आचार्यांचे ग्रंथ कामशास्त्राच्या उपांगांचेरुच बरयल्ले आशिल्ल्यान मूळ कामशास्त्र नश्ट जावपाच्या मार्गार आयलें. देखून वात्स्यायनान ह्या शास्त्रांतल्या सगळ्या विशयांचो खोलायेन अभ्यास करून आनी तें संक्षेपान संकलित करून 'कामसूत्र' हो ग्रंथ तयार केलो. शास्त्रीय म्हायतीन परिपूर्ण आशिल्ल्या वात्स्यायनाच्या कामसूत्राची सगळ्यांक नामना जाली. वात्स्यायनाच्या कामसूत्रांतल्या अधिकरणांनी सादारण वळख अशी:
पयल्या सादारण अधिकरणांत पांच अध्याय आसून कामसूत्राची परंपरा आनी उत्पत्ती, जिणेचे तीन पुरुषार्थ- धर्म, अर्थ आनी काम, बायलांखातीर ६४ कामकला, नागरकांचें जिवित कर्तव्य आनी नायिक-नायक भेद अशीं तांचीं नांवां आसात. दुसर्या अधिकरणांत जननेंद्रियाच्या आकारभेदान संभोगभेद, आलिंगन विधी, चुंबनविधी, नखक्षत, दंतकर्म, कामक्रीडेच्यो पध्दती, रतिक्रीडेंतली तरेकवार आसनां, प्रहरण आनी सात्कारादी आवाज, विपरीत रती आनी हेर संभोगविधी, मुखमैथुन, रतिक्रिया आनी प्रेमकलह अशे १० अध्याय आसात. चवथ्या अधिकरणांत बायलेचें कर्तव्य आनी तिची दिनचर्या, सवतींकडेन व्हडले बायलेचें, विधवेचें आनी उपेक्षितेचें कर्तव्य तशेंच बहुपत्नीक घोवाचें कर्तव्य अशे अध्याय आसात.
पांचव्या अधिकरणांत रसिक नायक आनी परस्ती, वळखदेख आनी प्रेमकला, बायलेच्या मनोभावांची परीक्षा, दूतींचीं कामां आनी तांचे भेद, राजांचे आमोद-प्रमोद आनी राज-स्त्रियांच्यो क्रिडा अशे अध्याय आसात. सव्या अधिकरणांत वेश्येचें स्वरुप, वेश्येचें बायलेसारकें आचरण, वेश्येची अर्थलालसा आनी विरक्ती, पोरन्या प्रियकरांकडेन वेश्येचें नवें नातें, वेश्येच्या लाभविशेशाचेर विवेचन आनी वेश्येच्या अर्थानर्थांची सविस्तर चर्चा अशे विशय आसात. सातव्या अधिकरणांत, वशीकरण आनी वाजीकरण, विशय आनी कामचे तरेकवार योग आसात. धर्म, अर्थ आनी काम हे त्रिवर्ग जण एका मनशान आपणावचे, अशें सांगून कामाचें व्हडपण सांगतना वात्स्यायन मण्टा
'शरीरस्थितीहेतुत्वादाहारसधर्माणो हि कामा: |
फलभूताश्च धर्मार्थयो: |' - (कामसूत्र १.२.४६-४७)
अर्थ- काम हें शरीरधारणेक गरजेचें आशिल्ल्यान आहाराकडेन ताचें साधर्म्य (सारकेंपण) आसा. तशेंच धर्मार्थाचें निमणे फळ खास करून कामात्मक जावन आसा.
'काम' शब्दाची शास्त्रीय व्याख्या वात्स्यायानान अशी दिल्या-
'श्रोत्रत्वक्वक्षुर्जिह्याध्राणानाम् आत्मसंयुक्तेन मानसाधिष्ठितानां स्वेषु स्वेषु विषयेषु आनुकूल्यत:प्रवुत्ति:काम: |'
अर्थ- मनान अधिश्ठित केल्लीं कान, कात, दोळे, जीब आनी नाक हीं ज्ञानेंद्रियां आन्म्याकडेन संयुक्त जावन आपापल्या विशयांचे सुवातीर जी अनुकूल प्रव्रृत्ती दाखयतात, ताकाच 'काम' अशें म्हण्टात.
