हे कुस्तीपध्दतींत ग्रीक लोकांनी बरेंच नांव मेळयिल्लें. हे कुस्तीचो आस्पाव सुर्वेक ऑलिंपिक खेळांत जातालो पूण फुडें तातूंत बदल जायत गेले आनी सादी निरुपद्रवी कुस्ती आयली.
भारतांत वैदिक साहित्यांत तशेंच रामायण, महाभारत ह्या ग्रंथांत मल्लविद्येचो उल्लेख आयला. किष्किंधा नगरांत वाली आनी सुग्रीव हांचे मजगतीं जाल्या मल्लयुध्दांत वालीन सुग्रीवाक हरयलो, अशें वर्णन रामायणांत आयलां. कृष्ण, बलराम आनी भीम हे मल्लविद्येंत कुशळ आशिल्ले, अशे उल्लेख महाभारतांत आयल्यात. कृष्णान मुष्टिक आनी चाणूर ह्या कंसाच्या दरबारांतल्या मल्लांक मल्लयुध्दांत हरोवन निमणो कंसाकूय मारलो. पांडव अज्ञातवासांत आसतना भीमान जीमूत नांवाच्या मल्लाक मल्लयुध्दांत जिवेशीं मारलो आनी फुडें कीचक आनी जरासंध हांकांय मारले.
आदल्या काळांत भारतांत हेर शिक्षणावांगडाच व्यायाम आनी मल्लयुध्द हांच्या शिक्षणाचेर भर दिताले. मध्ययुगांतल्या काळांत कितलेशेच हिंदू राजा, सरदार आनी मुस्लिम नबाब हांच्या आलाशिर्यााक जायते कुस्तीगीर आनी मल्ल आसताले. जात्रांनी आनी हेर दबाज्यांच्या नोमतान गांवांगांवांनी तांचे कुस्तीचे खास कार्यक्रम आसताले. मोगल बादशहांच्या काळांत कुस्तीक राजाश्रय मेळिल्लो. विजयनगराचो नांवाजल्लो हिंदू राजा कृष्णदेवराय हाच्या दरबारांत मल्लांच्यो कुस्त्यो सदांच जाताल्यो, असो उल्लेख एका पोर्तुगेज वकिलाच्या बरपांत मेळटा. दौलतराव सिंधियाचे सैनिक मल्लविद्येंत कुशळ आशिल्ले अशें वर्णन टॉमस ब्राउटन नांवाच्या इंग्लीश सैनिक अधिकार्यांन केलां. महाराष्ट्रांत शिवाजीच्या काळांत आनी तेउपरांत पेशव्यांच्या काळांत नामनेच्या कुस्तीगीरांक राजश्रय मेळिल्लो. व्हडलो बाजीराव आनी सदाशिवरावभाऊ हे मल्लविद्येचे बर्यातपैकी जाणकार आशिल्ले. पेशव्यांचे मुस्तींत कांय बायलां लेगीत मल्लविद्येंत वांटो घेतालीं, अशे उल्लेख मेळटात. दुसर्याा बाजीरावाच्या दरबारांत बाळंभटदादा देवधर नावांचो तरनाटो कुस्तीगीर आनी मल्लखांबपटू आशिल्लो. ताणें निजामाच्या दरबारांतल्यान आयिल्ल्या दोन मलांचें आव्हान स्वीकारून तांकां हरयल्ले. मल्लखांब हो कुस्तीचो अभ्यास करपाक कसो पोशक आसा, हें ताणेंच दाखोवन दिलें. तेन्नासावन पकडा, डंक्या, चाप, मुरडी ह्या कुस्तीप्रकारांची जोडीदाराबगर तयारी करपाखातीर मल्लखांवाचो खास उपेग जावपाक लागलो. जातक ग्रंथांतूय कुस्तीचें वर्णन आयलां. तातूंत आखाडो, लोकांक बसपाखातीर केल्ली सुवात, थंयची सजावट, मल्लयुध्द हांचेविशीं विस्तारान म्हायती आयल्या. त्या काळांत बायलां लेगीत मल्लविद्येंत कुशळताय जोडटालीं, अशें निनयपिटकांत म्हळां.
