श्रीमहालक्ष्मी, श्री लक्ष्मीनारायण आनी श्रीसूर्यनारायण वेगवेगळ्या गर्भागारांत पूण श्री गणपतीच्या देवळांतूच आनी श्री निराकारी एका पटांगणांत श्री गणपतीसामकार तेचप्रमाण श्रीकालभैरव शांतादुर्गा देवी सामकार अशे तरेन त्या दैवतांची स्थापना केल्या.
श्री गणपतीची पूर्विल्ली मूळ पाशाणी मूर्त जी गर्भागारांत अधिष्ठित आशिल्ली, ते मूर्तीक वेरो गेल्ल्यो. देखून, त्या देवस्थानाच्या सगळ्या कुळावी म्हाजनांनी एकठांय येवन मूळ मूर्त थंयच्यान काडून ते सुवातीर सोबीत काळ्या पाशाणाचे मूर्तीची विधीपूर्वक प्रतिश्ठापना केली. हो प्रतिश्ठापन सुवाळो शके १८९० मार्गशीर्ष शुक्ल त्रयोदशी किलक संवत्सरी, ३१ जानेवारी १९६९ दिसा जालो. पोरनी मूर्त त्याच गर्भागारांत उजवे वटेन दुसऱ्या आसनाचेर सुरक्षित जपून दवरल्या. उपरांतच्या काळांत ह्या देवळाचो जीर्णोध्दार करून देवळामुखार व्हडलो मंडप बांदलो. ह्या मंडपांत लग्नां-मुजी सुवाळे जातात.
दरेक म्हयन्याच्या शुक्ल चवथीक रातीचो श्री गणपती देवाचो शिबिकोत्सव मनयतात. रामनम, अनंतव्रत, दसरो, तुळशीलग्न, कालो, गौळणकालो अशे उत्सव जातात. ह्या देवाचो वर्सुकी महापर्वणी उत्सव माघ शुक्ल त्रयोदशीक मनयतात. त्याच दिसा श्री शांतादुर्गा देवीच्या देवळांत सवायशिणी बायलो आपापलीं दिवजां पेटयतात. माघ शुक्ल चवथीक मखरपूजा आसता. श्री गणपती जयंती उत्सवावेळा लालखींतल्यान मिरवणूक जाता.
ह्या देवळाचे संस्थापक कुळावी म्हाजन, गौड सारस्वत ब्राह्मण सात गोत्रांचे आसात. ते भारद्वाज, काश्यप, कौशिक, जमदग्नी, गौत्तम, वसिष्ठ आनी अत्री अशा गोत्रांचे आसून स्मार्त, वैष्णव ह्या दोनूय सांप्रदायाचे आसात. भारद्वाज गोत्राचे शेणवी खांडेपारकार आनी शेणवी वेलिंगकार हे स्मार्त सांप्रदायाचे आसून हेर सगळे माध्व आनी वैष्णव सांप्रदायाचे आसात. कौशिक गोत्राचे कामत आनी प्रभू, जमदग्नी गोत्राचे शेणवी, भारद्वाज गोत्राचे प्रभू, पै, शेणवी खांडेपारकार, शेणवी वेलिंगकार, गोतम गोत्राचे महाले, अत्री गोत्राचे कुडव, नावेलकार, वासिष्ट गोत्राचे प्रभू आनी काश्यप गोत्राचे कामत शेणय अशीं गोत्रवार उपनामां आसात.
-कों. वि. सं. मं.
गणितशास्त्र: गणनक्रिया कशी करची हें ज्या शास्त्रांत शिकयतात त्या शास्त्राक ‘गणित’ हें नांव पडलें, अशें म्हण्टात. मानवी मनाचो परमोच्च आविश्कार म्हळ्यार गणित, अशीय गणिताची व्याख्या करतात. गणिताच्या वेव्हारीक उपेगाक लागून, खास करून यांत्रिकी (mechenics) आनी अभियांत्रिकी (engineering) ह्या विशयांची बसका गणिताच्या गिन्यानाचेर आदारिल्ली आशिल्ल्यान गणितशास्त्राक म्हत्वाची सुवात प्राप्त जाल्या. ज्योतिशशास्त्र, भौतिकशास्त्र, संख्याशास्त्र ह्या विज्ञानाच्या सगळ्या मुळाव्या शाखांनी गणिताचो उपेग जाता. मानव्य शाखांनी आनी कलेच्या मळार लेगीत गणिताचें म्हत्व दिसानदीस वाडत आसा.
