रोमाच्या धर्मीक न्यायालयान ताची वयली कल्पना ताका सोपूत घेवन फाटल्यान घेवपाक लायली आनी ख्यास्त केली. उपरांत ही ख्यास्त उणी करून ताका आर्सेट्री हांगासल्ल्या ताच्या स्वताच्या घरांत बंदी केलो. १६३६ त ताणें यामिकी (mechanics) नेमासंबंदीचें पुस्तक बरयलें. यामिकी आनी गती हांचेर आदारिल्लें ‘Discorsi e Dimostrazioni Matematiche intomo a due nuove Scienze’ हें पुस्तक लायडन हांगा १६३८ त उजवाडाक आयलें. ह्या पुस्तकांत गती, प्रवेश (acceleration) आनी गुरुत्व (gravity) हे संबंदीचें ताचें जिवितभर केल्लें कार्य आयलां आनी तातूंत कोपर्निकस हाच्या सिध्दान्ताची चत्रायेन म्हायती दिल्या. संवसारांतल्या सगळ्या पदार्थांभितर एके तरेचें आकर्शण आसता हें गॅलिलिओक कळिल्लें, हें वयल्या पुस्तकांतल्यान दिसता. ह्या पुस्तकाचो डायालॉग्ज कन्सर्निंग टू न्यू सायन्सेस हो इंग्लीश अणकार १९१४ त उजवाडाक आयलो. ताणें जायतीं पुस्तकां आनी लेख बरयल्यात. ताचे सगळे लेख फ्लोरेन्स हांगा सोळा वांट्यांत उजवाडाक आयल्यात (१८४२-६६). १८९० ते १९०९ मेरेन ताची पुराय बरपावळ वीस खंडांचे आवृतेंत उजवाडाक आयल्या.
रोमांतल्या धर्मीक न्यायालयान ख्यास्त दिल्या उपरांत १६३३ ते जीणेच्या शेवटामेरेन ताचें जिवीत एकांतवासांत गेलें. पूण सैमांतल्या चमत्काराचो निरीक्षणांवरवीं तर्कशुध्द अर्थ लावपाचें कार्य मात अखंडपणान चालू उल्लें. सद्या ताच्या घराच्या जाग्यार खगोल भौतिकीची एक म्हत्वाची वेधशाळा आसा.
-कों. वि. सं. मं.
गॅसर, हर्बर्ट स्पेन्सर: (जल्म: ५ जुलय १८८८, प्लॅटव्हील-विस्कॉन्सिन; मरण: ११ मे १९६३, न्यूयॉर्क).
नामनेचो अमेरिकन शरीरक्रियाविज्ञानीक. ताणें विस्कॉन्सिन विद्यापीठाच्या ए.बी. (१९१०) आनी ए.एम्. (१९११) ह्यो पदव्यो मेळयल्यो. थंय आसतना ताणें एर्लांगर हाच्या हाताखाल शरीरक्रियाविज्ञानाचो (Physiology) अभ्यास केलो. १९१५ त ताणें जॉन हॉपकिन्स विद्यापीठाची एम्.डी. पदवी मेळयली आनी फुडें एक वर्स त्याच विद्यापीठांत वखदविज्ञान (Pharmacology) विभागांत काम केलें. १९१६ त सेंट लुईस हांगाच्या वॉशिंग्टन विद्यापीठांत एर्लांगर हाच्या वांगडा ताणें संशोधनाक सुरवात केली. १९२१ त थंयच वखदविज्ञानाचो प्राध्यापक म्हूण ताची नेमणूक जाली. १९२३-२५ ह्या काळांत तो युरोपाक गेलो आनी थंय ए. व्ही. हिल, स्ट्रॉब, एल्. लापिक आनी सर हेन्री डेल ह्या नामनेच्या शास्त्रज्ञांवांगडा ताणें काम केलें. १९२५-३१ ह्या काळांत ताणें वॉशिंग्टन विद्यापीठांत आनी उपरांत १९३५ मेरेन कॉर्नेल विद्यापीठांत शरीरक्रियाविज्ञानाचो प्राध्यापक आनी वैजकी विभागाचो मुखेल म्हूण काम केलें. १९३५-५३ ह्या काळांत तो ‘रॉकफेलर इंस्टिट्यूट फॉर मेडिकल रिसर्च’ हे संस्थेचो संचालक आनी फुडें सोवानिवृत्त वांगडी जालो.
