खाऱ्या उदकाचेर वाडपी वनस्पतीप्रकार थंय किल्लूंक लागता. तांच्या मुळांकडेन निक्षेपणाचें कार्य चड बेगीन जावन भरते वेळार मात्शी उक्ती उरतली इतली ह्या भूंयभागाची उंचाय वाडटा. ह्या भूंयभागाक खाजन अशें म्हण्टात. खाशेले तरेचो बांद बांदून खाजनाचो शेताखातीर तशेंच नुस्तें पिकोवपाखातीर उपेग करून घेतात.
-कों. वि. सं. मं.
खाजूर: (मराठी-खजूर, खारीक; हिंदी-खजुरी, खाजी; कन्नड-कज्जूर; गुजराती-खजूरिओ; संस्कृत-खर्जुर; इंग्लीश-डेट पाम; लॅटीन-फिनिक्स डॅक्टिलिफेरा; कूळ-पामी).
ही वनस्पत पूर्विल्ल्या काळासावन मनशाक परिचित आसा. ह्या पिकाची मूळ सुवात उत्तर आफ्रिका वा अरबस्तान आसूंक जाय, अशें जाणकारांचें मत आसा. खाजराचीं झाडां अलेक्झांडर हाचे घुरयेवांगडा सिंध वाठारांत आयलीं, अशेंय एक मत आसा.
खाजराचें झाड ३० ते ४० मी. उंचायेचें आसून हें झाड दिसपाक माडासारकें आसता. ह्या झाडाक खांदयो आसनात. नर आनी मादयेचीं झाडां वेगवेगळीं आसतात. फुलांक बरो वास येता. खाजराचें फळ सुमार २-७ सेंमी. लांब आनी तांबसर रंगाचें आसता. फळांत भितर बी आसता. खाजराची लागवड फळाखातीर करतात. हीं फळां खर वतांत सुकोवन तांचेपसून खारको तयार करतात.
खाजराचें पीक आशियांतल्या रेंवटांत सेनेगलसावन सिंधू न्हंयमेरेन जाता. सिंध आनी ताच्या लागींच्या वाठारांत तशेंच मुलतान ह्या वाठारांत खाजराची लागवड मोट्या प्रमाणांत जाता. मोरोक्को, स्पेन, अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया, त्रिनिदाद ह्या देशांनी खाजराची लागवड जाता. भारतांत ह्या पिकाची लागवड उण्या प्रमाणांत जाता. गोंयांत खाजराची लागवड जायना.
खाजराचे तीन प्रकार आसात: १. मोव फळां दिवपी २. मध्यम मोव फळां दिवपी ३.सुकीं फळां दिवपी. खाजराच्यो जायत्यो जाती आसात. हिळावी, खाद्रवी आनी सायर ह्या जातींपसून मोव फळां मेळटात. झाहीदी, दायेरी ह्यो जाती मध्यम मोव फळां दितात, जाल्यार थुरी हे जातीपसून सुकीं फळां मेळटात.
खाजराच्या पिकाक कसलीय जमीन चलता. पूण रेंवट आनीवाळवंटी जमनींत झाडांची वाड बरी जाता. ह्या पिकाक सुकी हवा आनी उणो पावस बऱ्याक पडटा. पिकाटी लागवड बियांपसून करपाक जाता, पूण अशी लागवड केल्यार नर झाडां मोट्या प्रमाणांत जातात. देखून मादी झाडाक जे रोंपे येतात, त्या फुटव्यांचो वापर करून लागवड करतात. झाडां लायल्या उपरांत ८-१० वर्सांनी फुलतात आनी मुखार १०० वर्सांमेरेन फळां दितात. एका मादी झाडाक १०-१५ फुलांचे तुरे येतात. हातूंतले बारीक तुरे कापून उडयतात आनी सुमार ८-१० बरे तुरे झाडाचेर दवरतात. झाडाक सारें दिनात, पूण वर्सांतल्यान एकदां शेणखत दितात. खाजराच्या एका झाडापसून सुमार ८-१० बरे घड मेळटात. इतल्या घडांपसून सुमार २०-२५ किग्रॅ. खाजूर मेळटा. फुलां येवपाच्या वेळार, झाडाक उदक दिनात, पूण फळां लागतकच मात उदक दितात.
