नृत्यप्रकारांतूय केरळचे कलेचीं विंगडपणा जाणवतात. कथकळी, मोहिजीआटम, कोथू पटकोम, कोडीआटम, अष्टपदीआटम, कृष्णाआटम, रामनटम, थुल्लल हे शास्त्रीय नृत्यप्रकार; काळीआटम, मुडीयट्टू, कोलमथुल्लाल, कोलकली, पोराकली, वेलाकाली, कपडावूकाली, कन्नायारकाली हे लोक नृत्यप्रकार; इल्लाकरांदी, कंदारकली, कुरूंबारकली, पनीयारकल्ली, मनकाली, पार्वतीकाली हे आदिवासी नृत्यप्रकार खाशेले आसात.
संगीत: केरळचें लोकसंगीत गिरेस्त आसून तातूंत अप्रुप गोडयेवांगडाच ताल आनी सुरांचो सोबीत मेळ जाला. तातूंत सैमाक खास म्हत्व दिल्लें दिसता. देखीक: सरपपट्टू, भद्रकाळीपट्टू, अय्यपनपट्टू आनी हेर खास वाद्यांभितर तायंमपाक, पंचवाद्यम आनी केळीकोट्टू हीं वाद्यां म्हत्वाचीं आसात. केरळच्या खास शैलीच्या वाद्यांभितर चेंडा, मद्दळम आनी चिंगला हांचो आस्पाव जाता. कर्नाटकी संगीत केरळांत खास शैलींत प्रचारांत आसा. ताका ‘सोपना’ म्हण्टात. हें संगीत जयदेवाचें ‘गीत गोविंद’ वा ‘अष्टपदी’ वरवीं उदरगतीचीं सपणा चडलें. इरायीमन थंपी हाणें बरयल्लीं कथकली पदां, कुंजन नंबियार हाणें बरयल्लीं थुल्लाल पदांक लागून केरळी संगीत गिरेस्त जालां. त्रावणकोरचो महाराजा स्वाती तिरुनाल, शड्कला गोविंद मरार, तंजावचे वातीवेलू, पोनय्या चिन्नया आनी शिवनंदन हांणी संगीताच्या मळार खास नामना जोडल्या. सुब्बूकुट्टी अय्या हो वीणा वादनाच्या मळावेलो म्हान कलाकार जावन आसा.
चित्रकला: केरळचे पारंपरिक चित्रकलेचें दर्शन देवळां, इगर्जी आनी कांय म्हत्वाच्या थळांनी दिश्टी पडटा. कन्याकुमारी जिल्ह्यांत (सद्या तमिळनाडू राज्यांत) तिरुनंदीकरा आनीए तिरुवंचीकुलम देवळाच्या वण्टींवेली चित्रकारी, केरळच्या सगळांत पोरने चित्रकलेचें मूळ दाखयता. सोळाव्या शतमानांत एत्तमनूर देवळाचे वण्टीवेलें नटराजाचें चित्र, पनयन्नारकतु देवळांतलें सूर्याचें चित्र, पद्नाभपुरम् प्रासादांतलीं ४१ पौराणिक वण्टीचित्रां आनी जायत्या देवळांच्या वण्टींवेली कलापूर्ण रंगाकृती, केरळचे गिरेस्त चित्रकलेची गवाय आसा. जायत्या इगर्जींच्या वण्टींचेर पोरनीं रंगयल्ली चित्रां दिसतात. एकुणिसाव्या शतमानांत, त्या काळांतल्या युरोपीयन कलातंत्रांत प्रवीण जाल्ल्या राजा रविवर्माचे चित्रकारितेन भारताचेर आगळोच प्रभाव घाला. माधव मेनन आनी के. सी. एस्. पणिक्कर आर्विल्ल्या चित्रकारांमदीं खास नामना जोडून आसात.