वात्स्यायनान कामशास्त्राक पूरक अशा संगीत, नृत्य आनी चित्रकला ह्या ६४ शिल्पकलांचो तशेंच ६४ कलमाचो उल्लेख केला. वात्स्यायनान नायिकांचें कन्या, पुनर्भू आनी वेश्या अशे तीन प्रकार सांगल्यात. पूण ते उपरांतच्या काम-वाड्मयांत पद्धिनी, चित्रिणी, शंखिनी आनी हस्तिनी अशे नायिकांचे आनीकूय भेद केल्ले मेळटात.
कामसूत्राचेर 'जयमंगला' ह्या यशोधराचे टिकेखेरीज भास्कर, मल्लदेव आनी राजा वीरभद्र ह्या पंडितांच्यो टिका आसात. कामसूत्रा उपरांतचो म्हत्वाचो असो ह्या शास्त्रावयलो ग्रंथ म्हळ्यार दमोदरगुप्तान आठव्या शेंकड्यांत बरयल्लो 'कुट्नीमत्त'. ते उपरांत सुमार धाव्या शेंकड्यां पद्धश्री नांवांच्या एका बौध्द भिक्षून 'नगर-सर्वस्व' हो ग्रंथ बरयलो. हातूंत शांकर कामतंत्राचो उल्लेख आयला. नागरसर्वस्वाचेर जगज्ज्योतिर्मल्लान सतराव्या शेंकड्यांत एक टिका बरयली. कामसूत्रा उपरांतचो नामनेक पाविल्लो ग्रंथ म्हळ्यार कोक्कोक वा कोक नांवाच्या विद्धानान बाराव्या शेंकड्या पयलीं बरयल्लो 'रतिरहस्य' हो ग्रंथ. नंदिकेश्र्वरम् गोणिकापुत्र आनी वात्स्यायन हांच्या आदारान आपणे 'रतिरहस्य' बरयलें, अशें कोक हाणे सांगलां. ह्या ग्रंथाचेर 'दीपिका' नांवाची टिका कांचीनाथान बरयल्या. 'रतिरहस्य' ह्या ग्रंथाक 'कोकशास्त्र' ह्या नांवान चड वळखतात. ह्या ग्रंथाचे अरबी, फारसी अणकार जाल्यात. ज्योतिरीश्र्वर कविशेखरान सुमार तेरव्या-चवदाव्या शेंकड्यांत 'पंचसायक' हो पध्यात्मक ग्रंथ बरयलो. मूलदेव, बाभ्रव्य, नंदिकेश्र्वर, रतिदेव आनी क्षेमेंद्र हांचे ग्रंथ अभ्यासून आपणे हो ग्रंथ बरयलो, अशें ग्रंथकारान म्हळां. वात्स्यायानाच्या गध्य कामसूत्राचो आर्यावृत्तांतलो पध्यात्मक अवतार वीरभद्र राजान 'कंदर्पचूडामणी' ह्या नांवान बरयलो 'अनंगरंग' हो कामशास्त्रावयलो ग्रंथ खूब लोकप्रिय जालो. जयदेवाचो 'रतिमंजरी' हो ६० कवनां आशिल्लो पध्य-ग्रंथ लेगीत उल्लेख करपासारको आसा.
