गणितीय संस्था आनी नेमाळीं: गणितीय संशोधन आनी प्रश्न हांचे दिवप- घेवप करपाचे गरजेंतल्यान गणितीय संस्था जल्माक आयल्यो. सतराव्या शतमानामेरेन असले म्हायतीचें दिवप-घेवप व्यक्तिगत संपर्क आनी ग्रंथांचें उजवाडावप हांचेवरवीं जातालें. तेउपरांत मात जायत्या गणितीय संस्थांची थापणूक जाली आनी गणिताविशींच्या समकालीन संशोधनाची म्हायती दिवपी कितलींशींच नेमाळीं उजवाडाक येवपाक लागली. पयलींच्यो चडश्यो संस्था, शार वा एकाद्रें विद्यापीठ हांच्या इतल्योच मर्यादीत आसून थळाव्या स्वरुपाच्यो आशिल्ल्यो. आयज कितल्योश्योच गणितीय संस्था राश्ट्रीय आनी आंतरराश्ट्रीय मळाचेर संशोधन आनी उजवाडावप हे विशीं वावर करतात.
सगळ्यांत पोरनी आनी अजुनूय वावर करीत आशिल्ली गणितीय संस्था म्हळ्यार हँबर्ग हांगा १६९० त थापणूक जाल्ली ‘मॅथेमातिश गेझेलशाफ्ट’ (Methematische Gesellschaft). १८८१ त हे संस्थेन ‘मिट्टेइलूंगन’ (Mitteilungen) नांवाचें छापील नेमाळें उजवाडावपाक सुरवात केली. ॲम्स्टरडॅम हांगा १७७८ त थापणूक जाल्ल्या ‘विस्कुंडिश गेनूटशाप’ (Wiskundig Genootschap) हे संस्थेन बरींच नेमाळीं उजवाडायल्यांत.
आउगुस्ट क्रेले (१७८०-१८५५) ह्या जर्मन अभियंत्यान १८२६ त थापणूक केल्ल्या ‘Journal fur die reine and angewandte Mathematik’ ह्या नेमाळ्यांच्या सुरवातीच्या कांय अंकांनी आबेल, याकोबी, श्टाइनर, डीरिक्ले, प्ल्यूकर ह्या नामनेच्या गणितज्ञांचे लेख येताले. हेंच नेमाळें फुडें ‘क्रेलेज जर्नल’ ह्या नांवान येवपाक लागलें. एकुणिसाव्या आनी विसाव्या शेंकड्यातल्या कितल्याशाच नामनेच्या गणितज्ञांचे लेख हातूंत उजवाडाक आयल्यात.
मॉस्को हांगा १८६७ त थापणूक जाल्ली Moskovskoe Mathematichesko Obshchestvo ही सगळ्यांत पोरनी गणितीय संस्था. ही संस्था ‘Matematicheskij Sbomik’ (१८६६) आनी ‘Trudy Moskovskoe Matematicheskogo Obshchestvo’ (१९५२) हीं दोन म्हत्वाचीं नेमाळीं उजवाडायता. लंडन मॅथेमॅटिकल सोसायटी १९६५ त स्थापन जाली. सुर्वेक थळाव्या स्वरुपाची आशिल्ली ही संस्था रोखडीच इंग्लंडची राश्ट्रीय गणितीय संस्था जाली. हे संस्थेवरवीं ‘Proceedings’ (१८८३) आनी ‘Journal’ (१९२६) हीं नेमळीं उजवाडाक येतात. १८८३ त थापणूक जाल्ल्या एडिंबरो मॅथेमॅटिकल सोसायटीवरवीं ‘Proceedings’ (१८८३) आनी ‘Mathematical Notes’ (१९०९) हीं नेमळीं उजवाडाक येतात. फ्रांसाची राश्ट्रीय संस्था Societe Mathematique de France १८७२ त थापणूक जाली. हे संस्थेवरवीं Bulletin (१८७२) हें नेमाळें उजवाडाक येता. १८८८ त थापणूक जाल्ल्या न्यूयॉर्क मॅथेमॅटिकल