शिल्पकला: आठव्या शतमानासावन सतराव्या शतमानामेरेनचे शिल्पकामाचे नमुने केरळांत दिसतात. कवियूर आनी विझिंगम हांगाच्या खडपांतली कोरांतिल्ली आकृती त्रिक्कोडितान्म्, विष्णूमंदिरांतलीं आनी त्रिविक्रममंदिरांतलीं शिल्पां, गुरुवायूरची विष्णुमूर्ती, पद्मनाभस्वामी मंदिरांतलें शिल्पकाम, काडतुरुती (वल्लीपल्लय), चंगाचेरी, कांजूर, अंकामोली, कुरत्रालिंगड हांगाच्या इगर्जींतलीं शिल्पकामां उल्लेख करपासारकीं आसात.
हस्तकाम: केरळच्या हस्तकामांमदीं हस्तिदंत, शिंग, चंदन, शिसव, साग, नाल्लाची कट्टी ह्या वस्तूंवेलें कोरीवकाम, काशीचीं आयदनां, कवासो (हाथो) आनी सुक्या तणाचें विणकाम आनी बिदरी धाटणीचें कोफ्तगारी नक्षीकाम ह्यो कांय खास हस्तकला आस्पावतात.
शिक्षण – पध्दत आनी प्रसात: केरळ हें शिक्षणानदरेन भारतांतलें सगळ्यांत फुडारिल्लें राज्य जावन आसा. शिक्षण सक्तीचें करपी हें पयले राज्य. १९८१ वर्साच्या जनगणनेप्रमाण केरळचें साक्षरपण ७०.४२% आसा. दादल्यांभितर हें प्रमाण ७३.०३% आसा तर बायलांभितर ६४.४८% आसा. राज्यांत १२,१३८ शाळा आसात. हातूंत मुळाव्यो शाळा, ६,८४५ इतल्यो आसात. १९८५-८६ मेरेन शाळांनी शिकपी भुरग्यांचो आंकडो ५७,१६,१५१ इतलो जाता. केरळ, गांधीजी, कोचीन, कालिकत आनी केरळ शेतकी विश्वविद्यालय हीं राज्यांतलीं पांच विश्वविद्यालयां जावन आसात. १७२ कला आनी विज्ञान महाविद्यालयां हांगा आसात.
भाशा आनी साहिय: केरळची ‘मलयाळम भास’, ‘पझम-तमीळ’ हे द्रविड भाशेंतल्यान विंगड विंगड बोलीरूपांत घडली. तिचें पूर्विल्लें रूप ‘पाट्टू’ ह्या गांवगिर्याा गीतांत दिसता. संस्कृतायेचोय हे भाशेचेर प्रभाव पडला. संस्कृत-मलयाळम हांची भरसण करून साहित्यनिर्मणेखातीर तिचो उपेग जावपाक लागलो. पंदराव्या शतमानासावन अठराव्या शतमाना मेरेनच्या काळांत चेरूश्शेरी, नंतूतिरी आनी कन्नासा पणिक्कर सारक्या व्हड साहित्यकारांनी पोरनी आनी नवी भास एकठांय करून एक परंपरा सुरू केली. मलयालम साहित्याचो जनक एळुत्तच्छ्न हाणें ती पूर्णत्वाक व्हेली. अध्यात्मरामायणम्, भारतम् ह्यो ताच्यो म्हत्वाच्यो साहित्यकृती जावन आसात. उपरांत उण्णायी वारियर हाच्या ‘नळचरितम’ सारके काव्य-संगीत नाट्य कलाकृतीवरवीं तशेंच कथकळी आनी कुंचननंप्यार सारक्या आर्विल्ल्या वातावरणांतले पुराणकथांनी तुळ्ळल हो साहित्यप्रकार जैतिवंत केलो. भाशा उदरगतीच्या दुसर्याय पांवड्यांत राजराज वर्मा हाणें फुडाकार घेतिल्लो दिसता. विसाव्या शतमानांतल्या साहित्याचेर आर्विल्ल्या शिक्षणाचीं सया पडिल्ली दिसता. महाकवी कुमारन आशान, वळ्ळतोल, नारायण मेनन, रामनपिळ्ळा हांणी हो काळ गाजयलो. महाकवी जी. शंकर कुरूपान हाणें (१९०१-१९७८) ‘ओड्डाकुझल’ हे साहित्यकृतिखातीर १९६६ वर्सा हे भाशेक पयलो ज्ञानपीठ पुरस्कार जोडून दिलो. एस्. के. पोट्टेकेट हाणें ‘ओरू देशान्ते कथा’ हे साहित्यकृतीखातीर १९८१ वर्साचो ज्ञानपीठ पुरस्कार जोडलो. मलयालम भाशा साहित्यांत इंग्लिशीचो प्रभाव पडूनय आपलें खास द्राविडी खाशेलपण तिगून उरलां.
