ऑफ ब्रुसेल्स हांगा फ्राध्यापक जालो आनी बोर्डेट इन्स्टिट्यूटचो संचालक जालो. १९५५ त, तो लिएज विद्यापीठांत प्राध्यापक जालो. तेउपरांत, ताणें कॅथलिक युनिव्हर्सिटी ऑफ लुवेन हांगा कोशिकाविज्ञानाची प्रयोगशाळा काडली. पेशीच्या संरचनात्मक (structural) आनी कार्यात्मक (functional) संघटनेचो सोद लायिल्लेखातीर ताका १९७४ त शरीरक्रियाविज्ञान आनी वैजकी ह्या विशायाखातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार, ख्रिश्चन दे डुव आनी जॉर्ज पॅलेड ह्या शास्त्रज्ञांवांगडा वांटून मेळ्ळो. क्लॉड हाणें Electron Microscopy आनी कॅन्सर रोग ह्या विशयांतूय म्हत्वाचें संशोधन केलें. कोशिकाविज्ञानांतल्या संशोधनाखातीर ताका कितलेशेच बेल्जियन आनी हेर विदेशी पुरस्कार फाव जाल्यात.
-कों. वि. सं. मं.
ख: देवनागरी वर्णमालेंतलें ‘क’ वर्गांतलें दुसरें व्यंजन. हाचो उच्चार कंठांतल्यान जाता. मळब, इंद्रिय, सुख, ब्रह्म, ज्ञान अशेय हाचे अर्थ जातात. कामधेनुतंत्रांत हो शंख आनी कुंद हांच्यासारको धवो आसून त्रिगुण, पंचदेव आनी त्रिशक्ती हांणी युक्त अशें मानलां. प्रचंड, कामरूपी, ऋध्दी, वह्मी, सरस्वती अशींय हाचीं कितलीशींच नांवा तंत्रग्रंथांत दिल्यां.
पयले अवस्थेंतलो हो वर्ण खालसा हांगाच्या इ. स. प. तिसऱ्या शेंकड्यांतल्या शिलालेखांत मेळटा. हातूंत ताची सकयली गांठ वाटकुळी आनी बरीच मोटी आसा. पयल्या शेंकड्यांतल्या कुशाण काळांतल्या मथुरेच्या लेखांत ताची दुसरी अवस्था दाखयल्या. सातव्या शेंकड्यांतल्या झालारापाट हांगाच्या लेखांत तिसरी अवस्था दिसता. चवथी अवस्था जाजल्लदेवीचे मुस्तींतल्या लेखांत आयल्या. आयचो ‘ख’ आनी त्या काळांतलो ‘ख’ हातूंतलो फरक म्हळ्यार त्या काळांतल्या ‘ख’ तलो पयलो अर्दो ‘र’, हो अर्दो ‘ग’ कसो दिसता.
-कों. वि. सं. मं.
खजुराहो: भव्य वास्तुशिल्पाखातीर आनी खास करून कामशिल्पाखातीर संवसारभर नामना आशिल्लें भारतांतलें मध्य युगांतलें एक नगर. तें मध्य प्रदेश राज्याच्या छत्तरपूर शाराचे आग्नेय दिकेक सुमार २९ किमी., महोबाचे दक्षिणेक सुमार ५५ किमी. अंतराचेर आसून निनोराताल (खजुराहो सागर) सरोवराचे दोगेर वसलां. पूर्विल्ल्या जेजाकभुत्त्कि (बुंदेलखंड) प्रदेशांत णव्या शेंकड्यासावन तेराव्या शेंकड्यामेरेन राज्य करपी चंद्रवंशीय राजपूत चंदेल्ल वंशाची खजुराहो ही राजधानी आशिल्ली. धाव्या ते बाराव्या शेंकड्याच्या काळांत थंय शैव, जैन, आनी वैष्णव संफ्रदायाचीं खूब देवळां बांदलीं. पोरने परंपरेप्रमाण थंय खूब तळयो आनी सुमार ८५ देवळां आशिल्लीं, अशें उल्लेख मेळटा. पूण आयज मात तातूंतलीं फकत २४ देवळां बरे स्थितींत उल्ल्यांत.