मंगोलिया, चीनम जपान ह्या उदेंतेकडल्या राष्ट्रांत लेगीत कुस्तीचे इ.स.प. काळांतले उल्लेख मेळटात. ह्या देशांच्या धर्मीक दबाज्यांत मल्लयुध्दाचो आस्पाव आसतालो. जपानांत इ.स.प. २३ त वस्तादपण जोडिल्ल्या साकुने ह्या मल्लाक ‘मल्लविद्येचो देव’ अशें मानतात. जपानांत इ.स. आठव्या शेंकड्यांत शोनू ह्या बादशाहान कापणेच्या हंगामांत कुत्त्यांचो हंगाम दवरपाची प्रथा सुरू केली आनी तेन्नासावन कुस्तीचो खेळ लोकप्रीत जायत गेलो. ताच्याच नांवावेल्यान फुडेम ‘सुमो’ नांवाची कुस्तीपध्दत सुरू जाली. मध्ययुगांतल्या इंग्लंडांत सॅक्सन आनी केल्टिक लोकांनी मल्लयुध्दाचो प्रचार सगळ्याक पातळायलो. त्या काळांत मल्लविद्येक राजाश्रय आशिल्लो. आठवो हेन्री हो स्वता ताकदीचो कुस्तीगीर आशिल्लो, अशें म्हण्टात. ते उपरांत इंग्लंडच्या वेगवेगळ्या वाठारांत मल्लयुध्दाच्यो वेगवेगळ्यो पध्दती रुढ जायत गेल्यो आनी तांकां तांच्या प्रांतीय खाशेलपणाप्रमाण वेगवेगळीं नांवां प्राप्त जालीं. आर्विल्ल्या ऑलिंपिक खेळांसर्तींत ग्रीको-रोमन आनी फ्री-स्टाइल ह्या दोन कुस्तीपध्दतींचो आस्पाव केला.
उद्देश: घश्टपुश्ट कुडीचे ताकदीन आनी ताच्यापरसूय श्रेष्ट अशे युक्तीन प्रतिस्पर्ध्याक हरोवप हो मल्लयुध्दाचो मुखेल उद्देश जावन आसा. मल्लयुध्दाची तयारी करपाखातीर वेगवेगळे तरेचे व्यायाम नेमान करून कूड काटक आनी बळिश्ट करून आत्माविश्वास वाडोवचो पडटा. सशक्त कुडीखातीर व्यायाम, आहार, ब्रम्हचर्य, सदाचार हांचे पालन करचें पडटा.
वेगवेगळ्यो पध्दती: वेगवेगळ्या राष्ट्रानी कुस्त्यांच्यो वेगवेगख्यो पध्दती प्रचलित आसल्यो, तरी तांचीं मुळावीं तत्वां सादारणपणान सारकींच आसात. भारतीय कुस्त्यांचे चार मुखेल प्रकार आसात, ते अशे:
१. हनुमंती कुस्ती: प्रतिस्पर्धी शरीरान आनी बळान व्हडलो आसलो, तरी ताचेर बुद्दीच्या आनी युक्तीच्या नेटाचेर जैत मेळोवपाचो प्रकार ‘शक्तीपरस युक्ती श्रेश्ट’ ह्या तत्वाचेर आदारिल्ल्या ह्या कुस्तीप्रकाराचे डावपेच रामायणकाळांतलो हनुमान हाणें तयार केले, म्हूण ह्या प्रकाराक ‘हनुमंती कुस्ती’ अशें म्हण्टात.
२. भीमसेन कुस्ती: फकत कुडीच्या बळाचेर प्रतिस्पर्ध्याक हरोवपाचे डावपेच आशिल्लो कुस्तीप्रकार महाभारतांतलो भीम, हो कुस्तीप्रकार खेळपाक कुशळ आशिल्लो. आपल्या प्रचंड ताकदीचेर ताणें जीमूत, कीचक, बकादूर, जरासंध हांकां मारले. ताचेवेल्यान ह्या कुस्तीप्रकाराक ‘भीमसेनी कुस्ती’ अशें नांव पडलें.
३. जांबुवंती कुस्ती: प्रतिस्पर्ध्याक हरयनासतना वेगवेगळे डावपेच रचून, ताचे हातपांय बांदून ताका ताब्यांत घेवप आनी शरण येवपाक भाग पाडप, ह्या कुस्तीप्रकाराक ‘जांबुवंती कुस्ती’ अशें म्हण्टात.