सोसायटीचेंच फुडें १८९४ त अमेरिकन मॅथेमॅटिकल सोसायटींत रुंपांतर जालें. ही संस्था संवसारांतली एक म्हत्वाची गणितीय संस्था अशें मानतात. हे संस्थेवरवीं ‘Bulletin’ (१८९१), ‘Transactions’ (१९००), ‘Proceedings’ (१९५०) हीं नेमाळीं उजवाडाक येतात. जर्मनीची राश्ट्रीय संस्था Deutsche Mathematiker Vereinigung १८९० त स्थापन जाली. हे संस्थेवरवीं ‘Jahresbericht’ (१८९२) हें नेमाळें उजवाडाक येता. इटलींत १८८४ त थापणूक जाल्ली Circolo Matematico di Palermo ही संस्था आंतरराश्ट्रीय पांवड्याची अशें मनातात. ‘Rendiconti’ (१८८७) हें हे संस्थेवरवीं उजवाडाक येवपी नेमाळें कितलींशींच वर्सा संवसारांतलें एक म्हत्वाचें गणितीय नेमाळें म्हूण गाजलें. दुसऱ्या म्हाझुजाउपरांत जपानांत ‘मॅथेमॅटिकल सोसायटी ऑफ जपान’ हे आंतरराश्ट्रीय पांवड्याचे संस्थेची थापणूक जाली. अर्जेंटिना, ऑस्ट्रिया, ब्राझील, चीन, हंगेरी, इझाएल, मेक्सिको, नॉर्वे, पोलंड, स्पेन ह्या देशांत राश्ट्रीय पांवड्याच्यो गणितीय संस्था आसून तांचेवरवीं जायतीं नेमाळीं उजवाडाक येतात.
भारतांत मद्रास हांगा १९०७ थळाव्या स्वरुपांत थापणूक जाल्ली ‘इंडियन मॅथेमॅटिकल सोसायटी’ आतां आंतरराश्ट्रीय नामनेची जाल्या. तिचें कार्यालय सद्या दिल्ली हांगा आसून तिचेवरवीं ‘Journal of the Indian Mathematical Society’ आनी ‘Mathematics student’ हीं नेमाळीं उजवाडाक येतात. हे संस्थेखेरीज भारतांतली ‘अलाहाबाद मॅथेमॅटिकल सोसायटी’ (थापणूक- १९५८), ‘भारत गणित परिशद’ (थापणूक- १९५०) आनी ‘कलकत्ता मॅथेमॅटिकल सोसायटी’ (थापणूक- १९०८) ह्यो हेर म्हत्वाच्यो संस्था जावन आसात. ह्यो संस्था वेगवेगळीं नेमळीं उजवाडायतात. दिल्ली हांगाच्या इंडियन नॅशनल सायन्स ॲकॅडेमीवरवीं उजवाडांत येवपी ‘Indian Journal of pure and applied Mathematics’ तशेंच बंगलोर हांगाच्या इंडियन ॲकॅडेमी ऑफ सायन्सेसचें ‘Proceedings (Section A)’ आनी शिवानी (बिहार) हांगा उजवाडाक येवपी ‘The Mathematical Education’ ह्या नेमाळ्यांतल्यान गणिताच्या संशोधनाविशींची म्हायती उजवाडाक येता.
गणिताचीं हेर कांय भारतीय नेमाळीं अशीं: एकुणिसाव्या शतमानांत गणितज्ञांच्यो कांय आंतरराश्ट्रीय बसका भरिल्ल्यो. पूण खऱ्या अर्थान आंतरराश्ट्रीय स्वरुपाची पयली बसका १८९७ त स्वित्झर्लंडांतल्या झुरिक हांगा भरली. हे बसकेक २०४ प्रतिनिधी हाजीर आशिल्ले. १९०० वर्साउपरांत पयल्या आनी दुसऱ्या म्हाझुजाचो खंड सोडल्यार ह्यो बसका दर चार वर्सांनी भरत आयल्यात आनी दरेक बसकेची म्हायती आनी तातूंत वाचिल्ले निबंद उजवाडाक
