गांधच्या आश्रमांत सुमार अठरा म्हयने रावून गांधी तत्वांचो अभ्यास आनी आचरण केले. 1941-42 ह्या काळांत ताणें महात्मा गांधीन स्थापन केलल्या ऑल इंडिया इस्पनस असोसिएशन च्या खादी प्रचार चळवळीचो 18 महयने वावर करून खादीचो संदेश गांवागांवानी पावयलो. 1942 वर्सा जालल्या भारत छोडो चळवळींत ताणें वांटो घेतिलल्यान पोलिसांनी ताका अटक करून बेळगांव सेंट्रल जेलींत घालो. बंदखणीची ही ख्यास्त भोगून जातकच 1943-49 ह्या काळांत तो भूंयगत जावन भारताचे सुटके चळवळीचो वावर करूंक लागलो. गोंयांत येवन ताणें डॉ. विनायक मयेकार, एव्हाग्रियु जॉर्ज, वसंत कारे, निकुबाब कारापुर-कार, प्रमिलाताई जांबावलीकार, मुक्ता कारापुरकार हांचया आदारान गोवा सेवा संध ही संघटना स्थापन केली. तेन्नाच सुटके झुजारी डा. राममनोहर लोहिया गोंयात आयलो आनी ताणें 18 जून 1946 दिसा गोंयांत सुटके खातीर आंदोलन सुरू केलें. हातूंत पुरूषोत्तम काकोडकारान सक्रीय वांटो घेतिललो. डा. लोहियाक अटक जातकच ताणें चळवळीक फुडारपण दिवन हेर सांगात्यांवांगडा चळवळ मुखार वहेली. 9 ऑगस्ट 1946 दिसा पोर्तुगेज सरकारान ताका अटक केली. 27 सप्टेंबर 1946 दिसा लश्करी कोंर्टांत ताका णव वर्सांची हध्यपार आनी बंदखणीची ख्यास्त जाली. पोर्तुगालांतल्या पेनिश किल्यां त बंदखणीची आनी लिस्बनांत नदरकैदेची सुमार धा वर्सा ख्यास्त भोगल्या उपरांत, तशेंच पोर्तुगालांत हध्यपारीची ख्यास्त भोगतकच 16 मे 1946 दिसा तो भारतांत आयलो आनी ताणें परत लोकांक संघटित केले. तेनना ताका 45 दिसांची बंदखणीची ख्यास्त भोगची पडली (1948). बंदखणींतल्यान सुटका जातकच गोंयचे सुटकेखातीर ताणें आनी ताच्या सांगात्यांनी वेगळो मार्ग आपणायलो. जवाहरलाल नेहरूच्या पालवान ताणें पोर्तुगेज गोव्हेर्नादोराकडन गोंयकारांक लोकशाय हक्क मेळचे महुण उलोवणी सुरू केली. तशेंच सालाझार सरकाराकडेन उलोवणी करूंक तो पोर्तुगालाक गेलो. 1961 वर्सा ताका चार म्हयने परत बंदखणीची ख्यास्त भोगची पडली. गोंयच्या पयल्या नायब राज्यपालाचे सल्लागार समितीचो तो वांगडी आशिल्लो. ताणें गोंय, दमण आनी दीव प्रदेश काँग्रेस असथायी समितीचो निमंत्रक महुण वावर केला. गोंय, दमण आनी दीव प्रदेश काँग्रेसाचो तो पयलो अध्यक्श म्हुण वेंचून आयलो. ओपिनियन पोलावेळार ताणें गोंय खंयच्याच राज्यांत विलीन जावचें न्हय तशेंच गोंय भारताचो वेगळो राजकी घटक म्हुण उरचो, हेखातीर प्रदेश काँग्रेसचो अध्यक्श ह्या नात्यान वावर केला. 1971 वर्साच्या सार्वत्रिक वेंचणुकांनी उत्तर गोंय मतदारसंघांतल्यान तो लोकसभेचेर वेंचून आयिल्लो. 1978-80 ह्या काळांत तो प्रदेश काँग्रेस (आय) चो अध्यक्श आशिल्लो. ताणें ऑल इंडिया काँग्रेस (आय) कमिटीचो वांगडी म्हुण वावर केला. ऑल इंडिया फ्रिडम फायटर्स ऑर्गनायझेशन हे संस्थेचो तो सचिव आशिल्लो. तशेंच गोवा फ्रिडम फायटर्स असोसिएशन हे संस्थेचो तो अध्यक्श आशिल्लो. 1988 वर्सा जाल्या्ल युनो आमसभा अधिवेशनांतल्या भारतीय शिश्ट मंडळाचो तो एक वांगडी आसलो. 