कारवार:
कर्नाटक राज्याच्या उत्तर कन्नडा जिल्ह्याचें ठाणें. हें मुंबयचे दक्षिणेक ४८८ किमी., गोकर्णाचे उत्तरेक ५६ किमी. आनी गोंयचे दक्षिणेक सावन थोड्याच अंतराचेर, दर्यादेगेवयल्या बैतकल उपसागराचेर, काली न्हंयेच्या मुखाकडेन आसा. हो कोंकणाचो भाग आशिल्ल्यान हांगाच्या थळाव्या मनशांची भास कोंकणी आसा. कन्नड आनी मराठी भाशीक लोक हांगा कांय प्रमाणांत रावतात. इतिहास काळांत ही वेपारी पेट आनी विजापूर राज्यांत देसायंचे ठाणें आशिल्लें.
१९३८ त ब्रिटीश लोकांनी हांगा वखार घाली. मागीर मलमल, मिरयां, वेलची, निळें दडस 'डंगरी' काडप ह्या मालाची निर्यात हांगासावन जावपाक लागली. शिवाजीन कारवारचेर दोन खेपे घुरी घाली. ब्रिटिशां वांगडा पोर्तुगेज आनी डचांनीय हांगाच्यान वेपार सुरू केलो. १६९७ त मराठ्यांनी कारवार परत नश्ट केलें. १७१५ त सौदेकार संस्थानिकान पोरलो किल्लो मोडून सदाशिवगड बांदलो. १८०१ त पोरने कारवार नश्ट जालें. ते उपरांत मुंबय-कोचीन मार्गावेलें एक सुरक्षित बंदर म्हूण हाका म्हत्व आयलें.
उपसागरांत ल्हान ल्हान जुंवें आसून ऑयस्टर रॉक ह्या खडपाचेर दिपस्तंभ आसा. मुंबयसावन बोटीन, तेचप्रमाण हुबळीच्यान अर्बेल १५० किमी. मोटारमार्ग आसा. बरें सायल, रानांतलें लांकूड, कोंडे तशेंच तांदूळ, नाल्ल तशेंच बांगडे, ताल्ले आनी सांगटां ह्या जातींचें नुस्तें आनी सुकें नुस्तें हांचो वेपार हांगा चलता. कारवारची धवे रेंवेची, लांब आनी ओडलायणी दर्यावेळ, सुरूचीं दाट रानां आनी भोंवतणची सृश्ट पळोवपासारकी आसा.
कारवारची भूगोलीक सुवात आनी मांडावळ लक्षांत घेवन थंय १९८९ वर्सा 'सी बर्ड' नांवाच्या नाविक तळाची थापणूक केल्या.
- - कों. वि. सं. मं.
कारवालो, आंतोनिओ नोरबेर्तु दु रुझारियु:
(जल्म: १९ सप्टेंबर १९१६, बेतालभाटी-साश्टी)
गोंयचो सुटके झुजारी. बापायचें नांव इराजमो दु रुझारियु कारवालो. ताणें एम्. ए. केल्या. तेचपरी कायध्याचें शिक्षण घेतलां. तो सरकारी नोकर आशिल्लो.
'भारत सोडात' चळवळींत ताणें वांटो घेतिल्लो. १९४४ त, तो पुण्यांतल्या इंडियन नॅशनल, काँग्रेसीचो वांगडी जालो. उपरांत १९४७ त तो अविनय कायदेभंगाचे चळवळींत ( ) वांटो घेवंक गोंयांत आयलो. १९५० ते १९६० ह्या काळांत पोर्तुगेज पोलिसांनी खूबदां ताच्या घराचेर घाडी घालून ताची पुस्तकां आनी हेर बरोवप उबारून व्हेंलें. मुंबयच्या दिसाळ्यांनी तो पोर्तुगेज सरकाराच्या वायट कर्तुपांविशीं लेख बरयतालो. १३ ऑगस्ट १९४५ दिसा ताच्या इश्टांवांगडा ताका धरलो आनी १० म्ह्यने कांयच चवकशी करी नासताना बंदखणीत दवरलो. ३० में १९५५ दिसा चवकशे उपरांत प्रादेशिक लश्करी दंडाधिकाऱ्यान ताका एक वर्स साध्या बंदखणीची ख्यास्त फर्मायली आनी स वर्सां ताचे नागरी हक्क काडून घेतले. १९५८ ते १९५९ त 'गोवा ट्रिब्यून' आनी 'वॉयस ऑफ लिबर्टी' ह्या नेमाळ्यांनी तो बरयतालो आनी आकाशवाणीचेर उलोवपां करतालो. ६ ऑक्टोबर १९६० दिसा ताका भूंयगत कार्यांनी वांटो घेतलो म्हूण धरलो. उपरांत ताका तीन म्हयने वासपूस करपाखातीर दवरलो आनी चवकशी करीनासताना सोडलो. १९७२ त भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केला. १८ जून १९८६ दिसा गोंय सरकारान ताचो भोवमान केला.
- - कों. वि. सं. मं.