जॉन हॉपकिन्स वैजकी विद्यालयांत आसतना रगत गोठपाविशी (blood coagulation). ताणें संशोधन केलें. एर्लांगर हाच्या वांगडा गॅसर हाणें तंत्रिका विद्युत क्रियाविज्ञानाचेर (electrophysiology of the nerves), गॅसर हाणें उजवाडायिल्ल्या पयल्या निबंदांत मध्यपटल (छाती आनी पोट हांचेमदल्या पड्ड्याच्या) तंत्रिकेंतल्या विद्युत क्रिया प्रवाहाविशीं म्हायती आशिल्ली. फुडें ह्या प्रयोगांत ताणें नव्यानूच वापरांत आयिल्ल्या कमी विद्युत दाबाच्या ऋण किरण दोलनदर्शकाचो (Cathode-ray Oscilloscope) उपेग केलो. ह्या उपकरणावरवीं मेळपीं आलेखांची गुंतागुंत वेगवेगळ्या तंत्रिका समुच्चयांच्या (group of nerve fibres) वेगवेगळ्या विद्युत संवाहकतेक लागून उत्पन्न जाता, अशें दिसून आयलां. ताचेपसून वेदना तशेंच प्रतिक्षेपण क्रिया (reflex action) हांचेविशीं बरीच म्हायती मेळ्ळी. वसावरणविरयत (without myelin sheath) म्हळ्यार चरबीसारक्या पदार्थांचें आवरण नाशिल्ल्या तंत्र्काविशींचें गॅसर हाणें केल्लें संशोधन खूब म्हत्वाचं आसा. ह्या तंत्रिकांचो वावर आनी तांची रचणूक ताणें इलेक्ट्रॉन सूक्ष्मदर्शकावरवीं दाखोवन दिली.
जायत्या अमेरिकन विद्यापीठांनी तशेंच पारीस, ब्रुसेल्स ह्या विद्यापीठांनी ताका मानादीक पदव्यो दिल्यो. अमेरिकेची नॅशनल ॲकॅडेमी ऑफ सायन्सेस, फिलॉसॉफिकल सोसायटी, अमेरिकन फिजिऑलॉजिकल सोसायटी ह्या संस्थेचो तो वांगडी आशिल्लो. ‘अमेरिकन ॲसोसिएशन ऑफ फिजिशियन्स’ हे संस्थेचें १९५४ चें कोबेल पदक ताणें मेळयलें. ‘रसेल सेज इंस्टिट्यूट ऑफ पॅथॉलॉजी’ हे संस्थेच्या संचालक मंडळाचो तो अध्यक्ष आशिल्लो. ‘Electrical signs of Nervous Activity’ (१९३७) ह्या पुस्तकाचो तो एक बरोवपी आशिल्लो. १९३६ त ‘The Journal of Experimental Medicine’ हे पत्रिकेचो तो संपादक आशिल्लो. एकोड्या तंत्रिका तंतुच्या उपाट प्रभेदक वावराचो सोद लायिल्लेखातीर १९४४ त ताक शरीरक्रियाविज्ञान आनी वैजकीशास्त्र ह्या विशयांतलो नोबेल पुरस्कार जोसेफ एर्लांगर हाचेवांगडा वांटून मेळ्ळो.
-कों. वि. सं. मं.
गांठवल: लग्न जातकच न्हवरो-व्हंकल कुलदैवताची भेट घेवन पवित्र तीर्थार वा तळयेर न्हाण घेतात, ताका गांठवल म्हण्टात. लग्न विधी करता आसतना न्हंवऱ्या-व्हंकलेन घेतिल्ले पामरेक (शेलो) गांठ मारतात, ताकाय गांठवल अशें म्हण्टात.
