आशेवयल्यान कांशे, तांबे सारके धातू तयार करपाची कला शिकले तांणी फुडें हे कलेचो प्रसार केलो, म्हूण तांकां कास्यकार वा कांसार ह्या नावांन वळखुपाक लागले. महाराष्ट्र, विदर्भ आनी मध्य प्रदेशांत कांसाराची व्हड प्रमाणांत वसती आसा. गोंयांतूय कांसार लोक आसात. कांसार हे स्मार्त अनुयायी आसून कालिकेक भजतात. म्हाराष्ट्राच्या रत्नागिरी जिल्हांतली कारै गांवची व्याव्रेश्वरी कालिका कांय गोंयकार कांसारांची कुलदेवता जावन आसा. तेभायर बहिरी चंडिका, एकवीरा कुमारिका, खंडोबा, महालक्ष्मी ह्या देवतांकय खास करून महाराष्ट्रांतले कांसार भजतात. गोंयांतल्या कांसारांनी कुलदेवता बांदोडेची आनी कोल्हापूरची महालक्ष्मी जावन आसा. कांसारांचे संस्कार, धर्मीक चालीरिती, खावप-जेवप, धर्मकृत्यां, ब्राह्मणांवरीच आसतात. उत्तरेंतल्या कांसारांत देवकां आनी दक्षिणेतल्या कांसारांत गोत्रां आसतात. हेर पांचालांप्रमाण हातूंत सग्रोत्र लग्नां जायनात. विधवा बायलेचें लग्न जायना. ही जात आंतर्विवाही आसा. मामेभयणीवांगडा लग्न जावपाक हे जातींत मान्यतात आसा. हे जातींत पुरयतवर्ग ना. द्रवीड ब्राह्मणांकडल्यान धर्मकृत्यां करतात. गोंयचो संदर्भ: गोंयांत तांब्या पितुळचीं आयदनां करपी जातीक कांसार वा तांबट म्हण्टात. पूण कांकणा करपी कांसारांक बारदेसांत वळार; साश्ट , फोडें, कोणकोणांत कांकणकार तर पेडण्यांत ‘कांसार’ ह्या नांवान पाचारतात. आयदनां घडोवपी कांसारांची वसती गोंयांत सगळ्यांत चड म्हापशांत आसा, तेभायर दिवचल तालुक्यांतलें वन, पिळगांव, कुडणें, सत्तरी तालुक्यांतलें मोर्ले, तशेंच कुंकळ्ळी, बाळ्ळी, वेर्णे हांगाय कांसार घराणी दिश्टी पडटात. पयलींच्या काळांत कांकणां करपी कांसार व्हड प्रमाणांत आशिल्ल्यान फोंडेच्या कांसार मोर्ले (सत्तरी) आनी कुंकळ्ळी (साश्ट) गांवांतूय रावतात. कांसार समाजांत परंपराघत चलून आयिल्ले समजुतीप्रमाण पांचाल ब्राह्मण त्वष्टा कांसार मूळ महाराष्ट्रांतल्यान गोंयांत आयले आनी गोंयच्या दिवचल म्हालाच्या लाटमबार्से, कासारपाल गांवांत १८०० वर्सामेरेन रावले अशें सांगतात. भास: गोंयचो कांसार भौसामदीं वावुरतना, उलयतना वेव्हार करतना कोणकणी भशेचो वावर करता. देवधर्म: गोंयचे कांसार फोंडें म्हालांतल्या बांदोडें गांवची आनी कोल्हापूरची महालक्ष्मी कुलदेवीं म्हूण भजतात. कांसारपालचे कालिका देवतेकडेन गोंयच्या त्वष्टा कामसाराचें पोरन्या काळांत जें एक नातें आसलें, तेविशीं एक दंतकथा आसा, ती अशी: कांसारपालचें काळंबा म्हळ्यार कालिका दैवत मूळ एका त्वष्टाकांसार घराण्याचें कुलदैवत आसलें. ह्या घराण्यांत तिची भक्तीभावना पूजा-अर्चा जाताली, पूण एका काळार त्वष्टा कांसाराचे निमणे पिळगेक संतती जाली ना. ताका लागून ताणें आपलें दैवत शेजारच्या दैवज्ञ ब्राह्मणाकडेन सोपयलें. ह्या दैवज्ञान हें दैवत आपले पुराय जातीचे होंटयेंत घालें. अशे तरेन त्वष्टा कांसारांकडल्यान कालिकेचो वारसो दैवज्ञ ब्राह्मणांकडेन (शेट) पावलो. आयज लेगीत कांय कांसार कालिकेचो कौल-प्रसाद घेतात. एक दोन देवकृत्यांतय कांसार लोकांक थंय स्थान आसा. हे खेरिज कांसार जातीचें गोंयांत वेगळें उपास्यदैवत ना. यांत्रिक पध्दतीन तयार जाल्लीं गोंय भायली कांकणां आतां गोंयांत मेळ्टात. हाका लागून गोंयच्या कांसाराचो कांकणा करपाचो थळावो धंदो ना जायत चल्ला; पूण अजूनहिंदू तशेंच किरिस्तांव समाजांत लग्नांत व्हंकलेच्या हातांत चुडो (पाचवीं कांकणां) भरपाचो मान गोंयच्या वळाराक (कांसाराक) दितात. सध्या परंपरागत धंदो सांबाळपी कांसारांचो भार तांबे, पितूळ, काशें सारक्या धातूची आयदनां तयार करून विकपापुरतो उल्ला. हालींच्या काळांत ह्या समाजांतल्या जायत्या लोकांनी लेथ, गॅरेज सारके आर्विल्ले पूण धातूंकडेन संबंदीत अशे वेवसाय आपणायिल्ले दिसतात.