पूर्विल्लें साहित्य, शिलालेख आनी भोंवडेवर्णनां हांच्या आदारावेल्यान अशें, दिसून येता की ‘खजुराहो’ हाका खजूरवाटिका, खर्जूरवाहक, खजूराहट्ट, खज्जूरपूर, कजुरा वा कजर्रा (कज्राओ) अशीं कितलींशींच नांवां आशिल्ली, देखून ताका ‘खजूरवाहक’ अशें नांव पडलें आनी ताचेंच रुपांतर फुडें ‘खजुराहो’ अशें जालें, असो एक समज आसा. ह्या भागांत तेन्नाच्या काळांत खाजराचीं भरपूर झाडां आशिल्लीं, म्हूण ‘खजुराहो’ हें नांव पडलां आसूंक जाय, अशें कनिंगहॅम हाचें मत आसा.
सुमार २० चौ. किमी. क्षेत्रफळ आशिल्ल्या पूर्विल्ल्या नगरांतलीं देवळां अस्तंत, उदेंत आनी दक्षिण अशा तीन वाठारांनी विभागल्यांत. अस्तंत वाठारांतलीं मंदिरां:
चौसष्ट योगिनी मंदिर: हें खजुराहोचें सगळ्यांत पूर्विल्लें मंदिर (इ. स. ९००) काली देवीक अर्पण केलां. ५ मी. उंचायेच्या आयताकृती पेडाचेर पुराय ‘ग्रॅनाइट’ फातरान हें देवूळ बांदून काडलां आनी भितर काली माता आनी हेर ६४ योगिनींच्यो मूर्ती आसात.
कंदरिया महादेव मंदिर: चौसश्ट योगिनी मंदिराचे उत्तरेक आशिल्लें खजुराहोचें सगळ्यांत व्हडलें मंदिर. नागर वास्तुशैलीचे सगळे घटक हांगा दिसून येतात. हें मंदिर ३१ मी. लांब, २०.३ मी. रुंद आनी ३०.९ मी. ऊंच आसा. हाचे गर्भकुडींत शिवलींग आसा. देवळाच्या वण्टींचेर देवता, मखर, किर्तिमुख, मिथुन, तपस्यी, अप्सरा, शार्दूल हांचीं शिल्पां आसात. प्रवेशदारावेल्या सुंदर तोरणाचेर संगीतकार आनी तांचीं वाद्यां, मानगीं, तरनाटे चले-चलयो, सुरसुंदरी, किन्नर आनी गंधर्व हांच्यो अप्रतिम मूर्ती आसात. अर्धमंडप, मंडप आनी महामंडप हांच्या पांख्यांचेर सोबीत नक्षीकाम आसून चारुय वण्टी, खांबे आनी गर्भकुडीचें दार हांचेर वेगवेगळ्या देवतांचीं शिल्पां आसात. दारांच्या दोनूय वटेनच्या खांब्यांच्या तळांत मानग्याचेर बशिल्ली गंगा न्हंय आनी कासवाचेर बशिल्ली यमुना न्हंय हांचीं सोबीत चित्रां आसात. कनिंगहॅमान सगळीं मेजून भितर २४६ आनी भायर ६४६ मूर्ती शिल्पां आसात, अशी नोंद केल्या.
देवी जगदंबी मंदीर: कंदरिया महादेवाच्या देवळाक तेंकून उत्तरेक देवी जगदंबेचें मंदिर आसा. तें मूळचें विष्णूचें मंदिर आशिल्लें. पूण आयज थंयचे गर्भकुडींत काळ्या रंगाची देवीची मूर्त आसून लोक काली वा जगदंबा म्हूण तिची पूजा करतात. त्रिमुखी अश्टभुजांचो शिव आनी वराहरुपी विष्णू हांच्यो मूर्ती ओडलायण्यो आसात.
चित्रगुप्त मंदिर: हें सूर्यदेवाचें देवूळ जगदंबी मंदिराचे उत्तरेक आसून
