आयल्यारूय तें पयस जावचें, म्हूण कोंड्याची पूजा करतात.
आसाम आनी छोटानागपूर ह्या वाठारांतले दोंगरांनी रावपी आदिवासी कोंड्याक देव मानतात. कांय पंगडांमदीं लग्नाच्या दिसा न्हवरो व्हंकल कोंड्याक प्रदक्षिणा घालतात. उत्तर भारतांतल्या गांवगिऱ्या वाठारांनी बरेचकडेन देवळामुखार कोंडो पुरुन दवरिल्लो आसता. देवाक जेन्ना वाज येता, तेन्ना ताणें ह्या कोंड्याचेर बसचें, अशी ताच्याफाटल्यान कल्पना आसा. कांय आदिवासी, शिमेवयलो देव म्हूण गांवचे शिमेचेर कोंडो पुरतात आनी दर वर्सा थंय जात्रा करतात. आसामांतले लूशाई लोक पावसाळ्यांत कोंड्याच्या रानांतल्यान प्रवास करीनात.
-कों. वि. सं. मं.
कोंबो: (पळेयात कुकड):
कोईमतूर: तमिळनाडू राज्यांतल्या जिल्ह्याचें ठाणें. लोकसंख्या: ३, ५६, ३६८ (१९८१). हें शार नोयिल न्हंयचे दावे देगेर ३९६ किमी. अंतराचेर आसा. निलगिरी आनी अन्नमलई ह्या पर्वतांच्या लागसार, बोलमपट्टी देगणांत पालघाट खिंडीचे मुखावेले वटेन कोईमतूर शार वसलां. हांगाचें हवामान समशीतोश्ण आसता आनी तापमान २५० ते २७.५० से. आसता.
तेराव्या शेंकड्यासावन ह्या शाराचो इतिहास सुरू जाता. १७६८ ते १७९९ ह्या वर्सांनी हैदर अली, टिपू सुलतान आनी ब्रिटीश हांचेमदीं झुजां जालीं आनी शेवटाक हें शार ब्रिटीशांकडेन आयलें. फूडें १८६५ वर्सां सावन हें शार जिल्ह्याचें ठाणें जालें.
दुसऱ्या म्हाझुजा उपरांत हांगाच्या लांब धाग्याच्या कापसाखातीर आनी वीज उत्पादनाखातीर शाराच्या उद्येगीक विकासाची वाड जायत गेली. कपडें, कातडीं कमोवप, शाबू, शेतकी उपकरणां, काफी. साकर आदींचे ल्हान-व्हड कारखाने हांगा आसात. तेचपरी लघुउद्येगाचें हें एक केंद्र जावन आसा. शारालागींच च्या आनी काफी हांचे मळे आशिल्ल्यान कोईमतूर शार एक व्हड बाजारपेठ जाल्या. हांगा कितल्योशोच शिक्षणीक, शेतकीसंशोधन, तंत्रवैज्ञानीक आदी संस्था आसात. हांगाचें साक्षरतेचें प्रमाण ६५.४२% वयर आसा. तमिळनाडू राज्यांत उद्येगीक आनीक अर्थीक नदरेन कोईमतूर शाराक दुसरो क्रमांक मेळ्ळा.
ह्या शारासावन ६ किमी. अंतराचेर पेरूराचीं देवळां आसात. हातूंतली गोष्टीश्वर, सभापती, पट्टीश्वर हीं देवळां टिपू सुलतानान नश्ट केल्यांत, तरी ११ मी. उंचायेचो ध्वजस्तंभ, १७ मी. उंचायेचें गोपूर, वेल्या पाख्यासावन हुमकळपी फातरांच्यो सरपळ्यो, तशेंच शिवतांडवाच्या नाचाच्यो मुद्रा आशिल्ले आठ खांबे अशीं जायतीं शिल्पां हांगा पळोवंक मेळटात. कोईमतूर हें रुंदमापी आनी मीटरमापी रेल्वेमार्गाचे एक केंद्र आसा. मद्रासाचे अस्तंतेक दक्षिण रेल्वेन ४९१ किमी. अंतराचेर हें स्थानक आसून हांगाच्यान अस्तंत देगेर आनी ऊटकमंड ह्या शाराकडेन रेल्वेमार्गान जोडला. ह्या शारांत विमानतळ आसा.
-कों. वि. सं. मं.
कोउतु, कायतानु फ्रांसिश्कु: क्रिस्ती धर्म फुडारी. मूळचो गोंयच्या पणजी शारांतलो. १७७७ ते १७८७ काळ मेरेन तो केरळांतल्या कोचीन शारांत आशिल्ल्या डायोसिजाचो गव्हर्नर आशिल्लो. क्रिस्ती धर्माची उदरगत करूंक तो तळमळीन वावुरला. ताणें सुमार पांच हजार लोकांक क्रिस्ती धर्माची दीक्षा दिल्या. तेचपरी किरिस्तांव धर्माविशीं लोकांच्या मनांत जो अविश्वास आशिल्लो, तो काडून तांच्या मनांत एकचाराची भावना जागोवपाक ताणें मोलादीक वावर केला.
-कों. वि. सं. मं.
कोउतु, मानुएल जुजे फेलिसियानो गुस्ताव: (जल्म: १८५६ सुकूर- बारदेस; मरण:?).
