केलो. धर्मानंदान संस्कृत, पाली आनी इंग्लीश भासांचें गिन्यान जोडलें तशेंच कठीण अशा पाली ग्रंथांचें मर्म ताणें समजून घेतलें. रशियेंत वचून रशियन भाशेचें गिन्यानूय ताणें जोडलें. बौध्द धर्माचो अभ्यास आनी हेर गिन्यान जोडपाखातीर धर्मानंद पुणे, ग्वाल्हेर, काशी, नेपाळ, श्रीलंका, ब्रह्मदेश आनी हेर देश-विदेशांत भोंवलो. आपल्या देश-विदेशांतल्या भोंवड्यांनी ताणें बुध्दाविशींचें गिन्यान एकठांय केलें. तेखातीर जायत्यो हाल-अपेशटाय ताणें सोसल्यो.
धर्मानंद १५ ऑगस्ट १९०६ सावन कलकत्ता शारांत अपल्या गिन्यानाच्या प्रसाराची बुन्याद घाली. सुर्वेक नॅशनल कॉलेजींत आनी उपरांत कलकत्ता विद्यापीठांत ताणें पाली भाशेचो प्राध्यापक म्हूण वावर केलो. कलकत्त्यांत ताची सत्येंद्रनाथ टागोर, मनमोहन घोष हांचेकडेन वळख जाली. १९१० त, मुंबय हांगा डॉ. वूड्स हाका ताणें पाली भास शिकयली. १९१२ त तो फर्ग्यसन कॉलेजींत तो प्राध्यापक जालो. थंय तो पाली भास शिकयतालो. हार्वर्ड विद्यापीठांत प्रा. जे. एच्. वूड्स हाच्या आपोवण्यावेल्यान चार फावट तो अमेरिकेक गेले. थंय ताणें बुध्दघोषाच्या ‘विसुध्दीमग्ग’ ह्या पाली ग्रंथाचें संपादन केलें. नोव्हेंबर १९२२ त धर्मानंदान गुजरात विद्यापीठांत पाली भाशेचो प्राध्यापक म्हूण तीन वर्सा काम केलें. उरिल्ल्या काळांत ताणें संशोधनूय केलें. लेनिनग्राड (रशिया) हांगा बौध्द संस्कृतायेच्या अभ्यासाखतीर एके संस्थेची थापणूक केल्ली. थंय ताणें (१९२९-३०) पाली भाशेंचें अध्यापन केलें.
गांधीजीकडेन ताची वळख आचार्य कृपलानी हाका लागून जाली. काकासाहेब कालेलकर होवूय ताचो बरो इश्ट आसलो. धर्मानंदाक भारतीय राजकी घडणुकांविशीं जबर आस्था आसली. अमेरिकेंत आसतना लेगीत भारतीय सुटके चळवळीचेर ताणें नदर दवरिल्ली. गांधीच्या सत्य आनी अहिंसा ह्या दोन तत्वांमदीं ताका बुध्दाची शिकवण दिश्टी पडिल्ली. दरेक काँग्रेसीच्या अधिवेशनाक तो चुकनासतना हाजीर रावतालो. गांधीजी च्या ‘दांडीयात्रा’ ह्या बेकायदा मीठ तयार करपाच्या सत्याग्रहाक लागून तो खूब प्रभावित जालो. १४ मे १९३० दिसा ताणें रत्नागिरींत शिरोडा हांगा सत्याग्रह केलो. तेन्ना ताका कांय वेळा पुरतो पोलिसांनी धरलो. शिरोड्यासावन परततकच विलेपार्लेचे छावणींत तो कांय काळ रावलो. थंय तो तरणाट्या स्वयंसेवकांखातीर एक वर्ग चलयतालो. कामगारांमदीं सत्याग्रह करपाखातीर जागृताय निर्मुपाचो ताणें यत्न केलो. परळ वाठारांत शिबिरां उक्तीं करून आपल्या वावराकूय ताणें सुरवात