डाऊनी मिल्ड्यू: कवकजन्य रोगाखातीर पानांचे वयले वटेन हळडुवे वा तांबशे तपकिरी थिपके पडटात. तेन्ना दर हेक्टर प्रमाण १५-२० किग्रे. ट्रायबेसिक कॉपर सल्फेटाची भुकटी मारतात. पामेट्टो पी. आर. २७ सॅती आनी पॅलोमार ह्यो रोग प्रतिकारक्षम जाती मेळटात.
कोनिय टिक्का: ह्या रोगाखातीर पानांर आनी फळांचेर थिपके दिसतात. पानांचे शिरे लागसर येवपी हे थिपके करडे आनी हळडुवे जातात. ह्या रोगाक आळाबंदा हाडूंक उदकांत भरसण जावपी पारायुक्त कवकानाशकाची बियांचेर प्रक्रिया करून त्यो बियो परतून धुवन ताची लागवड करतात. स्ट्रेप्टोसायक्लिनाचो फवारो मारल्यार ह्या रोगाक आळबंदा हाडूं येता.
मोझेक: हो व्हायरसजन्य रोग, माव्यावरवीं पातळटा. ताका आळाबंदा हाडपाक शॅमरॉक इलिमा, ओहायओ-एम-आर-२००, ओहायओ-एम्-आर-१७ आदी रोगप्रतिकारक्षम जाती लायतात.
कीड: पैंगीळ, मावा, जीव, कीडे हाचेर आळाबंद हाडपाक १० टक्के बी. एच्. सी. हो पिठो मारतात. तेचापरी मॅलॅथिओन वा फॉलिडॉल हाचो फवारो मारतात. कारात्याच्या पिकाक बारीक जिवांची बादा जावंची न्हय म्हूण नेमॅगोनाची जमनीक धुंवरी दितात.
- - डॉ. एस्. एम्. शेट्टी
संदर्भ:
1. Bailey, L.H., ‘Manual of Cultivated Plants’, The Mac Millan Company, New York;
2. Cook, Theodore, ‘The Flora of the Presidency of Bombay’. Reprint by Botanical Survey of India (1967), Calcutta;
3. Dastur, J.F., ‘Medical Plants of India and Pakistan’, D.B. Taraporewala Sons & Co. Pvt. Ltd. Bombay.
- - डॉ. एस्. एम्. शेट्टी
कारापुरकार, निळकंठ (निकुबाब) मंगेश:
(जल्म: ? १९०५, बोर्डे-मडगांव; मरण: १९ फेब्रुवारी १९८८, पणजी).
व्हड गांधीवादी, त्यागी आनी उच्च विचारसरणी अशी जीण जियेवपी गोंयचो सुटके झुजारी. बापूय मुंबय उच्च न्यायालयांत काम करतालो. ताणें प्राथमिक शिक्षण मराठी, पोर्तुगेज आनी इंग्लिशींतल्यान घेतलें. ताका हिंन्दी, गुजराती आनी संस्कृत भाशेचें गिन्यान आशिल्लें.
१९२० वर्सा सावन ताचेर गांधीचे चळवळीचो खास करून अहिंसावादाचो खोल परिणाम जाल्लो. हाचो परिणाम म्हूण ताणें आपलें आवडीचें नुस्तें खावपाक सोडलें. खादीचे कपडे वापरूंक घेतले आनी सादे रितीन रावपाची पद्धत आपणायली. वसाहतवादाआड झुजपाची ताची खर इत्सा आशिल्ली. १९४० वर्साक सुर्वेक तो दिवचल वाठारांतल्या वाचनालयांत वावर करतालो, तेन्ना ताणें रामनाथ कडकडे हाच्या पालवान तरनाट्यांक एकठांय केले. तांकां ताणें हातीपत्रकांच्यो चक्रप्रती,
डॉ. टी. बी. कुन्य हाची पुस्तिका आनी मुंबयसावन उजवाडाक येवपी ॲग्लो लुझितानु (Anglo Lusitano) हें नेमाळें वाटलें. रामनाथ कडकडे आनी ताच्या वांगड्यांनी पोर्तुगेजांआड चळवळ करपाक फंड एकठांय करपाचो उपेशी बेत आंखलो. ताका लागून तांचेर वाजेवन तो सुटके झुजाचो एकटोच वावर करूंक लागलो.