गांठवलाक कर्नाटक कोंकणीत ‘होर न्हाण’ अशें म्हण्टात. व्होंवर म्हळ्यार दांपत्य. व्होंवर ह्या शब्दांतले ‘व’ वचून होर न्हाण जालें. हें गांठवल कुलदेवाकडेन करतात. लग्न जाल्या उपरांत नवी न्हवरो-व्हंकल कुळदेवाकडेन धुळभेच घेवंक वतात. थंय तांचें गांठवल जाता. तें एकदांच करपाचें आसता. तें जालें बगर तांणी कसलेंच देवकृत्य करूंक जायना. देवाचे तळयेर वा पवित्र तीर्थार जंय गांठवल करपाचें आसता, थंय गणेशपूजा करून फुडले काम करतात. सुर्वेक संकल्प करतात. तातूंत ‘कायिक, वाचिक, मानसिक, ज्ञात, अज्ञात, सकल पापक्षयार्थं कुल देवता सन्निध, पवित्र जले सपत्नक: अहंस्नानं करिष्ये.’ अशें म्हळां.
अर्थ: देहान, वाचेन, मनान, जाणा जावन वा अजाणपणान घडिल्लीं पापां ना जावपाखातीर हांव हे कुलदेवतेच्या पवित्र तीर्थार म्हज्या घरकान्नीसयत न्हातां. खंयच्याय पवित्र तीर्थार श्रध्देन तीर्थस्नान करताआसतना सादारण होच संकल्प आसता.
न्हाण जाल्या उपरांत दादलो सवळें वस्त्र न्हेसता आनी आंगार उपरणें वा पामरी घेता. बायलमनीस सवळें कापड न्हेसता, चोळी घालता आनी आंगार एक ल्हानसो शेलो घेता. आंगातलीं ओलीं वस्त्रां थंयच दवरपाचीं. दादल्याचीं ओलीं वस्त्रां पुरोयताक येणी जातात आनी बायलांचीं ओलींवस्त्रां भावणीक मेळटात.
उपरांत ती बायलमनीस सौभाग्यवायण दान करता, सौभाग्य वायण एक रंगीत सुपली घेवन तातूंत नाल्ल, खण, कुकमाकरण, हळदीची डबी, कांकणां, ५ पिड्डुको बांदिल्ली अणसा दोरी, हारसो, फणी अश्यो वस्ती दवरतात. हाचेवयल्यान आनी एक सुपली धांपिल्ली आसता.
हें सौभाग्यवायण भायल्याभायर पुरोयताक दितना बायलमनीस संकल्प करता. ह्या संकल्पाचो अर्थ असो आसता: ‘म्हज्या ह्या जल्मांत आनी फुडें येवपी दुसऱ्या जल्मांनी अखंड सौभाग्य सिध्दी, पुत्र, पौत्र, धन-धान्य समृध्दि मेळची म्हूण हांव हें सौभाग्य दान करतां’. दान दिवन जातकच भट आशीर्वादाच्यो अक्षता व्होंवराच्या मस्तकार घालून ताका आशीर्वाद दिता. तशेंच न्हवऱ्याचें उपरणें आनी बायलेच्या पदराचें तोंक घेवन गांठ मारता. उपरांत सगळ्यांत फुडें वाजंत्री तांचेफाटल्यान वायण, गंधफुलांचें ताट हातांत घेवन भट आनी व्होंवर देवाच्या दर्शनाक वता. हें जोडपें नाल्ल दवरून देवाची भेट घेता आनी मोडचे पैशे देवा भोंवतणी हुंवाळून उडयटा. ह्या पैशांक हुंवाळकी अशें म्हण्टात आनी ती भावणीक मेळटा. दर्शन घेतल्या उपरांत हें व्होवर चौकावेल्या जमखनार बसता तेन्ना भावीण ताच्या फाटल्यान उवी रावन गांठवलाची गांठ सोडटा. अशें हें गांठवल जाल्या उपरांत तांकां अभिषेक, पूजा, आरती करपाक मेळटा.
