देशांत कोंगोलिज लेबर पार्टी हो एकूच अधिकृत राजकी पक्ष आसा. नॅशनल ॲसंब्ली खातीर दर पांच वर्सांनी वेंवणुको जातात.
थळाव्यां राजकारभाराची वेवस्था ९ प्रांत आनी ब्राझव्हिल ह्या राजधानीच्या खासा प्रातांतल्यान चलता. ह्या प्रांतांचें फुडें ४६ तालिक्यांनी वांटे केल्यात.
अर्थीक स्थिती: शेतवडीच्या मळार हांगा व्हडलेंशें उत्पादन जायना. चडशी जमीन नापीक आसा. शेतवड पोरने पारंपरिक पध्दतीन करतात. कसावा, केळीं, कणंगा, मॅनइऑक हीं हांगाची मुखेल पीकां आसात. हे भायर लिंबाचे जातीचीं फळां, ताड, कोला, रबर, तंबाखू, कॉफी, कोको, मसमी भिकणां हांचेंय उत्पादन हांगा जाता. ल्हव ल्हव आर्विल्ले शेतपध्दतीन पिकां काडपाचे यत्न चलयल्यात. कापूस, साकर, तेलाच्यो बियो हांच्या उत्पादनांत कांय प्रमाणांत सुदारणां जाल्या. रानां जरी बरींच काबार जाल्यांत तरी ४०% परस चड वाठारांत रानां तिगून उरल्यांत. लांकडाची निर्यात जाल्ल्यान वेपाराक बरोच पालव मेळटा.
मायूंबेचे देवतेचेर भांगराच्यो आनी हिर्याबच्यो खणी आसात. म्व्हूती आनी मिंडौली हांगा तांबें सापडटा. ह्या वाठारांत शिशाच्योय बर्यो च सांठवणी आसात. फॉस्फेट आनी तेलाचें उत्पादन बरेंच आसा. हेर खनिजांच्योय हांगा सांठवणी आसात. पूण येरादारीच्या अडचणींत लागून तांचो पुरायपणान उपेग जायना.
उद्येग धंद्याच्या मळार हांगा हालींच्याच वर्सांनी वावर जावंक लागला. पामतेल, साकर, बीयर, शाबू सारक्या गजालींची आयात करची पडटा. आयात चडशी फ्रांस, ब्राझील, बेम्जियम, जपान, अमेरीका, नेदरलॅंड्स आनी इटली ह्या देशांतल्यान जाता.
निर्यात करपासारक्यो गजाली म्हळ्यार हिरे, पेट्रोलियम, कोको, तंबाखू, निर्यातीचे वेव्हार अमेरीका, इटली, स्पेन, फ्रांस, बेल्जियम, लक्झेंबर्ग ह्या देशालागीं जातात.
सी. एफ्. ए. फ्रँक हें हांगाचें अधिकृत चलन.
येरादारी आनी संचारण: १९८५ मेरेन ह्या देशांत ११,००० किमी. लांबायेचे रस्ते आशिल्ले. हातूंतले बरेच उणे रस्ते पक्के आसात. रेल्वेमार्गाची लांबाय १९८३ मेरेन ८०२ किमी. आशिल्ली. बरीच येरादारी न्हंय-मार्गांतल्यान जाता. काँगो आनी उबांही ह्यो न्हंयो उदका येरादारीखातीर भोव उपेगाच्यो थारतात. पाँइंट नोयरे हें हांगाचें मुखेल बंदर आसा. ताच्यावरवीं काँगोचो हेर देशांवांगडा वेपार चलता. हवाईमार्गाचेर येरादारी लिना-कोंगो हे संख्येवरवीं वेपार चलता. मायामाया हो ब्राझव्हिललागीं आशिल्लो विमानतळ आनी पॉइंट नोयरे हे हांगाचे आंतरराषट्रीय विमानतळ आसात. १९८५ मेरेन हांगासावन ४ दिसाळीं उजवाडाक येतालीं. सगळीं दिसाळीं फ्रेंच भाशेंतल्यान आसात आनी खाजगी मालकीचीं आसात. रेडिओ आनी दूरचित्रवाणीचेर जावपी कार्यावळी फ्रेंच भाशेंतल्ल्यान जातात. बर्यो च कार्यावळी फ्रांसासावन वितरायतात. सरकाराचें वर्या च प्रमाणांत प्रसार माध्यमाचेर नियंत्रण आसा.
लोक आनी समाजजीवन: काँगोंतले चडशे लोक बांटू पंगडाचे आसात. तांच्यांत बर्यो च जमाती आसात. हातूंतल्यो म्हत्वाच्यो म्हळ्यार काँगो, बाटेके, म्बोची, सांधा, बान्गी, टेके आनी पिग्मी – बान्गी आनी टेके मध्य काँगोंत, कोंगो, ब्राझव्हिल आनी दक्षिण काँगोत दर्यादेगेलागीं आनी पिग्मी लोक उत्तरेवटेनच्या रानांनी रावतात. हेर जाती सगळेकडेन पातळ्ळ्य़ात. हे जमातींमदलें पिग्मी मोटवे आनी रानांनी रावपी आसात. हे लोक हेडगे आसतात आनी शिकार करून पोट भरतात. तांचो हेर जमातींकडेन संबंद आयिल्ल्यान भरसण जाल्ल्यो हेर जमाती निर्माण जाल्यात. तांकां ‘पिग्माय्ड’ म्हण्टात. पिग्माय्ड हे पिग्मींपरस मात्शे लांब आसतात.
