सिलिमानाइट हे धातू मेळटात. मोनोझाइटांत थोरियमचे अंश सांपडल्यात.
राज्यांत ४८५१ हेक्टर उदका वाठारांत नुस्तें मारपाखातीर परवानगी आसा. राज्यांत वर्सुकी साडेतीन लाख टन नुस्त्याचें उत्पादन जाता. १९८५-८६ त नुस्त्यावरवीं ११४.२८ कोटी रुपयांची येणावळ मेळिल्ली. ताल्ले, बांगडे आनी सुंगटां खार्याा उदकांतलीं तर वागयो, मरळ आनी मॅलेट ही साव्या उदकांतली मुखेल नुस्त्या संपत्त जावन आसा. सुमार ८ लाख ७७ हजार नुस्तेमारी लोक उदकांतले पिकावळीचेर पोट भरतात. राज्याक ५९० किमी. लांबायेची दर्यादेग मेळ्ळ्या. कननोर, एर्नाकुलम्, विझिजोम आनी बेपोर हांगा नुस्तें मारप्यांक प्रशिक्षण दितात.
केरळ राज्यांत पर्यटनाक मोटो वाव आसा. केरळांत उदक, ऊर्जा, दाट रानां, खनीज संपत्त व्हड प्रमाणांत आशिल्ल्यान तशेंच येरादारीचीं साधनां फाव त्या प्रमाणांत आशिल्ल्यान उद्ये-धंद्याचे वाडीक सोपेपण मेळ्ळां.
हातकाम, हातमाग, काजू, काथो, विडी हे केरळांतले पारंपरीक उद्येग आसात. हातमान उद्येगांत लाखांनी लोक काम करतात. राज्यांतलो ८२% हातमाग उद्येग कननोर, कोझिकोडे, त्रिवेंद्रम भागांत पातळ्ळा. हातकामाचे ३२ प्रकार राज्यांत नामना जोडून आसात. फर्टीलायझर्स ॲण्ड कॅमिकल्स त्रावणकोर लिमीटेड, त्रावणकोर टिटानियम प्रॉडक्टस, हिंदूस्थान मशीन टूल्स, इंडियन टेलिफोन इंडस्ट्रीज, कोचीन शिपयार्ड, वेल्लोर न्यूजप्रिंट फॅक्टरी आनी त्रावणकोर कोचीन केमिकल्स हे राज्यांतले म्हत्वाचे उद्येग जावन आसात.
सारें, साकर, सिमेंट, लूगट, कपडे, शाबू, शार्कलिव्हर तेल, चिनी मातयेचीम आयदनां, कंवची, नळे, भट्टेच्यो विटो, खावपाचें तेल, रबर, सूत आनी हेर विंगड विंगड तरेचे उद्येग राज्यांत आसात.
येरादारी आनी संचारण: राज्यांत येरादारीची वेवस्था बर्यार प्रमाणांत आसा. राज्यांत १.०१ लाख किमी. लांबायेचे रस्ते आसात. दर १०,००० लोकांक ३७ किमी. लांबायेचे रस्ते पडटात. राष्ट्रीय महारस्त्यांची लांबाय ८३९ किमी. आसा. दर एक लाख लोकसंख्येक १३४० वाहनां पडटात (१९८५ – ८६).
राज्यांत ५५५ किमी. लांबायेचे उदका मार्ग आसात. २५० लाख प्रवासी हे उदक येरादारीचो लाव घेतात. कोचीन राज्यांतलें सगळ्यांत व्हड बंदर आसून १९८५-८६ त ह्या बंदनाचेर ५२.७८ लाख टन मोलाच्या म्हालाची हाड-व्हर जाली (१९८५-८६).
राज्यांत वट्ट १०५३ किमी. लांबायेचे रेल्वे रस्ते आसात. एर्नाकुलम अलेप्पीलदीं ब्रॉडगेज रेल्वे-रस्तो बांदपाचें काम चालू आसा. ह्या रेल्वेरस्त्याचेर वेमबनाड तलावाचेर एक किमी. लांबायेचो रेल्वे पूल जातलो.