क्रिस्ती धर्म फूडारी. मिलापूर डायोसिजीचो मिशनरी आशिल्लो. तेचपरी थंयचे सेमिनारींत तो प्राध्यापक आशिल्लो. उपरांत तो मोझांबीक वाठारांत मिशनरी म्हूण आसतना क्यूलीमेन वाठारांतलो पाद्री जालो. पोर्तुगालच्या बिशपाचे गैर हाजेरींत १८९७ वर्सा मोझांबीक वाठारांत मुखेल धर्माध्यक्षाचो आधिकार ताणें सांबाळिल्लो. ताणें पोर्तुगेज मिशनाचेर दोन पुस्तकां बरयल्यांत.
-कों. वि. सं. मं.
कोको: (मराठी- कोको; इंग्लीश- चॉकलेट ट्री; लॅटीन- थिओब्रोमा काकाओ; कूळ- स्टर्क्युलिएसी).
वर्सूयभर पाचवें उरपी हें झाड सुमार ९ मी. ऊंच वाडटा. सुर्वेक ह्या झाडाचो रोपो १ ते १.७ मी. सरळ वाडटा आनी उपरांत ताचे ३ ते ५ फांटे जातात. ताचो आकार पंख्यावरी आसता. झाडाचीं पानां १५ ते ३० सेंमी. लांब आसतात. हें झाड वर्सांतल्यान तीन फावट चंवरता.
कोकोचें झाड ‘कॉलीफ्लोरस’ प्रकारचें जावन आसा; म्हळ्यार ताचीं फुलां आनी फळां झाडाच्या कांडाक वा पानां नाशिल्ले जून खांदयेक जातात. तांची उत्पत्ती पानांच्या देंठाकडल्या भागांत जाता. ताका गुलाबी वा धव्या रंगाचीं फुलां जातात. कोकोचें फळ ३० सेंमी. लांब आनी १० सेंमी. रुंद आसता. तें ताबशें, हळडुवें, जांबळें वा पुडीकोराचें आसता. ताची भायली कात दाट, घट आनी चामड्याभशेन आसता. ह्या फळांत २० ते ४० चेपट्यो वा वाटकुळ्यो धवसार, जांबळ्यो वा पुडीकोराच्यो बियो आसतात. तांचो आकार १.५ ते २.५ सेंमी. आसता. रुचीक त्यो गोडसर कोडू आसतात. ह्यो बियो फळाभितर एका आंबट अशा वेगळेच तरेच्या वासाच्या धव्या वा गुलाबी, पुडीकोराच्या चिकचिकीत पदार्थांत जळींमळीं दिश्टी पडटात.
उगमाचो इतिहास: कोकोच्यो रानवट जाती दक्षिण अमेरिकेंत मॅक्सिको ते पेरू ह्या वाठारांनी दिश्टी पडटात. सोळाव्या शेंकड्यांत स्पेनच्या लोकांनी हे वनस्पतीचो प्रसार केलो आनी उपरांत युरोप, मध्य आनी दक्षिण अमेरिका आनी आफ्रिकेच्या राज्यांनी कोकोचो प्रसार जालो. तेचपरी सोळाव्या शेंकड्यांत डच आनी पोर्तुगेजांनीय कोकोचो प्रसार केलो. १७९५ ते १८०० वर्सा मेरेन ईस्ट इंडिया कंपनीक लागून भारतांत कोकोची लागवड जाली. भारतांतल्या निलगिरी वाठारांत सगळ्यांत पयलीं कोकोची लागवड जाली. १९३० वर्सासावन केरळ आनी कर्नाटक राज्यांनी ताची लागवड जावंक लागली. १९७० सावन भारतांत व्हड प्रमाणांत ताची लागवड जाता. गोंयांत कांय वाठारांनी कोकोची लागवड करतात.
पिकावळीचो वाठार: १९८०-८१ वर्साच्या आंकड्यांप्रमाण जगांत १६८९ हजार टन कोको पिकता. भारतांत कोको सुमार २१,००० हेक्टर सुवातींत जाता आनी ताचेपसून सुमार ५००० टन कोको पिकता. कोकोची ८६% लागवड केरळांत, १४% लागवड कर्नाटक आनी तमिळनाडू राज्यांत जाता. सद्या भारतांतल्यान ८०० टन कोकोची निर्यात भायल्या देशांनी जाता.
प्रकार आनी जाती: आदल्या काळांत (१८२५) व्हेनेझुएला ह्या देशांतल्यान येवपी ‘कारीयोलो’ हे जातीच्या कोकोक बरीच मागणी आशिल्ली. उपरांत कांय वर्सांनी त्रिनीदाद ह्या देशांतल्यान कोकोची एक सुदारिल्ली जात ‘फोरास्टेरो’ ही वापरांत येवंक लागली. सद्या कोकोच्यो तीन मुखेल जाती दिश्टी पडटात त्यो अश्यो:
१. क्रियोलॉस कोको: व्हेनेझुएला, मेक्सिको, मध्य अमेरिका, कोलंबिया ह्या देशांत जावपी कोकोचो हातूंत आस्पाव जाता. हीं फळां तांबसार हळडुवीं आसून भायल्यान खरखरीत आनी धारदार आसतात.
२. आमाझोनियन फोरास्टेरोस: ब्राझील, अस्तंत आफ्रिका, एक्वादोर ह्या देशांतल्या कोकोचो हातूंत आस्पाव जाता. ह्या कोकोची पिकावळ ‘आमाझोन’ चे देगेर व्हड प्रमाणांत जाता. देखुनूच ताका ‘आमाझोनियन’ हे नांव पडलां आसूं येता. ह्या फळाची कात खूब घट आसता. बियो चेपट्यो आसून तांचो कोर जांबळो वा काळसर आसता.
३. ट्रिनीटारियोस: हे जातीचो उगम त्रिनिदाद ह्या आफ्रिकेच्या
