अर्थ:५० आंगळां परिध, १६ आंगळां उंचाय आनी ८ आंगळां तोंड, हें कलशाचें प्रमाण जावन आसा. कलशाचे वट्ट ९ प्रकार आसात, ते अशे:क्षितींद्र, जलसंभव,पवन,अग्नी,यजमान,कोशसंभव,सोम,आदित्य आनी विजय. हातूंतलो विजयकलश पीठाचे मदीं स्थापतात आनी उरिल्ले आठ कलश उदेंत,अस्तंत,वायव्य,आग्नेय,नेर्ऋत्य,ईशान्य,उत्तर आनी दक्षिण अशा अनुक्रमान आठ दिकांनी स्थापतात. कलशाच्या दरेक भागांत खंयच्या देवतांची वसणूक आसता, तें सांगपी श्र्लोक असो: कलशानां मुखे ब्रह्म ग्रीवायां शड.कर:स्थित:। मूले तु संस्थितो विष्णुर्मध्ये मातृगणा:स्थिता: दिक्पाला देवता:सर्वे वेष्टयन्ति दिशो दश। कुक्षौ तु सागर:सप्त सप्तव्दीपाश्च संस्थिता:।। नक्षत्राणि ग्रहा: सर्वे तथैव कुलपर्वेता:। गड.गाध्या:सरित:सर्वा वेदाश्चत्वार एव च।। कलशे संस्थिता: सर्वे तेषु तानि विचिन्तयेत्। (कालिकापुराण ८७) अर्थ:कलशाच्या तोंडाकडेन ब्रह्मा, गळ्याचेर शंकर, मूळभागांत विष्णू, मदीं मातृकागण आनी धा दिकांनी घेरून दिक्पाल वसणूक करतात. ताच्या पोटांत सप्तसागर,सप्तव्दीपां, ग्रहनक्षत्रां,कुलपर्वत,गंगा न्हंय आनी चार वेद वसतात. कलशाचेर ह्या सगळ्या देवतांचें चिंतन करचें. लग्नासारक्या मंगल कार्यांत,शांतीकर्मांत,झुजाचेर वतना आनी राज्यारोहण करतना पयले धान्यराशीचेर कलशस्थापना करतात. पुण्याहवाचनाच्या वेळा दोन कलश स्थापतात. त्या कलशांत भांगर, रूपें, मोती,पाचू आनी प्रवाळ हीं पंचरत्नां घालतात. दुर्वा आनी पंचपल्लव हांणी तो सोबयतात. ताका धवें वस्त्र गुठलायतात. ताचेर पूर्णपात्र वा नाल्ल दवरतात. जसो विधी आसता तेप्रमाण कलशांचो आंकडो एक ते एकशें आठ मेरेन कितलोय आसूं येता. वरूणाची पूजा कलशाचेरूच करतात. विधी सोंपतकच त्या कलशांतल्या उदकान ब्राह्मण,यजमान-दंपत्याक आनी ताच्या कुटुंबाक मूर्धाभिषेक करतात. त्यावेळार ‘समुद्र ज्येष्ठा: सलिलस्य मध्या’ हीं वैदिक सूत्रां म्हण्टात. सुख-शांती प्राप्त जांवची म्हूण कलशदान करचें, अशें दानचंद्रिकेंत सांगलां. ताचो मंत्र असो: कलश:शुभदो भव्यो जलेन परिपूरित:। दोननास्य महत्सौख्यं शात्निरस्तु सदा मम।। अर्थ:‘शुभकारक, भव्य आनी उदकान भरिल्ल्या कलशाचें दान केल्ल्यान म्हाका खूब सुख-शांती मेळूं’. खंयच्याय देवाची पूजा करचे-पयलीं शुध्द उदकान भरिल्ल्या कलशाची पूजा करतात. त्या वेळार ‘कलशस्य मुखे विष्णु:’ हो श्र्लोक म्हण्टा. तातूंतलें उदक तुळशीच्या पानान सगळ्या पूजेसाहित्याचेर शिंपडायतात आनी मंत्र म्हणून पूजा साहित्याची शुध्दी जाली, अशें समजतात. कमळांची नक्षी आशिल्ले कलश भरहूत, सांची, अमरावती हांगाच्या बौध्द शिल्पांत मेळटात. देवळांतले आनी लेण्यांतले खांबे चड करून कमल आनी कलश हांच्या संयोगानूच घडयल्ले दिसतात. देवळाचे तैंगशेर जो कळस आसता तो कलशूच. सकयल कलश आनी ताचेर उबो नाल्ल दवरूनूच शिखराचें काम पुराय जाता. भारतीय शिल्पांतलो कलश वाटकुळो वा तांतयाच्या आकाराभशेन आसता जाल्यार गांधार शिल्पांतलो कलश तोंकदार आसता. कलश हें एक आध्यात्मिक प्रतीक. तो म्हळ्यार मनशाचें शरीर; उदक म्हळ्यार तातूंतलें जिवीततत्व. मनीस-शरिर हें एक मातयेचें आयदन पूण तातूंत चैतन्यरूपी तत्व भरून रविल्ल्यान तें भांगराच्या कलशापरसूय कितलेंशेंच मोलादीक जावन आसा. अशे तरेन भारतीय कलाकारांनी पूर्ण कलशाच्या रूपांत चैतन्यपूर्ण मनीस-शरीराची कल्पना रचल्या. कलशाच्या तोंडार दवरिल्ल्या पानांच्यो ताळ्यो आनी फुलां हें जीवनसमृध्दीचें प्रतीक जावन आसा. कलशांतलीं पंचरत्नां हीं पांच भूतां, पांच इंद्रयां, पांच विशय हांचीं प्रतीकां जावन आसात.