वेळार, पूजा वा धर्मीक विधी आसल्यार तेचपरी लग्न-मूज ह्या सारक्या शुभकार्यावेळार करतात. ही खीर जशी खोशयेवेळार करतात, तशीच बारावो आनी श्राध्दा सारक्या दुख्खाचे जेवणावेळाकूय खीर (सोजी) करपाची चाल आस.
-सुधा सु. आमोणकार.
खुबे: (पळेयात: तिसऱ्यो).
खुरीस: खुरीस ही आयच्या काळांत किरिस्तांवपणाची खूण जावन आसा. पूण खुरीस किरिस्तांवांनी करूंक ना. किरिस्तांव धर्म अस्तित्वांत येवंचे आदीं सावन खुरीस आशिल्लो. जेन्ना जेजू क्रिस्ताक खुरसार मारलो, तेन्नासावन खुरीस किरिस्तांवपणाची कुरू जाली.
खुरीस इ. स. आदींसावन आशिल्लो, हाचो पुरावो चीन, युरोप, पेरु (अमेरिका) आनी भारत ह्या देशांनी मेळटा. भारतांत आनी चीनांत स्वस्तीक मेळटा. तीं स्वस्तिकां सुर्याची खूण अशें म्हण्टात. ह्या स्वस्तिकांक क्रूस गामाता म्हण्टात. चार ग्रीक भाशेच्या (गामा) अक्षरांनी तें घडिल्ल्यान ताका तशें नांव मेळ्ळां.
तीव नांवाचो आनीक एक खुरीस आ,. तो ग्रीक ताव ‘टी’ (T) अक्षराभशेन दिसता. ईजिप्त आनी सिरीयांत असल्या ताव खुरसाचे सुवातेर एक आंकडो घालताले. ताका क्रूस अन्साता म्हण्टात.
रोम शार: रोम शारांत चोराक, गुन्यांवकाराक खुरसार जिवेशीं मारपाची ख्यास्त दिताले. खुरीस तीन तरांचे आसताले. पयलो क्रूस कोमीसा (T) दुसरो क्रूस इमिसा (+) तर तिसरो क्रूस देकूसाता (X). असल्याच खुरसार भाग्यवंत आंद्रे जेजूच्या आपोस्तोलाक मारिल्लो.
जेजूचो खुरीस क्रूस इनिसा आशिल्लो दिसता. रोमाच्या कायद्याप्रमाण अका उब्या लांकडाचेर दुसरें आडवें लांकूड (पाटीबुलूम) बसयताले. ह्या आडव्या लांकडाचेर हात बांदताले वा खिळे मारताले आनी मागीर हे आडवें लांकूड उब्या लांकडाचेर वयर काडटाले, तशेंच ह्या उब्या लांकडाचेर पांय बांदताले वा पांयांक खिळे मारताले.
खुरसाची ख्यास्त जाका जाताली ताक उगडो करून जेरबंदाचो मार दिताले. उपरांत ताच्या भुजांचेर आडवें लांकूड (पाटीबुलूम) घालून तें ख्यास्तीच्या जाग्यार व्हरताले. ताव खुरीस आसल्यार, त्या खुरसार गुन्यांवकाराक चडयताले आनी उपरांत त्या खुरसाचेर बांदताले वा मारताले.
किरिस्तांव धर्मांत खुरीस: पयल्या तीन शतमानांनी किरिस्तांव लोक सभेमुखार खुरीस हाडीनासले. रोमाच्या साम्राज्याखाल आशिल्ल्या गांवांनी खुरीस हें ख्यास्तीचें हत्यार आशिल्लें, पूण जेजू क्रिस्त खुरसार मेल्ल्यान, खुरीस धर्माचें प्रतीक जालें. तिसऱ्या शतमानांत खुरसाक सभेमुखार हाडून मान दिवंक लागले. कोंस्तातिन हो राजा माक्सीनतियूस हाचेलागीं झुजतना ताका मळबांत खुरीस दिश्टी पडलो. खुरसावांगडाच ताणें हे कुरवेन तूं जिखतलो, हीं ग्रीक भाशेंतलीं उतरां पळेलीं. उपरांत इ. स. ३१२ वर्सा तो खऱ्यांनीच जैतिवंत जालो.