केली. १० ऑक्टोबर १९३० दिसा धर्मानंदाक बंदखणींत उडयलो. फुडें ह्या खटल्यांत तो दोशमुक्त थारलो. बौध्द धर्म आनी तत्त्वगिन्यानाचो प्रसार करचेपासत ताणें ‘आनंदविहार’ आनी ‘बहुजनविहार’ ह्या संस्थांनी मुंबयंत थापणूक केली. ‘विसुध्दिमग्ग’ हो म्हत्वाचो ग्रंथ ताणें पयलीं रोमन लिपींत १९२७ त तयार केलो. १९४० वर्सा हो ग्रंथ देवनागरींत उजवाडाक आयिल्लो. ‘अभिधम्मट्ठ संग्रह’ वेली ‘नवनीत टीका’ (१९४१) आनी विसुध्दिमग्गवेली ‘विसुध्दिमग्ग-दिपिका’ (१९४३) हे ताचे विवरणग्रंथ विद्वतापूर्ण आसात. ‘बुध्दलीलासारसंग्रह’ (१९१४), ‘बुध्द धर्म आणि संघ’ (१९२४), ‘निवेदन’ (आत्मचरित्रपर- १९२४), ‘समाधिमार्ग’ (१९२५), ‘बौध्द संघाचा परिचय’ (१९२६), ‘भगवान बुध्द’ (१९३४), ‘बोधिसत्व’ (१९४९), ‘सुत्तनिपाताचे मराठी भाषांतर’ (नेमाळ्यांतल्यान १९३७ आनी ग्रंथरुपांत १९५५), ‘पार्श्वनाथाचा चातुर्याम धर्म’ (१९४९), हे ताचे मराठी ग्रंथ उल्लेख करपा सारकेआसात. गांधीजीच्या सेवाग्रामांतल्या आश्रमांत ताका मरण आयलें. बाकीबाब बोरकार हाणें ताच्या ‘भगवान बुध्द’ ग्रंथाचो कोंकणींत अणकार केला.
-कों. वि. सं. मं.
कोसेंयसांव, पाउलु आंतोनिओ दीयश द: (जल्म: ॽ १७६९, कळशी; मरण: एप्रिल, १८५३). क्रिस्ती धर्म फुडारी. धर्मीक शिक्षण घेतले उपरांत तो चोडण सेमिनारिचो अधिकारी (rector) जालो. १८१५-३४ काळ मेरेन तो गोंयचे आर्किडायोसिजाचो व्हिकार जनरल (vicar general) आसलो. १८३५ वर्सा ताका व्हिकार कापितुलार (vicar capitular) म्हूण वेंचून काडलो. १८३५ ते १८३७ वर्सा मेरेन ताणें गोंयचे आर्किडायोसिजाचो कारभार चलयलो. उपरांत ताणें आपल्या वावारचो राजिनामो दिलो. फुडें फेब्रुवारी १८५३ वर्सा ताका पर्थून व्हिकार जनरल (vicar general) केलो.
-कों. वि. सं. मं.
कोसेल, आल्ब्रेख्ट : (जल्म: १६ सप्टेंबर १८५३, रॉस्टॉक; मरण: ५ जुलय १९२७, हायड्लबर्ग). जर्मन जीवरसायनशास्त्रज्ञ. ताणें वैजकी शिकप रॉस्टॉक आनी स्ट्रासबर्ग हांगा केलें. १८७८ त ताणें एम्. डी. पदवी मेळयली. ते उपरांत ताणें बर्लिन शरीरक्रियाविज्ञान संस्थेंत पयलीं नामनेचो जीवरसायनशास्त्रज्ञ फेलिक्स होपे ऱ्झायलर आनी उपरांत एमील द्दु व्वा. रेमाँ हाचो सहाय्यक म्हूण काम केलें. १८९५-१९०१ ह्या काळांत तो मारबर्ग हांगाचे शरीरक्रियाविज्ञान संस्थेंत प्राध्यापक आनी संचालक आशिल्लो. मरणावेळा तो हायड्लबर्ग विद्यापीठांत गुणश्री (emeritus) प्राध्यापक आनी विद्यापीठाचे प्रथिन संशोधन संस्थेचो संचालक आशिल्लो.