- कों. वि. सं. मं. कला अकादमी: १९७० वर्सा गोंय सरकारान कला, संस्कृताय आनी साहित्याची पोसवण, सादरीकरण आनी संशोधन करपाखातीर कला अकादमी हे संस्थेची थापणूक केली. ही कला अकादमी मूर्त स्वरूपांत उबी जावंची म्हूण गोंयचो पयलो मुखेलमंत्री दयानंद बांदोडकार हाची कल्पक बुध्द आनी कलेविशींची आस्था कारणीभूत जाली. भारतीय आनी अस्तंत कलांचे शिक्षण आनी संवर्न करप हो मूळ उद्देश मुखार दवरिल्ल्यान कला अकादमीच्या आलाशि-याखाला हिंदुस्थानी संगीत विभाग, अस्तंत संगीत विभाग आनी नाट्य विभाग कार्यरत आसा. हातूंतल्या हिंदुस्थानी संगीत विभागांत पदवी मेरेनचें शिक्षण दिवपाची वेवस्था आसा आनी तो गोंय विध्यापीठाक संलग्न केल्लो आसा.अस्तंत संगीत विभागांत गायन, पियानो, व्हायोलीन, चलो (cello), बांसरी, गितार हांचें शिकप दिवपाची वेवस्था आसा. हिंदुस्थानी संगीत विभागांत शास्त्रीय संगीत, वाध्य (सतार, तबला, हार्मोनियम), नाच (भरतनाट्यम, कथ्थक) हांचें शिक्षण दिवपाची वेवस्था आसा. सुर्वेक कला अकादमीच्या आलाशि-याखाला चित्रां आनी शिल्प हांचें शिक्षण दिवपी विभाग आसलो. उपरांत हो विभाग एक स्वतंत्र महाविध्यालयांत रूपांतरित जावन, आतां तो कला अकादमीच्या वेवस्थापनाभायर गोंय सरकाराच्या वेवस्थापनाखाल चलता. लोककला आनी खास करून गोंयची लोककला हांकां पोसवण दिवपाखातीर कला अकादमी लोककलाकारांचे मेळे घेता . तेभायर आंतरराज्य आनी आंतरराश्ट्रीय थराचेरूय लोककलेचें सादरीकरण करता. शास्त्रोक्त पध्दतीन कलेचें शिकप दिवपाभायर कलाकारांक उर्बा आनी उत्तेजन दिवपाच्या हेतान कला अकादमी कलेच्या वेगवेगळ्या मळार सर्ती घेता. तातूंतल्यो मुखेल सर्ती अश्यो:लोककला सर्त, भजनी सर्त, नाट्य सर्त (शालेय,महाविध्यालयीन आनी संस्था), किर्तनसर्त, साहित्य पुरस्कार, कला प्रदर्शनां. हांच्या वांगडाच सुरश्री केसरबाय केरकार हिच्या उगडासाखातीर दर वर्सा संगीत महोत्सव घडोवन हाडटा. ह्या महोत्सवांत भारतांतले नामनेचे संगीतकार वांटो घेतात. तशेंच राश्ट्रीय आनी आंतरराश्ट्रीय कलाकारांक आमंत्रित करून तांचे कलेचो लाभ घडोवन हाडटा. पणजी लागसारूच कांपाल ह्या वाठारांत कला अकादेमीची कलात्मक आनी भोव उद्देशी इमारत आसा. हे इमारतींत कला अकादेमीचें कार्यालय, उक्तें नाट्यघर,दीनानाथ मंगेशकार बंद नाटकघर, ब्लॅक बॉक्स सभाघर, कला प्रदर्शन गॅलरी, वाचपाघर, स्टुडिओ आसात. आंतरराश्ट्रीय नामनेचो स्थापत्यशास्त्रज्ञ चार्ल्स कुर्रे (*)हाचे कल्पक बुद्दींतल्यान निर्माण जाल्ली ही सोबीत अशी वास्तू गोंयचेंच न्हय तर भारतांतलें एक भूशण जावन आसा.- कों.वि.सं.मं कल्पवृक्ष (कल्परूख): एक कल्पित रूख. हाका कल्पद्रुम, कल्पतरू,सुरतरू, देवतरू आनी कल्पलता ह्याय नांवांनी वळखतात. समुद्रमंथनांतल्यान वयर आयिल्ल्या १४ रत्नांत कल्परूखाचो आस्पाव आशिल्लो. मनांत इत्सा करता तें कल्परूख दिता, असो हाचेविशीं समज आसा. हो कुरूप्रदेशांत वाडटा आनी हाचेपसून म्होंव, वस्त्रां आनी रत्नां मेळटात अशें वायुपुराणांत सांगलां (८.१३). कालिदासान कल्परूखाचें वर्णन अशें केलां: ‘वासश्चिंत्र मधु नयनयोर्विभ्रमादेशदक्षं पुष्पोदभेदं सह किसलयैभ्रषणानां विकल्पान्। लाक्षारागं चरणकमलन्यासयोग्यं च यस्या।