म्हत्वाचीं थळां: राजधानी त्रिवेंद्रम, कोचीन बंदर, नेय्यर धरण, कोवालमची दर्यावेळ, थुंबाचें विक्रम, साराभाई अंतराळ केंद्र, इतिहासीक शार क्विलॉन, उद्येगीक केंद्र अलेप्पी, किरीस्तान इगर्जींचें मुखेल थाणें पेरियन वन अभयारण्य, उद्येगीक शार आलवे, त्रिचूर कालीकत, वायनाड, कननोर हीं शारां म्हत्वाचीं आसात.
१६ व्या आनी १७ व्या शेंकड्यांत परकी सत्तेक उबगून कांय गोंयकार केरळाक गेले आनी थंय वेपारधंदो करून रावले. ह्या गोंयकारांचो चडसो राबितो मटणचेरी ह्या कोचिनच्या वाठारांत आसा. वेव्हाराखातीर तांणी मलयाळम ही थळावी भास आपणायली आसली तरी सांस्कृतिक भास म्हूण ‘कोंकणी’चो वापर करतात. कोचिनांत ‘केरळ कोंकणी अकादमी’ आनी ‘केरळ कोंकणी प्रचार सभा’ कोंकणी भास, साहित्य आनी संस्कृतायेच्या मळार काम करतात. अखिल भारतीय कोंकणी साहित्य परिशदेचीं दोन अधिवेशनां (१९७८, १९८६) कोचीन शारांत जाल्यांत.
- - कों. वि. सं. मं.
केरिकर, विठ्ठल नृसिंह (सांखोळकार दुपाटी विठ्ठल):
अठराव्या शतमानांतलो एक गोंयचो कवी. पेडणें तालुक्यांतलो केरी हो ताचो गांव. ताच्या जल्माविशीं पुराय म्हायती मेळना; तरी तो सोहिरोबा आंबये (१७१४ – ९२) आनी महेश्वरशास्त्री सुखठणकार (१७१९-१८१७) हांच्या काळांतलो आसा अशी गवाय मेळटा. काव्य संग्रहकारांनी ‘महाराष्ट्र कवि विठ्ठलकृत कवितासंग्रह’ नांवाचो एक ग्रंथ उजवाडाक हाडलो. ह्या ग्रंथांत विठ्ठलाच्यो तीन कविता आशिल्ल्यो. हे तिनूय विठ्ठल वेगेवेगळे आसात हें दाखोवपाखातीर एकटयाक विठ्ठल बिडकर, दुसर्यायक विठ्ठल दीक्षित आनी तिसर्या क विठ्ठल केरीकर अशीं नांवां दिलीं. ताचें मूळचें खरें उपनांव नाईक सांखोळकार. पूण केरीकर हेंच नांव ताका रुढ जालें.
तो एक खांपो पंडीत आशिल्लो. काशीच्या पंडितांनी मानपत्र आनी बसपाखातीर दोन पाट दिवन ताचो भोवमान केल्लो. देखून ताका ‘दुपाटी विठ्ठल’ ह्याय नांवांन वळखताले. ताणें शुकरंभासंवाद, कबीरकथा आनी वामनचरित्र अशीं तीन आर्याबध्द प्रकरणां बरयल्यांत. तेचपरी ताणें