खाजराचीं फळां तशेंच खारीक दोनूय पुश्टीक आशिल्ल्यान तांकां सगळ्या देशांतल्यान मागणी आसा. सिंध वाठारांत ह्या झाडांपसून ‘ताडी’ काडटात. झाडाच्या चुडटांचो उपेग घराच्या पांख्याखातीर करतात, तशेंच खाजराच्या पानांपसून शेंदऱ्योय तयार करतात. खाजरांच्या झाडांचो कोंब तशेंच पानां हांची भाजी करतात. खाजराचें फळ हें बरेंच वखदी आसून तातूंत अ, ब आनी ड हीं जीवनसत्वां आसातात. आरब देशांत ह्या फळांचो उपेग मिठाय, दूद, लोणी हातूंत मोट्या प्रमाणांत करतात. फळांतल्यो बियो सुकोवन ताचें पीठ करून, हें पीठ उंट, बोकड्यो, कोंबयो हांची खावड म्हूण वापरतात. इराक देशांत खाजराच्या बियांपसून मेळपी तेलाचो वापर शाबू तयार करपाखातीर करतात.
खाजराच्या झाडाक किडीचो रोग व्हडलोसो जायना. मात कांय प्रमाणांत भुंगुंल्ल्याचो त्रास जावं येता. ह्या भुंगुंल्ल्याची लागण जाली जाल्यार ताका सरयेन तोपून भायर काडटात. उपरांत झाडाचेर ४० ग्रॅम बी. एच्. सी. ५०%, १० लिटर उदकांत घालून ताचो फवारो झाडाचेर मारतात.
-विश्राम गांवकार
खाड: वयांत आयल्या उपरांत दादल्याच्या पोल्यार आनी खाडकेर केंस येतात, ताका ‘खाड’ म्हण्टात. ओंठांवेल्या केंसांक ‘मिश्यो’ म्हण्टात. खाशेल्या प्रकारान खाड दवरपाची पध्दत पूर्विल्ल्या काळासावन सगळ्याक दिसून येता. खाड दवरपाचे पध्दतीचो संबंद धर्मीक आदेश वा संकेत आनी समाजीक प्रतिश्ठा, विव्दत्ता वा हेर प्रथा हांचेकडेन आसा. दादलेपणाचें ठळक लक्षण म्हूण तरणाटे खाड दवरतात.
आदिपुरुश आदम आनी वेगवेगळ्या धर्मांतले म्हापुरुश, संतपुरुश, धर्मगुरु, राजा, सरदार हांका खाडा आशिल्लीं, असो उल्लेख इतिहासांत मेळटा. खाडांचो आकार आनी लांबाय हातूंत समाजसंस्कृतायेप्रमाण आनी कुडीचे उंचायेप्रमाण बदल जाल्लो दिसता. पूर्विल्ल्या ईजिप्शियन समाजांत दादले खाड दवरीनासले. पूण पूर्विल्ल्या ज्यू समाजांत लांब खाड दवरपाची प्रथा आशिल्ली. महंमद पैगंबराच्या आदेशाक लागून मुस्लिम लोक खाड दवरताले. पूण ज्यू लोकांपरस वेगळेपण दाखोवपाखातीर मुस्लिम लोक आपलें खाड वेगळ्याच ढंगान कापताले. तत्वज्ञानी मनशाचें आनी वीर पुरुशाचें लक्षण म्हूण पूर्विल्ल्या ग्रीक समाजांत इ. स. प. ३२३ मेरेन खाडाक मानप्रतिश्ठा आशिल्ली. अलेक्झांडर-द-ग्रेट हाणें सैनिकांक खाड दवरचें न्हय असो आदेश काडलो आनी ही प्रथा बंद पडली. इ. स. प. तिसऱ्या शेंकड्याउपरांत रोमन लोकांनीय खाडाची पध्दत बंद केली. फार्च्युना बार्बेटा हे सायबिणीक रोमन तरणाटे आपलें पयलें खाड कापून ओंपताले. अंत्यविधीचो एक भाग म्हूण ईजिप्शियन आनी रोमन लोक खाड वाडयताले, जाल्यार ग्रीक लोक तें कापताले. रोमन समाजांतले प्रथेचो परिणाम रोमन कॅथलिक पुरोयत वर्गाचेर जालो, जाका लागून तांणी खाड वाडोवपाची प्रथा बंद केली. सोळाव्या आनी सतराव्या शेंकड्यांत रोमन कॅथलिक पाद्रींनी खाड दवरपाक सुरवात केली, पूण परत ही प्रथा बंद जाली. तरी लेगीत ईस्टर्न ऑर्थोडॉक्स चर्चीचे पाद्री खाड दवरताले.
इंग्लंडांत चवदाव्या शेंकड्याउपरांत राजकुलांतल्या लोकांमदीं आनी समाजांत खाड दवरपाची प्रथा लोकप्रिय जाली. रशियांत पीटर द ग्रेट हाणें १७०५ वर्सा खाड दवरतल्यांचेर कर बसयल्लो. १९ व्या शेंकड्याचे