कोंस्तांतीनाची आवय संत हेलेना, जेरुसलेमाक पावली तेन्ना ती जेजू क्रिस्ताच्या मरणाच्या जाग्यार गेली. तिणें थंयच्या एका जाण्ट्या जुदेवाकडल्यान म्हायती घेवन, जेजूक मरण आशिल्लें ती सुवात उसपूंक लायली. ह्या जाग्यार तिका तीन खुरीस, जेजूच्या खुर्सार बरयल्लीं उतरां आनी खिळे मेळ्ळे. तातूंतलो एक जेजूचो तर दुसरे दोन चोरांक मारपाचे आसले. जेजूचो खुरीस खंयचो हें तिका कळ्ळें ना. तो पारखून काडपाखातीर देवाकडेन तिणें मिलाग्र वा अजाप मागलें. तिणें एके बायलेक (अस्तुरी) जी पिडेस्त आसली, तिका खुर्सार पातळायली. तेन्ना ती बरी जाली. अशीं एक कथा आसा.
खुरसाचे कुडके करून सगळ्या संवसाराक व्हेल्ले आसात. जेजूच्या माथ्यार बरयल्लीं उतरां जेरूसलेम शारांत पवित्र खुर्साचे इगर्जेंत दवरल्यांत. भाग्यावंत हेलेनाक कितले खिळे मेळ्ळे ताची सारकी वळख ना. पूण ताचो आंकडो चार आसूंये, अशें म्हण्टात. एक खिळो तिणें दर्यांतलें वादळ-मोड बंद जावपाखातीर दर्यांत उडयलो, अशें म्हण्टात. दुसरो लॉबार्डीच्या पातशाच्या मुकुटाक लोखणाचो वेंटो करपाक घालो. हेर खिळे खंय आसात, तें सारकें कळून येना. आयच्या काळांत संवसारांत पवित्र खिळे म्हूण वळखतात तांचो आंकडो ३० वयर पावता.
आतांचे खुरीस: धर्माची खूण जाल्ल्यान खुरसाक मान आनी गौरव मेळपाक लागलो. इगर्जेंत पातशाच्या मुकुटार, सरदाराचें भिलायेर खुरीस घालूंक लागले. ताची आकृती बदल्ली. आयच्या काळांत जायत्या तरांचे खुरीस दिश्टी पडटात. खुरसांचे कांय प्रकार अशें आसात.
इगर्जेचे खुरीस: गांवा-गांवांनी जायत्या तरांचे खुरीस दिश्टी पडटात. घरांमुखारूय बांदिल्ले खुरीस आसात. वाडया-वाड्यांनी खास करून मेकळ्या सुवातांनी खरीस उबारिल्ले दिसतात. खुरसाची सांवळी आशिल्ल्या जाग्यार देवाचो आदार मेळटा, ह्या भावार्थान लोक ते बांदतात.
गोंयांत इगर्जेमुखार एक पेड दवरून कलात्माक खुरीस बांदिल्ले दिसतात. मडगांवचे इगर्जेमुखार आशिल्ल्या पेडाचेर जो खुरीस आसा, तो सोबीत आसून ताका इतिहासीक म्हत्व आसा.
इगर्जेच्या दर्शनी वण्टीच्या माथ्यार एक बरो खुरीस घालतात. आतां तो विजेच्या दिव्यांनी वा हेर सोबायेन सजयतात.
इगर्जेभितर चडकरून आल्ताराचेर, जेजूचो पुतळो आशिल्लो खुरीस दवरतात. हे खुरीस जायते भशेन नटयिल्ले आसतात. निमण्या शुक्रारा दिस (गुड फ्रायडे) जेजुची मूर्त एका व्हडल्या लांकडाच्या (क्रूस इमिसास) खुरसाक हुमकळायतात. ही प्रथा चड करून गोंयकार आनी लॅटीन अमेरिकेच्या किरिस्तांवांमदीं आसा.
कसलेंय पुरसांव (मिरवणूक) आसल्यार, फुडें एक खुरीस घेवन एक फुडारी वता.
भिस्माचो खुरीस: भिस्मसायब आनी थोड्या धर्मीक संस्थांचे वांगडी आपल्या गळ्यांत एक खुरीस घालतात. धर्मीक संस्थेचे वांगडी लांकडाचो सुपुल्लो खुरीस गळ्यांत घालतात. पूण भिस्मसायब रुप्याचो वा भांगराचो वा लोखणाचो (स्टील) खुरीस गळ्यांतले सरपळेक घालता. असलो खुरीस घाल्ल्यान लोकांक भिस्मासायब वळखुपाक येता.
-निकोलांव पेरैरा
संदर्भ- 1.Bergeau. J. P., History of the Holy Cross, 1863; 2. Lipsius, J.De Cruce Libri III, 1593.
खेत्रपाल: खेत्रपाल म्हळ्यार जाग्याची राखण करपी राखणदार. ताका ‘क्षेत्रपाल’ वा ‘क्षेत्रपाळ’ अशेंय म्हण्टात. क्षेत्र म्हळ्यार जागो आनी पाल म्हळ्यार पालन करपी, राखण करपी.
ताची गणना शिवकुटूंबाची जी भैरवाच्या तोलामोलाची आनीक