स्थूलमानान गणिताचे शुध्द गणित आनी अनुप्रयुक्त (applied) गणित अशे दोन भाग मानतात. बीजगणित, विश्लेशण, भूमिती, अंकगणित, महत्वमापन, संच सिध्दांत, संख्या सिध्दांत, त्रिकोणमिती, कलनशास्त्र आनी सांख्यिकी ह्यो शुध्द गणितशास्त्राचो हेर शाखा जावन आसात. अनुप्रयुक्त गणितांतले यामिकी, द्रायुयामिकी, गोलीय हरात्मकां, हरात्मक विश्लेशण, तरंग गती, ऊश्मागतिकी, पुंजयामिकी, वायुयामिकी, स्थितीस्थापकता, परिमाणात्मक विश्लेशण आनी खगोलीय यामिकी हे विशय भौतिकी, अभियांत्रिकी आनी हेर वेव्हारीक विशयांकडेन संबंदीत आसात.
गणिताचो इतिहास: अंकगणित (*) ही गणितशास्त्राची मुळावी बुन्याद जावन आसा. अंकगणिताची सुरवात अंकज्ञानापसून जाता. मेजपाचें तंत्र आयज जरी सादें आनी सोंपे दिसलें तरी आदिमानवाक तें सोदून काडपाक कितलेशेच कश्ट पडल्यात आसूंक जाय. स्वताच्या मालकी हक्कांच्या वस्तूंचें मेजप करपाक आदिमानव कसो शिकलो, ताणें आंकड्यांखातीर प्रतीकां वापरपाची प्रथा केन्ना सुरू केली आनी आंकडे बरोवपाची कला केन्ना हातासली, हें निश्चितपणान सांगप कठीण. आंकडे आनी संख्या दाखोवपाखातीर वेगवेगळ्या देशांनी वेगवेगळ्यो पध्दती आशिल्ल्यो. हातूंत खास करून भारत, चीन, ईजिप्त, बाबिलोनिया, ग्रीस आनी रोम ह्या संस्कृतायांनी केल्ली कामगिरी उल्लेख करपासारकी आसा. कांय देशांनी खाशेलीं चिन्हां आशिल्लीं, जाल्यार कांय देशांनी लिपींतल्या अक्षरांनी आंकडे आनी संख्या दाखोवपाची पध्दत आशिल्ली. पूण संख्या अगणित आशिल्ल्या कारणान त्यो दाखोवपाक इतलीं असंख्य चिन्हां खंयचेच लिपींत मेळप शक्य नाशिल्लें. ताका लागून फुडली उदरगत नेटान जावंक पावली ना. पूण भारतांत शून्याचो सोद लागलो आनी ९ प्रतिकात्मक आंकडे थारायतकच थळाव्या मूल्याची कल्पना आयली आनी फुडली संख्या दाखोवप शक्य जालें आनी दशमान पध्दत जगाक मेळ्ळी. पूण हें सगळें गिन्यान मेळोवपाक १५ शतमानांचो काळ लागलो. शून्याच्या सोदाक सागून संख्या मांडपाची कला मनशाक मेळ्ळी आनी अशे तरेन गणिताचे उदरगतीचे वाटेंतली आडखळ पयस जाली.
संख्या मांडपाची ही दशमान पध्दत पयलींच्या लोकांनी हिंदूंकडल्यान शिकून घेतली आनी बगदादांतल्यान भायर पडिल्ल्या हिब्रू विद्वानांनी तिचो स्पेनांत प्रसार केलो. स्पेनांतसून ही पध्दत इटलींत पावली आनी लेओनार्दी फीबोनात्ची नांवाच्या इटालिअन गणितज्ञांन ती युरोपभर पातळायली आनी ताका लागून फुडल्या संशोधनाचो मार्ग सोपो जालो.