४. जरासंधी कुस्ती: प्रतिसोअर्ध्याक वेगवेगळ्या जीवघेण्या डावपेचांनी जखमी करप, ह्या कुस्तीप्रकाराक ‘जरासंधी कुस्ती’ अशें म्हण्टात. महाभारतांत भीम आनी जरासंध हांचे मजगतीं जाल्ल्ता मल्लयुध्दांत भीमान जरासंधाचे दोनूय पांय पेंचून ताका जिवानशी मारलो, ह्या प्रसंगाचेल्यान ह्या कुस्तीप्रकाराक ‘जरासंधी कुस्ती’ अशें म्हण्टात.
काळांतरान, वयल्या चारूय प्रकारांनी कुडीक मार बसता अशा डावपेचांचेर बंदी आयली आनी कुस्तीक खेळांचे स्वरुप आयलें. सद्या भारतांत हनुमंती, भीमसेनी, जांबुवंती ह्या प्रकारांतल्या निरुपद्रवी डावपेचांची भरसण आशिल्लो कुस्तीप्रकार प्रचारांत आसा.
संवसारांतले कांय मुखेल कुस्तीप्रकार: हालींच्या काळांत आदल्या ऑलिंपिक खेळांचें पुनरुज्जीवन जाल्ल्यान आनी तातूंत मल्लयुध्द खेळाचो आस्पाव केल्ल्यान मल्लविद्येक संवसारीक मान्यताय मेळ्ळ्या. आंतरराष्ट्रीय मल्ल वा जगज्जेता मल्ल जावपाचो हावेस बाळगुपी कितल्याशाच युध्दगड्य़ांभितर दिसानदीस सर्त वाडत आसा. कांय लोकप्रीय अस्तंती कुस्तीप्रकार अशे:
१. ग्रीको –रोमन पध्दत: ही पध्दत मूळ ग्रीक आनी रोमन काळासावन चलत आयल्या. पूण युरोपांतल्या इंग्लंड, फ्रांस ह्या देशांतल्या पध्दतींचो प्रभाव ताचेर पडिल्ल्यान तातूंत बरोच बदल घडून आयला. इंग्लंडात इ.स. १८७० त ही पध्दत सुरू जाली. प्रतिस्पर्ध्याचीं दोनूय भुजां जमनीक एकाच वेळा तेंकयता तो गडी ही कुस्ती जिखता. हे पध्दतींत कमरेसकयल खोंट मारपाक मनाय आसा. तशेंच बोटां बांदप आनी पांयांनी आक्रमक क्रिया करपाकूय बंदी आशिल्ल्यान ही कुस्ती चडशी जमनीचेरूच चलता. संवसारीक म्हत्व प्राप्त जालां. ‘नेकहोल्ड’, ‘फ्लाईंग मेअर’, ‘टो होल्ड’ हे ग्रीको-रोमन पध्दतींतले मुखेल डावपेच जावन आसात. हातूंत वजनाचे सादारणपणान ८ गट आसतात.
२. फ्री-स्टाइल पध्दत: हे पध्दतीक ‘कॅच-ॲज-कॅच-कॅन’ अशेंय नांव आसा. हे पध्दतींत कसलेय तरेचे पकडी डावपेच केरपाक मेकळीक आशिल्ल्यान ही पध्दत खूब लोकप्रीय आसा. फकत गळो दामप, अवयवाक मार बसतलो अशी पागडी मारप, खोंटो मारप, मुठी मारप आनी प्रतिस्पर्ध्याचे कपडे ओडप ह्या प्रकारांक मनाय आसा. हे पध्दतींत तीन-तीन मिनटांच्यो तीन पाळयो आसतात. तितल्या वेळाभितर प्रतिस्पर्ध्याचीं दोनूय भुजां एकाच वेळा जमनीक तेंकयलीं जाल्यार तो हरलो, अशें समजतात. ही कुस्ती सुमार ६ मी. लांब, ६ मी. रुंद आनी १० सेंमी, ऊंच गादयेचेर खेळटात. ‘हाफ-नेल्सन’, ‘ड्बल-नेल्सन’, ‘क्रच
