायेच्या अस्ता उपरांत (1636) बिजापूरच्या आदिलशाहान
