प्रवास करीत आसतना सादो उजवाड दुभंगता आनी ताका लागून निर्माण जावपी दोन ध्रुवित (polarized) किरण वेगवेगळ्या दिकांनी आनी वेगवेगळ्या वेगांनी प्रवास करतात. घनीय पदार्थांत फकत एकूच प्रणमनांक (refractive index) आसता आनी हेर स्फटीक चोब्यांच्या पदार्थांनी दोन आसतात. खनिजां प्रणमानंक सोदून काडले जाल्यार तोचेवेल्यान खनिज वळखुपाक बरीच मदत जाता. ध्रुवण सूक्ष्मदर्शक वापरून खनिजांचे प्रणमनांक काडटात. वेगवेगळ्या किरणांच्या वेगांतलो फरक, व्दिप्रणमनांकाक लागून निर्माण जाल्ले रंग आनी आकृत्यो हांचेवरवीं खनिजां सोदपची एक प्रकाशीय पध्दत तयार जाल्या, ती प्रकाशीय खनिजविज्ञानांकाक आस्पावता. अपारदर्शक खनिजां (धातुकां) धातुकी सूक्ष्मदर्शक वापरून तपासतात. हातूंत परावर्तित उजवाडाच्या गुणधर्मांचें परीक्षम करतात.
खनिज निदान वा खनिज अभिज्ञान: म्हळ्यार खनिजां वळखप. खनिजांचे गुणधर्म दिवपी सारण्यो तयार केल्यात. त्या सारण्यांत धातवीय आनी अधातवीय चमक आशिल्ल्या खनिजांचे दोन मुखेल विभाग केल्यात. उपरांत कसाचो रंग मतींत दवरून त्या विभागांचे उपविभाग केल्यात. दरेक उपविभागांत चडांत चड कठिणताय आशिल्ल्या खनिजांचीं नांवा दिल्लीं आसतात आनी त्या नांवामुखार खनिजांचे रंग, ठेवण, खाशेलें गुरुत्व असल्या एकेक गुणधर्माचेर आदारिल्ल्यो सारण्यो आसतात. खनिजाचो एकाद्रो नवो नमुनो हातांत येतकच ताच्या भौतिक गुणधर्मांवरवीं सामान्य खनिजां वळखूं येतात.
क्रमिक सहजनन खनिजविज्ञान: ह्या विभागांत खनिजाच्या क्रमिक सहजननाचो म्हळ्यार वेगवेगळ्या खडपांनी एकठांय सांपडपी खनिजांचो आनी तांच्या स्फटिकीभवनाच्या क्रमाचो अभ्यास आस्पावता. क्रमिक सहजननाचो अभ्यास हो ल्हान आकारमानाच्या म्हळ्यार खडपाच्या हात नमुन्याच्या खनिजांविशीं सामको मर्यादीत आसता, जाल्यार मोट्या प्रादेशीक अश्या पुराय धातुक निक्षेपाचो अभ्यास व्यापक स्वरुपांत आसता. व्यापक अभ्यासाखातीर निक्षेपाच्या पुराय क्षेत्रांतले कांय प्रातिनिधिक नमुने घेतात. ह्या परीक्षणांत निक्षेपांत आनी ताचे भोंवतणी आशिल्ल्या खडपांचें स्तरण, घडयो, विभंग (भेगो) हांच्यासारक्या संस्थानांचें विश्लेशण करतात. शिलारसाचें स्फटिकीभवन जावन तयार जावपी वेगवेळ्या खनिज जातींच्या स्फटिकीभवनाचो क्रम, खनिज आनी धातुक शिरेंत आशिल्ल्या खनिजांचे निर्मितीचो क्रम क्रमिक सहजननांत थारायतात. सगळ्यांत पयलीं तयार जाल्लें खनिज पयलीं आनी क्रमाक्रमान उपरांत तयार जाल्लीं खनिजां त्या अमुक्रमान फुडेंफुडें मांडीत वचून सगळ्यांत निमाणें तयार जाल्लें खनिज, निमाणें बरोवन वळेरी तयार करतात. हालींच्या काळांत प्रयोगशांळेंत वेगवेगळ्या रसायनीक संघचनांच्या शिलारसांपसून कृत्रिम रितीन खनिजां संश्लेशित करून क्रमिक सहजननाचो अभ्यास करतात.
प्रायोगीक खनिजविज्ञान: खनिजां कशीं तयार जातात, हें समजून घेवपाखातीर पयलीं फकत सैमीक खडपांचें उक्ते सुवातींत वा प्रयोगशाळेंत परीक्षण करतात. पूण पूण हालींच्या काळांत खनिजां ज्या जटिल प्रक्रियांनी तयार जातात, त्यो समजून घेवपाखातीर प्रायोगीक पध्दतींचो वापर करतात. खनिजांचें संश्लेशण, प्रावस्था संतुलनाचें अध्यन, भूवैज्ञानिक प्रक्रिया आनी परिस्थिती कृत्रिम रीतीन प्रयोगशाळांनी निर्माण करप, दाब, तापमान हांच्या वेगवेगळ्या परिस्थितींत खनिजांचे गुणधर्म कशे आसतात वा बदलतात तें पळोवप, ह्या गजालींचो आस्पाव प्रायोगीक खनिजविज्ञानांत जाता.