कारवालो, आउगुश्तु जुझे मारिया द:
(जल्म: ?; ओर्ली-साश्टी)
गोंयाकार क्रिस्ती धर्मफुडारी. मिलापूर वाठारांत तो मिशनरी आशिल्लो. १८८९ ते १८९१ वर्सा मेरेन ताका मिलापूर वाठारांतलो व्हिकार जनरल ( ) केलो. उपरांत १८९१ ते १८९५ वर्सा तो तंजावर आणी कोरोमान्डेल वाठारांतल्या मिशनाचो व्हिकार जनरल जालो. फुडें १८९५ ते १८९९ वर्सा तो घाट ह्या वाठारांत आनी १९०० ते १९०३ वर्सा कानारा वाठारांतलो व्हिकार जनरल आशिल्लो. १९२१ वर्सा तो गोंयच्या आर्कीडायोसिजीचो गव्हर्नर जालो. अखेर १९३१ ते १९३४ वर्सा मेरेन तो कोचीन शारांतले डायसिजीचो गव्हर्नर आशिल्लो.
- - कों. वि. सं. मं.
कारवालो, जॉन आंतोनिओ:
(जल्म: २५ मे १९१० वेरोडें-कुंकळ्ळी, साश्टी)
गोंयचो सुटके झुजारी. ताणें बी. ए. मेरेन शिकप केलां. तशेंच 'होमिओपथी'त पदवी मेळयल्या.
१९२९ वर्सा सावन ताणें भारतीय सुटके झुजांत वावर केलो आनी उपरांत तो गोंय सुटके झुजांत आयलो. 'नॅशनल काँग्रेस गोंय' संघटनेचो तो वांगडी आसलो. हे संघटनेच्या लोंढा हांगा जाल्ले चवथे बसकेक (१९५०), संघटनेचो अध्यक्ष म्हूण ताका वेंचून काडलो. बसकांनी वांटो घेवप, बसका घेवप असलीं कामां तो करतालो. खेरीज लोकांच्या मनांत मांयभूयेंविशीं जागृताय हाडपाक तो मुंबय आनी कलकत्ता हांगाच्या नेमाळ्यांनी लेख बरयतालो. २५ सप्टेंबर १९५१ दिसा ताका घरलो आनी बंदखणींत घालो. १ जुलय १९५३ दिसा प्रादेशिक लश्करी दंडाधिकाऱ्यामुखार चवकशे उपरांत ताची निर्दोश सुटका जाली. १९५४-५७ ह्या काळांत तो 'मुंबय प्रदेश काँग्रेस कमिटी' (BPCC)आनी 'इंडियन नॅशनल काँग्रेस' (INC)मुंबय, हांचो वांगडी आशिल्लो. १९५८-६१ त मुंबय जाल्या गोंयच्या राजकीय अधिवेशनाचो तो वांगडी चिटणीस आशिल्लो. मुंबयच्या सहकारी चळवळींनी तो वाटो घेतालो. १९७२ त, भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन आनी १८ जून १९८२ गोंय सरकारान ताचो भोवामान केला.
- - कों. वि. सं. मं.
कारवालो, जुजे:
(जल्म: ?; सांकवाळ)
क्रिस्ती धर्म फुडारी. फादर जोसेफ व्हाज हाचो भाचो. श्रीलंका देशांतल्या कॅन्डी वाठारांत रोगाची धाम आयली, तेन्ना ताणें वायटकारांक जेवण-खाण दिवपाचो वावर सुमार वर्सभर केलो. त्याग वांगडा हे धामींत मरण आयिल्ल्या वायटकारांक पुरपाचो वावरुय ताकाच करचो पडलो. ताणें एक हजारांवयर हेर धर्मीक लोकांक क्रिस्ती धर्माची दिक्षा दिली.
- - कों. वि. सं. मं.
कारांदो:
(मराठी- कारंद, कडू कारिदा, मानकंद; हिंन्दी-रातालू, पितालू; गुजराती- गोराडूल; कन्नड-हेग्गेनसू; इंग्लीश- पाटॅटो थॅम, एअर पोटॅटो; लॅटीन- डायॉस्कोरिया,बुल्बिकेरा, जात- सॅटायव्हा)
कारांदो वालीक जाता. कारांध्यांची वाल मूळाची उश्ण प्रदेशांतली. आफ्रिकेची अस्तंत देग धरून, पॅसिफिक महासागरांतल्या पयसुल्ल्या जुंव्यावेल्या रानांत लेगीत ती पातळिल्ली दिश्टी पडटा. हिमालयांत ही वाल १८६० मी. उंचायेमेरेनच्या वाठारांत दिश्टी पडटा. भारतांत सगळेकडेन ही वाल दिसून येता.
कारांध्याचे वालीचीं पानां रुंद आनी काळजाच्या आकाराचीं आसतात. वालीक फुलां फकत तेंगशेरूच येतात, सकयल्या भागाक एकूय येना. कारांध्याचें फूल एकलिंगी आसता.
कारांदो हें एक मूळ जावन आसा, तातूंत खाण सांठोवन दवरिल्लें आसता. ताच्या आंगाक फोड आसतात. कारांध्याचे सालीवेले फोड जेन्ना मात्शे सुळसुळीत जातात, तेन्ना काराध्यांची वाल सुकता आनी कारांदो काडपासारको जाता. जमनीत एके वालीक एकूच जाता जाल्यार वयर पानांच्या देंठा कणकणी कारांदे जांवक शकतात. जमनीतलो कारांदो वयर जावपी कारांध्याच्या मानान मोटो आसाता.