बांटू लोकांचो रंग अस्तंतेवटेनच्या निग्रो लोकांपरस उजळ आसा. ते लांबायेन निग्रो लोकांपरस मोटवे आसात आमी तांचें नाक सरळ आसता. ओंठय निग्रो लोकांभशेन जाड नासतात. पूण सगळेच बांटू एकसारके नात. हांचो पूर्विल्लो धर्म म्हळ्यार सैम पूजा; पूण यूरोपीय पाद्रींनी तांकां किरिस्तांव केल्ले. १४९१ त काँगोच्या राजान किरिस्तांव धर्म आपणायलो आनी किरीस्तांवांचें हांगा प्रमाण वाडलें. पूण अजून पोरन्यो धर्मंपध्दती आनी वीधी हे लोक पाळटात.
लग्नाच्या वेळार चल्याच्या बापायन चलयेच्या बापायक हुंडो दिवंचो पडटा. शिकिल्ल्या तरनाट्याकय हुंडो दिवचो. ताका लागून बरेच तरणाटे शारांनी येवन कामां करतात आनी पैशे जमोवन मागीर लग्नां करतात. तांकां एकापरस चड बायलो करपाची मेकळीक आसता. हातूंतली एक मुखेल आसता, पूण सगळ्याच बायलांक एकसारकी वागणूक मेळटा. ह्या समाजांत बायलांची सुवात बरी आसा. जादू, मंत्रतंत्र, करण्यो असल्या गजालींचेर ह्या लोकांचो बरोच विस्वास आसा.
हांगाचे सुमार ५३.९ % लोक रोमन कॅथलिक, २४.४ % प्रॉटेस्टंट, १९.० % जडप्राणवादी (animists) आनी हेर २.७ % आसात.
विसाव्या शतमानासावन हांगा उदरगतीची सुलूस लागिल्ल्यान आनी शारांचें प्रमाण वाडिल्ल्यान समाज जींणेंत बरेच बादल घडल्यात. रानवट पध्दतीचें जिवीर जियोवपी हांगाचे लोक ल्हव ल्हव बदलत गेल्यात. काँगो देश कला आनी खेळ हांच्य मळार हेर आफ्रिकन देशांपरस मुखार आसा. तांची अनुवंशिक कला म्हळ्यार लांकडाचेर कोरांतिल्लें काम. कितल्याशाच जमातींनी रूपडीं, धर्मीक नृत्यांवेळार वापरपाच्यो आनी हेर कलाकृती करपी कलाकार आसात. अशा कलाकारांक भोवमानाची वागणूक मेळटा.
हालींच्या काळांत फुटबॉल, व्हॉलीबॉल, बास्केटबॉल आनी ॲथलॅटिक्स हे खेळ बरेच लोकप्रिय जाल्यात.
शिक्षण: काँगोचें राषट्रीय साक्षारतेचें प्रमाण २० % आसा. हांगा स ते सोळा वर्सांमेरेन पिरायेच्या विद्यार्थ्यांक शिक्षण फुकट, सक्तीचें आनी एकसारकें आसा. शिक्षणिक वर्स ऑक्टोबर ते जूनमेरेन चलता. शिक्षणाचें माध्यम फ्रेंच भाशेंतल्यान आसा. मुळावें, माध्यमिक आनी उच्च माध्यमिक अशें तीन पांवड्यावयलें तेरा वर्सांचें शाळेंतलें शिक्षण आसता.
शिक्षण मंत्रालयाचें शिक्षणाचेर नियंत्रण आसता. उंचेल्या पांवड्यावयलें शिक्षण दिवपाचो वावर ब्राझव्हिल हांगाच्या कोगोलिज विश्वविद्यालयावरवीं जाता. हांगाचे बरेच विद्यार्थी, फ्रांस, अमेरीक, रुमानिया ह्या सारक्या देशांनी शिक्षण घेवपाखातीर वचून रावल्यात.
भाशा आनी साहित्य: बांटू पंगडांतल्यो बर्योाच भाशा हांगाचे लोक वेव्हारांत वापरतात. ते भशेन नायजर काँगो पंगडांतल्योय बर्योवच भाशा उपेगांत येतात. तांतल्यो कि – काँगो, ब – काँगो, एम्बोंची भाशा; तशेंच सांधा आनी पिग्मी लोकांची भाशा चड प्रचारांत आसता. काँगोत जमातीचें प्रमाण चड आशिल्ल्यान भाशांचेय प्रमाण बरेंच आसा. बरयल्या साहित्याची निकतीच उदरगत जावंक लागल्या. लोक साहित्य मात व्हडा प्रमाणांत आसा. हरशीं हेर सरकारी कामकाजाखातीर फ्रेंच भाशेचो आदार हांगाच्या लोकांक घेवंचो पडटा.
म्हत्वचीं थळां: हांगाचीं म्हत्वाचीं थळां म्हळ्यार ब्राझव्हिल ही राजधानी आनी प्वँत्न्वात हें एक बंदर आनी हालीं थंय तेलाचें उत्पादन सुरू जालां.
- - कों. वि. सं. मं.
काँग्रेस, इंडियन नॅशनल:
भारतांतले एक म्हत्वांचो राजकी पक्ष. ह्या पक्षाची स्थापणूक २८ डीसेंबर १८८५ ह्या दिसा मुंबय ॲलन ऑक्टोव्हिअन ह्यूम हाच्या यजमानपणाखाल जाली.
पक्ष स्थापणूके फाटली कारणां: ब्रिटीश राजवटीच्या जुलमी शेकाक लागून सादारण भारतीय मनीर उबगल्लो आनी ताका लागून हे