गल्फ देशांत काम करपाक व्हड प्रमाणांत केरळी लोक गेल्ल्यान राज्यांतल्यान हवाईमार्गाक म्हत्व आयलां. त्रिवेंद्रम आनी एर्नाकुलमांत हवाई अड्डे आसात. कलिकताक विमानतळ बांदपाचो वावर सुरू आसा. त्रिवेंद्रम शार भारतांतल्या म्हत्वाच्या शारांक तशेंच विदेशी देशांक हवाईमार्गान जोडिल्लें आसा. त्रिवेंद्रम आणी गल्फ देशांत एअर-इंडिया वरवीं दिसपट्टी विमान येरादारी चलता.
राज्यांतलीं म्हत्वाचीं खबरापत्रां अशीं: चंद्रिका, दीपिका, देशभिमानी, एक्सप्रेस, केरळ कौमूदी, मलयाल मनोरमा, मातृभूमी आनी हेर.
त्रिवेंद्रम, कालिकत, त्रिचूर आनी अलेप्पी हीं आकाशवाणींचीं मुखेल केंद्रां आसात. णवव्या आशियाई खेळावेळार (१९८०) त्रिवेंद्रमात दूरदर्शन रिले केंद्र (तात्पुरतें) सुरू जालें. उपरांत तें सदांखातीर चालू उल्लें. त्रिवेंद्रम आनी एर्नाकुलम केंद्राच्यो कार्यावळी १०० किमी. सरभोंवतणी दिश्टी पडटात. कालिकत, पालघाट, कननोर केंद्राच्यो कार्यावळी ५ ते १० किमी. सरभोंवतणी दिश्टी पडटात.
१ एप्रिल १९८६ मेरेन राज्यांत ४८४८ पोस्ट फांटे आसले. हातूंतल्यो ५० मुखेल कचेर्यो तर १४८ घुंवत्या कचेर्यांेचो आस्पाव जाता.
लोक आनी समाजजीण: शारांनी १८.७४% तर गांवगिर्या वाठारानी ८१.२६% लोक रावतात. दर चौ. किमी. त ६५५ लोक रावतात तर साक्षरतेचें प्रमाण ७०.४२ टक्के आसा. आयुश्यमान: दादलो – ६७ वर्सां, बायल – ६९ वर्सां.
हिंदू, मुस्लीम आनी किरिस्तांव ह्या तीनूय धर्माचे लोक हांगा रावतात. नंपूदिरी ब्राम्हण आनी नायर क्षत्रिय ह्यो केरळांतल्यो दोन मुखेल जाती आसात. हेर जायत्यो जाती आनी पोटजाती ह्या दोगांभितर येतात. हांकां अंतराळ जाती म्हण्टात. नंपूदिरीची कुटूंब पध्दत पितृसत्ताक आसा तर नायराची मातृसत्ताक आसा. हे मातृसत्ताक पध्दतीक ‘मारुमक्काथायम’ पध्दत म्हण्टात. पूण फाटल्या ७०-८० वर्सासावन हे पध्दतींत बदल घडून जाय जाल्यार पितृसत्ताक पध्दत (मक्काथायम) आपणावपाची मेकळीक मेळिल्ली आसा. हेविशीं सरकारान कायदे केल्ले आसात आनी ह्या कायद्यांचो आदार घेवन जायत्या जाणांनी ‘पितृसत्ताक’ पध्दत आपणायल्ली दिसता. थिया वा एझवा ही मलबारी हिंदूची एक व्हड जात आसून एकुणिसाव्या शतमानामेरेन तिका अस्पृश मानताली. केरळी हिंदू शिव, विष्णूक आनी देवीक भजतात. भद्रकाली ही केरळची मातृदेवता तर अय्यापन हें पुराय केरळचें श्रध्दाथळ जावन आसा. केरळच्या दोंगराळ वाठारांत पंदरम्, उल्लादन मुद्रन ह्यो आदिवासी जमाती रावतात. सूर्य हो तांचो सगळ्यांत व्हड देव आसून चामूंडा, गणपती देवाकूय ते भजतात. किरिस्तांव प्रजेंत, रोमो-सिरीयन, जॅकोबाइट-सिरीयन आनी सेंट टॉमस सिरीयन अशे पंथभेद आसात. सिरीयन किरीस्तांव क्रिस्ताक मानतात पूण कॅथलिक, इगर्जीक मानिनात. राज्यांतले मुसलमान चडशे सुत्री पंथाचे आसून तातूंत मोपला वा लव्बाई अशे दोन प्रकार आसात.