- को.वि.सं.मं. कांसार, कृष्णा व्यंकटेश: (जल्म: २४ ऑगस्ट १९२४, दिवचल). गोंयचो सुटके झुजारी. नॅशनल कॉंग्रेस-गोय संघटनेचो वांगडी आसलो. सुटके चळवळीच्या काळांत तो राश्ट्रवादी साहित्य वांटपाचें काम करतालो. जुलय १९५५ वर्सा ताका पोलिसांनी अटक केली. पोलिसांनी ताका पणजी आनी आग्वाद बंदखणींत दवरिल्लो. ऑगस्ट १९५६ वर्सा ताची बंदखणींतल्यान सुटका जाली. उपरांत ताणें हेर राश्ट्रवाध्यां वांगडा गोंय सुटके झुजाचो वावर केलो. भारत सरकारान १९७२ वर्सा ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केला. -को.वि.सं.मं. कांसाळें: एक पूर्विल्लेम घनवाध्य. पोरन्या ग्रांथान व्हडझांज म्हूण ह्या वाश्याचो उल्लेख येता. ह्या वाध्यांत आशिल्ल्या कांशाच्या धातूक लागून तातूंत स्वरनिर्मणी जाता. हेखातीर हाका ‘कांसाळें’ म्हण्टात. कांसाळे पितूळ, कशें आनी हेर धातूचे भरसणीन घडयतात. तातूंत पितूळ व्हड प्रमाणांत आसता. बरो आवाज येवपाक भरसण फाव त्या प्रमाणांत करची पडटा. कांसाळें ९ ते १० इंच व्यासाचें आसून, ताचो पत्रो पातळ आसता. पत्रयाचो मदलो भाग फुगिल्ल्यावरी आसता. दोनूय पत्र्याच्या फुगिल्ल्या भागांक बुराक आसता. दोनूय बुराकांतल्यान एक दोरी घालतात. दोरयेक लांकडाचे कुडके बांदिल्ले आसतात. हे कुडके हातांत धरून वाजोवपी हें वाध्य वाजयतात. कांसाळ्याची बोलभाशा आनी ताचे उच्चार चिनी थाटाचे आसतात- तेखातीर हें वाध्य वाजयता आसतना बारीकसाणेन लक्ष दवरचें पडटा. कांसाळ्याचो हेर घनवाध्यांवरी टण्ण ssवा घण्ण s sअसो आवाज जायना. ह्या वाध्याचो ‘चैय-कैय’ असो आवाज जाता. कांसाळ्याच्या आवाजांत थारावीक स्वर नासता. एकाचेर दुसरें अर्द मारून जातकच वयलें अर्द ‘दालें’ सकल्या अर्दार तशेंच घांशीत फुडें व्हरतात. तेन्ना जो आवाज जाता तो चिनी उतरांवरी आसता. वाद, ताल आनी रसानिर्माण करपाक हें वाध्य हेर वाध्यांक आपलो बरो सांगात दिता पूण स्वाता मात कशेंय वाजता. ताची रसनिर्मणी रौद्र स्वरूपाची आसता. गोंयांत पंचवाध्य, चौघुडो, घुंमट अशीं वाध्यां आशिल्ल्या वाध्यमेळांत कांसाळ्याचि आस्पाव आसता. कांसाळ्याचें स्वतंत्र अशें वादन खंयच जायना. शिगम्याचे परबेंत ‘जोत’ म्हणून एक कार्यावळ जाता. हातूंत देवाची तोखणाय करपी गितां गायतात. ह्या वेळार फकत कांसाळेंच वाजयतात. गोंयांत चवथीच्या दिसा कांसाळे वाजोवन गणपतीची ‘आरती’ म्हणपाची चाल आसा. भारताच्या हिमाचल प्रदेशांत भौजन समाजांतले लोक कांसाळ्यावरी एक वाध्य वाजयतात. अस्तंतेकडल्या वाध्यमेळांत खास करून वाध्यांत कांसाले आसता पूण तें मोटें आसता. तशेंच ताचो पत्रो पातळ आनी हलको आसता. ताचो व्यास १५ इंच आसता. तेभायर अस्तंतेच्या वाध्यामेळांत एक वा दोन वाजोचपीच कांय वाध्यां वाजयतात. अशा वेळार कांसाळ्याचें एक दालें. एके दांडयेक तांगडावन त्या अर्दाचेर बडी मारून आवज करतात. त्यावेळार टोळ s sअसो आवाज जाता. वयले तरेच्या अर्दाचो वापर हालीं नाटक-सिनेमांनी तशेच हेर कार्यावळीनी केल्लो दिसता–मलबाराव सरदेसाय काकोडकर, चंद्रकांत कल्याणदास: (जल्म: २१ मार्च १९२१ काकोडें-केपें; मरण: २३ नोव्हेंबर १९८८, मुंबय). नामनेचो कादंबरीकार ताचें मुळावें शिक्षण काकोड्या वाठार त जालें. फुडलें शिक्षण घेवपाखातीर तो मुंबय गेलो. थंयच्या ओरिएंट आनी