१९४३ वर्सा ताणें आनी पुरूषोत्तम काकोडकार हांणी मेळून मडगांव शारांत गोंयचे राजकी जागृताये खातीर 'गोवा सेवा संघ' नांवाची संघटना स्थापली. हे संघटनेक लागून डॉ. लोहियान १८ जून १९४६ दिसा पोर्तुगेजाम् आड नागरी हक्कांखातीर सत्याग्रह केल्लो. ह्या सत्याग्रहांत ताणें वांटो घेतिल्लो. पोलिसांनी ताका धरलो आनी कांय काळ बंदखणींत दवरलो. फुडें तो मडगांव शारांत प्रभात फेरी काडप, प्रार्थना घेवप असलीं कामां करतालो. २८ सप्टेंबर ९४६ दिसा जॉर्ज व्हाज आनी फाफु पोकळे हांचे वांगडा तो सांखळे वाठारांतल्या बाजारांत सत्याग्रहांत वांटो घेवंक गेल्लो. तेन्ना पोलिसांनी ताका धरलो, उपरांत दिवचलच्या न्यायालयांत ताची चवकशी जाली आनी रोखडीच सुटका जाली. 'राष्ट्रीय काँग्रेस गोंय' संघटनेखातीर तो तळमळीन वावर करतालो. हे संघटनेची करमळी वाठारांत परिशद भरिल्ली, तातूंत ताणें मानादीक सोयरो म्हूण वांटो घेतिल्लो. १५ डिसेंबर १८४७ दिसा पांडुरंग पी. शिरोडकार, डॉ. विनायक मयेंकार आनी गिल्येर्म दे सौझ (तिकलो) ह्या सुटके झुजाऱ्यां वांगडा ताका अटक जाली आनी आग्वाद बंदखणींत दवरलो. गोंयच्या प्रादेशीक लश्करी न्यायालयांत चवकशे उपरांत २० ऑक्टोबर १९४६ दिसा ताका पंदरा वर्सा 'काळ्या पाण्याची' ख्यास्त (degredo) फर्मायली. आग्वाद बंदखणींत साडेपांच वर्सां ख्यास्त भोगतकच ताका १ जून, १९५५ दिसा नारायण एच्. नायक, मुकूंद कामत धाकणकार, जयवंत कुंदे आनी हेर सुटके झुजाऱ्यांवांगडा आंगोलाक 'फोर्त रोझादश' (Fort Rosadas) बंदखणीत धाडलो. १२ मे १९५६ ह्या दिसा थंयच्यान ताची सुटका जाली. पूण ताका भारतांत धाडीनासताना ताची आंगोलांतल्या लुबांगो (Lubango) हांगाचे से द बांदेयरा हे सुवातेचेर रवानगी केली.
ताणें आंगोलनं सुटके चळवळींत वांटो घेतलो, ह्या दुबावान ताका से द बांदोरा हांगा परतो धरलो. उपरांत ताका मार्च १९६१ वर्सा सावन चार म्हयने बंदखणींत दवरलो. जुलय १९६१ त ताका आनी पांडुरंग पी. शिरोडकार हाका आंगोला सावन 'व्हेरा क्रूज' (Vera Cruz) बोटीन लिश्बोअ शारांत व्हेलो. १९६१ त 'व्हेरा क्रूज' बोट लिश्बोअ शारांत पावतकच थंय ताका मेकळो सोडलो. पूण थंय णव म्हयने तो नदरकैदेंत आशिल्लो. गोंय सुटके उपरांत ताका हेर तिग जाणां वांगडा कराचींता धाडलो. थंयच्यान ८ मे १९६२ दिसा तो गोंयांत पावलो.
सुटके चळवळीच्या काळांत समाजीक उदरगती खातीर आनी खादीचो प्रसार करपाखातीर तो वावुरतालो. १९६४ वर्सा सावन हरिजनाक आदार दिवचे पासत आनी गरीब विध्यार्थ्यांक शिक्षण मेळचें म्हूण दिवचल वाठारांत तो सर्वोदय आश्रम चलयतालो. दोवचल वाठारात ताणें गांधीचीं केंद्राची थापणूक केली. तो गांधीवादी आशिल्लो. जल्मभर ताणें गांधीचीं तत्वां पाळ्ळी. कोंकणी भाशेचे उदरगतीखातीर ताणें तळमळीन काम केलें. तो लग्न जालो ना.
१८ जून १९८१ दिसा गोंय सरकारान सुटके झुंजातल्या ताच्या वावराचो भोवमान केलो.
- - डॉ. विनायक मयेंकार
कारापुरकार, वसंत मुकूंद:
(जल्म: १५ डिसेंबर १९२७, फोंडें)
गोंयचो सुटके झुजारी. ताणें मॅट्रिक मेरेन शिक्षण घेतलें. ताचो बापोलयो सुटके झुजारी निळकंठ कारापुरकार आनी पुरुषोत्तम काकोडकार हांणी ताका सुटके झुजांत वांटो घेवंक स्फूर्त दिली. 'राष्ट्रीय काँग्रेस गोंय' संघटनेचो तो वांगडी आसलो. १९४४ वर्सा सावन तो गोंय काँग्रेस कमिटी खातीर वावर करूंक लागलो.
सुटके झुजारी मासिलॉन आल्मैदा हाचे वांगडा, मुंबयचो गोंय काँग्रेस कमिटीचो वांगडी म्हूण गोंयांत येवन सुटके झुजाचो वावर करूंक लागलो. १९४६ ते १८५२ ह्या काळांत ताणें गोंया येवन लिपचोरयां वावर करूंक सुरवात केली. १९५४ वर्सा सुटके झुजारी आल्वारू पेरेरा आनी रवींद्रनाथ पै रायतुरकार हांचे अटके उपरांत तो बेळगांवां गेलो. थंय माधव बीर, कांता देसाय, रामभाऊ काकोडकार आनी मोहन नायर हांचे वांगडा ताणें रासवळ सत्याग्रह (Mass Satyagraha) घडोवन हाडपांत वांटो घेतिल्लो. १९५६ वर्सा तो 'गोंय सुटके सैन्य' (Goa Liberation Army) संघटनेचो वांगडी जालो आनी गोयांत येवन हे वतीन वावर करूंक लागलो.
मासिलॉन आल्मैदा, गोपाळ विर्जिनकार आनी हेर सत्याग्रहीं वांगडा हत्यारबंद हल्ल्यांनी वांटो घेवप आनी फंड एकठांय करपाक आदार दिवप, असलीं कामां तो करतालो. जून १९५६ वर्सा पोर्तुगेज पोलिसांनी ताका धरलो आनी आग्वाद बंदखणींत दवरलो. उपरांत १९६० वर्सा