केरळी लोकांचो भेस सादो आनी चडसो धवो आसता. दादले ‘मुंड’ वा ‘लुंगी’ तोतू वा कुडता आनी खांद्यार पंचो घालतात. बायलो मुंटू आनी चोळी घालतात अनी भोंवतना ताडपत्री आनी कपड्याची सत्री वापरतात. तेलाचें न्हाण आनी सोबीत केंसाची रचणूक ही ताचीं खाशेलपणां आसात. केरळी लोकांचें मुखेल अन्न भात आसून जेवणांत कंद, केळें, नाल्ल आनी नुस्तें हांचो आस्पाव जाता. मिरसांग वा मीठ नाशिल्लें मिरयांचे ‘सांबार’ वा ‘सारम’ कालवण म्हूण वापरतात.
केरळांतलीं घरां मातयेचीं वा कुडाचे वण्टीचीं, नळ्यांचीं वा नाल्लाच्या चुट्टांनी शाकारिल्लीं आसतात. घरचीं आंगणां एकाक एक लागून आसतात. आंगणांत माड, पणसाचीं झाडां रोयिल्लीं दिसतात. चडशीं दरेकाच्या दारांत एक बांय आसता. घरांत अठपा-बसपाक शेंदर्यााचो वापर जाता. नवे पध्दतीचीं घरांय आतां केरळी लोक बांदपाक आगल्यात.
‘म’ ही केरळची म्हत्वाची परब जावन आसा. ही परब ‘महाबळी’ राज्याच्या उगडासापासत मनयतात. ही परब शेत-लुवणेवेळार येता. ह्या वेळार रंगरंगयाळ्यो कार्यावळी जातात. केरळचे किरिस्तांव ‘नाताळ’ची परब व्हडा उमेदीन मनयतात. ही परब डिसेंबराचे २५ तारखेर सुरू जाता. राज्यांतले मुस्लीम ‘ईद उल फित्र’ आनी ‘रमझान’ व्हडा दबाज्यान मनयतात. हिंदूंच्यो ज्यो कांय म्हत्वाच्यो परबो हांगा जातात तातूंत गुरुवायुरच्या श्रीकृष्ण देवळांत जावपी परब. त्रिचूरांत थळाव्या शिवमंदिरांत म्हळ्यार वडाकुंथनन मंदिरांत जावपी पुरमची परब, त्रिवेंद्रमांत पद्मनाभाच्या देवळांत जावपी दोन वर्सुकी परबो तशेंच नवरात्र, दसरो, कालिपूजा, दुर्गाष्टमी, महाशिवरात्र, दिवाळी हांचो आस्पाव जाता. मुसलमान लोकांच्या म्हत्वाच्या परबांभितर पल्लनचत्तनूरची ‘जर्रम’ परब, ओट्टापलम मशिदीची ‘नेरचा’ परब. कासरगोडाक जावपी वर्सुकी थळावी परब, कांजिरामोतम मशिदीची ‘कोडीकुथू’ परब तेभायर बकरीइद मुहर्रम हांचो आस्पाव जाता.
कलाकुसर: नृत्य: कलेचे नदरेन केरळ खूब फुडारिल्लें आसा.