कामशास्त्राचेर बरयल्ल्या हेर ग्रंथांनी व्यासजनार्दनाचो 'कामप्रबोध' महाराज देवराजचो 'रतिरत्नप्रदीपिका', दंडीन बरयल्लो 'नर्मकेलिकौतुकसंवाद' ह्या ग्रंथाचो आस्पाव आसा. 'काम' हो चार पुरुषार्थांतलोच एक, अशें पूर्विल्ल्या काळासावन भारतीय संस्कृतायेन मानलें. ताचो प्रभाव भारतीय ललित साहित्य आनी ललित कला हांचेर जालो. कामशास्त्राचेर शृंगाररसप्रधान खंडकाव्यां आनी महाकाव्यां निर्माण जालीं. भारतीय मूर्तिकारांनी खजूराहो, कोनारक, विजयानगर हांगाल्या दैवतप्रासादकलेंत मिथुनाचीं संभोगचित्रां आकर्शक रितीन निर्माण केलीं.
- - कों. वि. सं. मं
कामा, श्रीमती भिकाजी रुस्तुम:
(जल्म: ? १८६१; मरण: १९ ऑगस्ट १९३६, मुबय)
पारशी समाजांतली भारतीय क्रांतिवीर बायल आनी परदेशांतल्या भारतीय क्रांतिवीरांचें स्फूर्तीस्थान. शिक्षण मुंबयंत जालें. तिचो घरकार मुंबयंत एक नामनेचो सॉलिसिटर आशिल्लो. भलायकेखातीर ती १९०२ त इंग्लंडाक गेली आनी थंयच तिचें राजकीय जिवीत सुरू जालें. दादाभाइ नौरोजी ब्रिटीश संसदेंत वेंचून आयलो, तेन्ना तिणें ताका खूब पालव दिलो. पूण क्रांतिकारक पिंड आशिल्ल्यान तिका क्रांतिकारक चळवळीविशीं ओड लागली. स्वतंत्र्यावीर सावरकर इंग्लंडांत येतकच ताच्या उलोवपाचो आणी असामान्य व्यक्तिमत्वाचो तिचेर प्रभाव पडलो आनी ती अभिनव भारत संस्थेची वांगडी जाली.
उपरांत युरोपांतूच रावन स्वतंत्रतायेचे चळवळीखातीर तिणें आपलें जिवीत ओंपलें. क्रांतीकारक साहित्य उजवाडावप, भारताविशीं व्याख्यानां दिवप आनी भारतीय क्रांतीवीरांक सगळे तरेचे पालव दिवप, हें तिचें दिसपट्टें कार्य जालें. ऑगस्ट १९०७ त, जर्मनींत भरिल्ले आंतरराष्ट्रीय समाजवादी परिशदेंत सरदारसिंग राणावांगडा तिणें वांटो घेतलो आनी ब्रिटीश प्रतिनिधींच्या विरोधाक पर्वा करीनासतना, भारतीय स्वातंत्र्याविशींचो प्रस्ताव मांडलो. त्याच वेळार भारतीय स्वातंत्र्यांचें प्रतीक म्हूण 'वंदे मातरम्' हो मंत्र आशिल्लो तिरंगी झेंडो तिणें चडयलो. १९३५ त, ती भारतांत परत आयली.
भारतीय स्वातंत्र्याखातीर आपलें सर्वस्व ओंपपी भारतीय बायलांचे तिका मानाची सुवात आसा.
- - कों. वि. सं. मं.
कामाक्षी:
एक देवता. श्री महिषासुरमर्दिनी हीच श्री कामाक्षा वा कामाक्षी देवी आशिल्ल्याचें तिचे मूर्तीवेल्यान स्पश्ट जाता. हे देवीचें कामाक्षिका अशें नांव सह्याद्रिखंडांतल्या श्री कामाक्षी माहात्म्यांत मेळटा.
आसाम (आदलें कामरुप) हें श्री कामाक्षी देवीचें मूळपीठ, अशें म्हण्टात. सह्याद्री खंडांतल्या लोपाख्यानांतल्या श्री कामाक्षी माहात्म्यांत काहूर असो श्री कामाक्षीच्या मूळ वाठाराचो उल्लेख येता. आसामांत जो कामरुपवा काहूर वाठार आसा, त्या वाठारांत कामाक्षी देवीचें थळ