-कों. वि. सं. मं.
खलप, वामन अनंत शेट: (जल्म: १८८२, म्हापशें; मरण: १९६४).
एक गोंयकार लेखक. ताणें मुळावें शिक्षण घरचे घराच घेतले. फुडें ताणें पोर्तुगेज सेगुंद ग्राव मेरेन शिकप केलें. बंगालींत आनी कोंकणींत एकसारकेपण आसा हें कोणेंतरी सांगिल्ल्यान ताणें बंगाली भाशेचो अभ्यास केलो.
ताका इतिहास वाचनाचो नाद आशिल्लो. देखुनूच ताणें १९११ वर्सा हेरांच्या आदारान म्हापशां वाठारांत ‘दुर्गा’ वाचन मंदिराची थापणूक केली. त्या काळांत हेर सुसंस्कृत आनी सुशिक्षीत गोंयकारांप्रमाण तोय गोंयच्या भोशीक चळवळींनी वांटो घेतलो. ज्ञानप्रसारक संस्थेचे थापणुकेंत ताचे म्हत्वाचो वांटो आशिल्लो. म्हापशेंचे वैश्य संस्थेंत ताणें मुखेलपणान वावर केल्लो. १९२६ वर्सा गोंयांतल्या धारगळ वाठारांत जी वैश्य परिशद भरिल्ली, तिचो तो मुखेल कार्यवाह आशिल्लो.
तो मुळांत लेखक नाशिल्लो, पूण उतारवयांत, म्हळ्यार १९५४वर्सा, ताणें आपल्या घराण्याचो इतिहास आनी गोंयचो ग्रामसंस्था अशीं संशोधनात्मक दोन पुस्तकां बरयलीं. ह्या घराण्याच्या इतिहासाच्या पुस्तकांत ताच्या पुर्वजांचो वेपार युरोप तशेंच दक्षिण अमेरिकेकडेन चलतालो आनी तांची स्वताचीं गलबतां आशिल्लीं, अशें ताच्या पुस्तकांवेल्यान कळटा. तेचप्रमाण म्हापशेंचे ग्रामसंस्थेंत कुलाचारी नांवाचो अधिकार खलप घराण्याक आसलो.
-कों. वि. सं. मं.
खरवत, विठो नावू: (जल्म: १५ जानेवारी १९३०, खोपारडें- सत्तरी).
गोंयचो सुटके झुजारी. सुटके चळवळीच्या काळांत तो गुपीत बसकांनी वांटो घेवप, पोलीस ठाण्यांनी स्फोट घडोवन हाडप, वण्टी-पत्रकां लावप असलीं कामां करतालो. पोर्तुगेज पोलिसांनी ताका झरमें वाठारांत धरलो आनी पंदरा म्हयने बंदखणींत दवरलो. बंदखणींत पोलिसांनी ताका खूब त्रास दिलो. १५ ऑगस्ट १९७२ दिसा भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केलो. १८ जून १९८६ दिसा गोंय सरकारान ताच्या सुटके झुजांतल्या वावराचो भोवमान केलो.
-कों. वि. सं. मं.
खांडेकार, विष्णु सखाराम: (जल्म: ११ जानेवारी १८९८, सांगली; मरण: २ सप्टेंबर १९७६, कोल्हापूर).
मराठींतलो नामनेचो कादंबरीकार, कथाकार, लघुनिबंदकार आनी समीक्षक. मुळावें शिकप सांगली हांगा आनी ते उपरांत इंटर आर्ट्समेरेन पुणें हांगा जालें. अठरा वर्सां पिरायेचो आसतना ताच्या चुलत बापोलयान ताका पोसूंक घेतिल्लो. १९२० त, तो शिरोडा (ता. वेंगुर्ले) हांगाच्या ट्यूटोरिअल इंग्लीश स्कूलांत सुर्वेक शिक्षक आनी उपरांत तेच शाळेंत
मुख्याध्यापक जालो. १९३८ त, तो हे शाळेंतल्यान निवृत्त जालो आनी उपरांत कोल्हापूर हांगा रावपाक गेलो.
१९१९ वर्सांसावन ताचें बरप उजवाडाक येवपाक लागलें. ताणें ‘कुमार’ ह्या टोपण नांवान कविता बरयल्यो आनी ‘आदर्श’ ह्या टोपण नांवान विनोदी बरप केलें. ताची पयली लघुकथा ‘घर कुणाचे’ १९२३ वर्सा ‘महाराष्ट्र साहित्य’ नांवाच्या म्हयन्याळ्यांत उज- वाडाक आयली. ‘नवमल्लिका’ (१९२९) हो ताचो पयलो कथांझेलो जाल्यार ‘ह्रदयाची हाक’ (१९३०)