मनीस संस्कृतायांच्या आरंभाच्या काळांत ‘भूमिती’ ही गणिताची आनीक एक शाखा उदयाक आयली. भूमितीची बुन्याद जरी वेदकाळांत तयार जालीं तरी तिचो आवांठ मेजपापुरतोच मर्यादीत आशिल्लो.
भूमिती जरी भारतांत उदरगतीक पावली तरी खऱ्या अर्थान भूमितींतली मुखेल उदरगत पूर्विल्ल्या ग्रीक लोकांनी केली अशेंय म्हण्टात. काटकोन त्रिकोणांत कर्णावयल्या चौरसाचें क्षेत्रफळ काटकोन करपी दोन कडांवयल्या चौरसांच्या क्षेत्रफळांचे बेरजेइतलें आशिल्लें, हें पायथॅगोरस हाचें प्रमेय शुल्बसूत्रांत पयलीं मांडिल्लें. आयज जाका ‘पायथॅगोरस संख्या’ म्हण्टात, ताका वेदकाळांत ‘सूपलविध संख्या’ अशें म्हण्टाले.
भूमितीमध्य कसो काडचो आनी वेगवेगळ्या आकारांच्यो वेदी कश्यो बांदच्यो हेविशीं समद्विभुज त्रिकोण, काटकोन त्रिकोण, चौरस, आयत, अणिमत् हांचे गुणधर्म शुल्बसूत्रांत सांगिल्ले. पूण ग्रीक गणितज्ञांनी दिल्ली तर्ककठोर पध्दत हिंदू भूमितींत दिसून येना. स्वयंसिध्दकां, गृहीत कृत्यां, प्रमेय, प्रतिज्ञा, साध्य, रचना, सिध्दता अशे तरेची तर्कशुध्द मांडावळ आशिल्ली भूमिती ग्रीक लोकांनी तयार केली. ‘ज्योतिशशास्त्र’ ही गणिताची आनीक एक शाखा वेदकाळांत जल्माक आयली. ह्या शास्त्राची उदरगत चालू आसतनाच आर्यावर्तांत त्रिकोणमिती (trigonometry) जल्माक आयली.
गणिताच्या सगळ्या शाखांची वाड खऱ्या अर्थान सतराव्या शतमानासावन नेटान जायत गेली. हाचें कारण म्हळ्यार मनशान लायिल्लो मुद्रणकलेचो सोद, गॅलिलीओ हांणें लायिल्लो दुर्बिणीचो सोद आनी भौतिकी तशेंच अभियांत्रिकी ह्या दोन विशयांनी मनशान केल्ली उदरगत. तशेंच ह्या काळांत लायब्निट्स आनी न्यूटन हांणी ‘कलनशास्त्र’ (calculus) ही गणिताची म्हत्वाची शाखा सोदून काडली. कलनशास्त्राच्या ह्या सोदाक लागून भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, अर्थशास्त्र, अभियांत्रिकी ह्या शाखेंतल्यो विंगड विंगड समस्या सोडोवपाखातीर गणिताचो उपेग जावपाक लागलो.
भारत: भारतांत गणित हो विशय यज्ञ संस्थेंतल्यान जल्माक आयलो. अग्नीक आहुती दितना मनशान पयल्या आंकड्याची थापणूक केल्या आसतली. जश्यो जश्यो आहुती चड प्रमाणांत दिवपाक सुरवात जाली तश्यो तश्यो संख्या व्हडल्यो जावपाक लागल्यो. ‘तैत्तिरीय संहिता’ (७.२.११) हातूंत अशें दिसून येता की सम संख्येक युग्म आनी विशम संख्येक अयुग्म अश्यो संज्ञा आसात आनी ४, ५, १०, २० ह्या संख्यांचे