कोसेल हाणें कार्बनी रसायनशास्त्राचीं तत्वां वापरून जित्या ऊतकांचो (tissues) रसायनशास्त्रीय अभ्यास करपाखातीर म्हत्वाचें संशोधन केलें. कुडींतल्या प्रथिन उत्पादनाकडेन संबंदीत आशिल्ल्या न्युक्लिइक अम्लां (nucleic acids) विशीं ताणें केल्ल्या मोलादीक संशोधनाखातीर कोसेल हाका १९१० त, शरीरक्रियाविज्ञान आनी वैजकी शास्त्राखातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार फाव जालो. ‘साइट थ्रिफ्ट फ्यूर फिझियोलोगीशे केमी’ (Zeitschrift fur Physiologische Chemie) ह्या नेमाळ्याचो तो सुमार ३० वर्सां संपादक आशिल्लो आनी ताचे चडशे संशोधमपर निबंद ह्या नेमाळ्यांत उजवाडाक आयल्यात.
-कों. वि. सं. मं.
कोहीमा: भारताचे उदेंत शिमेर आशिल्ल्या नागालॅंड राज्याची राजधानी. हें शार शिलाँगचे उदेंतेक २२२ किमी. आनी कोहीमा दोंगराचे वळींत १५६१ मी. वयर आसा. वट्ट आवांठ ७२०९ चौ. किमी. (१९८१). लोकसंख्या: २,७३,२८१ (१९८१).
थंड आनी बरें हवामान आशिल्ल्यान पयलींसावन हाका लश्करी ठाणें म्हूण नामना मेळ्ळ्या. आसाम, मणिपूर आनी फुडें ब्रह्मदेशाकडेन एक रस्तो वता. हो रस्तो कोहीमांतल्यान गेल्ल्यान हाका राजकी तशेंच लश्करी म्हत्व प्राप्त जालां. दुसऱ्या म्हाझुजावेळार आझाद हिंद सेनेन जपानाचो आदार घेवन कोहीमा प्रदेशाचो ताबो घेतलो.
हांगा तांदूळ, कापूस, संत्रां, बटाट, लांकूड, कोंडो आनी नागा लोकांच्या कितल्याशाच कलाकृतींचो वेपार चलता. गांवांत शासकीय कार्यालयां, रुग्णालय, शेतीकेंद्र, हस्तकला, उद्देग, नागा संस्कृतीय संशोधन संस्था, तीन महाविद्यालयां आनी विमानतळ आसा.
-कों. वि. सं. मं.
कोळगांवकार, काशिनाथ परशुराम: (जल्म: ४ मार्च १९३५, तिसवाडी). गोंयचो सुटके झुजारी. ताणें प्राथमिक शिक्षण मराठींतल्यान घेतलें. तो सरकारी नोकरी करतालो. ‘आझाद गोमंतक दल संघटने’ चो तो वांगडी आसलो. सुटके चळवळीच्या काळांत तो सुटके झुजाऱ्यांक शस्त्रां पावोवप, तिरंगी बावटे लावप, वण्टीपत्रकां लावप असलीं कामां करतालो. १४ ऑगस्ट १९५५ दिसा पोलिसांनी ताका धरून बंदखणींत घालो. २६ ऑक्टोबर १९५६ दिसा ताची सुटका जाली. १९७३ वर्सा भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केलो.
-कों. वि. सं. मं.
कोळगांवकार, रघुनाथ परशुराम: (जल्म: ५ ऑक्टोबर