1985 सावन तो राज्यसभेचो नियुक्त वांगडी आसा. गोवा कोंकणी अकादमीचो तो पयलो अध्यक्श. कोंकणीक साहित्य अकादेमीची मान्यताय मेळोवन दिवपाखातीर ताणें मोलादीक वावर केला. वेगवेगवळया नेमाळ्यांनी लेख आनी निबंद बरोवन ताणें वैचारीक लिखाण केलां. कोंकणी वांगडाच ताका इंग्लीश, पोर्तुगेज, संस्कृत, मराठी आनी हिंदी ह्या भासांचे ग्यान आसा. ताणें पुराय भारताची भोंवडी केंल्या. तशेंच जर्मनी, इंग्लंड, फ्रांस, इटली, स्पेन, थायलंड, अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया, नेपाळ ह्या देशांचीय ताणें भोवडी केलया. मुक्ती उपरांत ताणें भारताचो संसद सदस्य ह्या नात्यान पोर्तुगालाक भेट दिलया. -प्रा. हरिश्चंद्र नागवेंकार काकोडकार, मीना सुरेशः (जल्मः 21 सप्टेंबर 1944, पाळोळें – काणकोण) नामनेची कोंकणी कथाकार तिणें मुंबयच्या विल्सन कॉलेजांतल्यान बी. एस्सी.मेरेन शिक्शण घेतलें. 1967-68 सावन तिचें साहित्य उजवाडाक येवंक लागलें. दोंगर चंवल्ला (1972) हो तिचो पयलो कथांझेलो. हो कथांझेलो गोवा बोर्डाचे बारावेखातीर आनी सध्या गोंय विध्यापीठाच्या पयलें वर्स बी. ए. खातीर क्रमीक पुस्तक म्हुण अभ्यासक्रमांत आसा. तिच्या सपन फुलां (1990) ह्या कथांझेल्याक 1991 वर्साचो साहित्य अकादमी पुरस्कार फाव जाला. हाचेआदीं तिका कोंकणी भाशा मंडळ (1977), कला अकादमी, नरसिंह दामोदर नायक (1971) तशेंच कुळागर प्रकाशन (1990) आदी पुरस्कार फाव जाल्यात. तिच्या कथांचे अणकार इंग्लीश, कानडी आनी मलयाळम भासांनी जाल्यात. तिका चित्रकलेची आवड आसून तिणें मुंबय दोन वर्सांचें चित्रकलेचें खास शिक्शण घेतलां. तिका नाटयाभिनयाचीय आवड आसा. 1980 आनी 1981 वर्सा तिका कला अकादमीचे नाट्य सर्तींत उत्कृश्ट स्त्री अभिनयाचें पयलें इनाम फाव जालां. सध्या ती सरकारच्या लेखा निदेशालयांत, मडगांव फांट्यांत असिस्टंट अकाउंट्स ऑफिसर म्हुण काम करता. -कों. वि. सं. मं.
काकोडकार, रामनाथ (रामभाऊ) केशवः (जल्मः 18 जानेवारी 1917, काकोडें-केपें) गोंयचो सुटके झुजारी. ताणें मॆट्रिक मेरेन शिक्श्ण घेतलें. 1939 ते 1940 काळ मेरेन ताचो गोंय काँग्रेस कमिटी कडेन संबंद आशिल्लो. ह्या काळांत तो श्यामराव मडकयकार हाचे वांगडा मडगांव शारांत अखिल भारतीय काँग्रेस कमिटीचीं पत्रकां वांटपाचें काम करतालो. 9 ऑगस्ट 1942 दिसा सुटके झुजारी भाऊ धर्माधिकारी हाचे वांगडा वेंगुर्लें वाठारांत पोलिसांनी ताका अटक केली. एक दीस पोलिस ठाण्यांत दवरून दुसरे दीस ताका सोडलो. कणकवळी, कुडाल, सावंतवाडी आनी वेंगुर्ले तालुक्यांनी लाकांमदीं राश्ट्रवादी प्रचार करपाखातीर ताणें जायतो वावर केलो. स्पटेंबर 1942 वर्सा पोलिसांनी ताका परतो वेंगुर्ले तालुक्यात धरलो. पांच दीस बंदखणींत दवरून उपरांत मालवण न्यायालयांत ताची चवकशी जाली. थंय ताका स म्हयने खर बंदखणीची ख्यास्त फर्मायली. तशेंच पन्नास रुपये दंड भरुंक लायलो वा दंड भरपाये बदला आनी दोन वर्सां बंदखणीची ख्यास्त दिली. 45 दीस बंदखणीची ख्यास्त भोगतकच ताची सुटका जाली. 1944 वर्सा सुर्वेक तो मडगांव आनी काकोड्या वाठारांत आपलो भाव पुरुषोत्तम (भाऊ) काकोडकार हाच्या मार्गदर्शनाखाल चरख्याचेर सूत कातपाचे वर्ग घेतालो. तेचपरी वर्धा हांगाच्या आश्रमांत जे तरेन
