आदल्या काळांत गरीबीक लागून तशेंच वाहनां चड नाशिल्ल्यान लग्न जावन भुरगीं-नातरां जालीं तरी देवाचें घेवंक पयसुल्ले लोक पावनासले. केन्नातरी कुलदेवताक भेट दिवपाचो योग येवन वतालो, तेन्ना हो घरचो जाण्टो मनीस पूत आनी लग्न जाल्लो नातवाच्या व्होंवरावांगडाच बापूय-आवय, आज-आजी हांचींय गांठवलां करचीं पडटालीं. अशा ह्या गांठवलांनी तीन पिळग्यांची गांठ आनीकूय घट जाताली.
-वा. ल. वझे
गांधारी: गांधार देशाचो राजा सुबल हाची धूव, धृतराष्ट्राची बायल; दुर्योधन आदी शंबर कौरवांची आनी दु:शला हे चलयेची आवय. हिचो घोव धृतराष्ट्र जल्मासावन कुड्डो आशिल्लो. जेन्ना गांधारीक ही गजाल कळ्ळी, तेन्ना तिणें आपल्या दोळ्यांर सासणाची पट्टी बांदली आनी मरसर तिणें कोणाचेंच तोंड पळेलेंना. महाभारत झुजाउपरांत धृतराष्ट्रावांगडा वता आसतना रानाक उजो पेटिल्ल्यान गांधारीक मरण आयलें.
-कों. वि. सं. मं.
गांधी, इंदिरा: (जल्म:१९ नोव्हेंबर १९१७, अलाहाबाद; मरण: ३१ ऑक्टोबर १९८४, नवी दिल्ली).
भारताची पयली बायल प्रधानमंत्री. तिचो जल्म अलाहाबादच्या ‘नेहरु’ ह्या प्रतिश्ठीत काश्मीरी ब्राह्मण घराण्यांत जालो. ती जवाहरलाल नेहरू आनी कमला हांची एकली एकसूरी धूव आसली. तिचें नांव तांणी ‘इंदिरा प्रियदर्शनी’ अशें दवरलें.
इंदिरा गांधीचें नेहरू घराणें भारतीय सुटके-झुजांत झुजपी सुटके-झुजाऱ्यांचें स्फूर्तीस्थान आसलें. भारतीय सुटके झुजाच्या चळवळीत तिचो आजो पं. मोतीलाल नेहरु, बापूय जवाहर, आवय कमला, आतें विजयालक्ष्मी पंडित आनी कृष्णा हाथी सिंग, हांचो वावर म्हत्वाचो आसा.
इंदिरा गांधीचें मुळावें शिकप अलाहाबाद हांगा जालें आनी उपरांतचें शिकप स्वित्झर्लंड, पुणे, मुंबय, ब्रिस्टल विद्यापीठ आनी सोमरव्हील विद्यापीठ (इंग्लंड), शांतीनिकेतन विद्यापीठ (भारत) हांगा जालें.
ऑक्सफर्ड विद्यापीठांत शिकता आसतना तिची फिरोझ गांधी ह्या पारशी तरनाट्याकडेन इश्टागत जाली. २६ मार्च १९४२ दिसा तिचें ताचेकडेन लग्न जालें. तिका उपरांत राजीव आनी संजय दे दोन पूत जाले.
ताका लागून राजनितीचे धडे तिका भुरगेपणांतच मेळ्ळे. विद्वान बापूय आनी ताचे बुदवंत सांगाती हांचो भुरगेपणासावन वांगड मेळिल्ल्यान, पुस्तकी गिन्यानापरस हेर विंगड विंगड विशयांचें गिन्यान तिका खूब प्रमाणांत मेळ्ळें.
पिरायेच्या बाराव्या वर्सा तिणें चरखा संघ आनी ल्हान चले-चलयांची वानरसेना स्थापली आनी महात्मा गांधीच्या सविनय कायदेभंग चळवळीक हातभार लायलो. त्यावेळार वानरसेनेच्या वांगड्याची संख्या ६०,००० चेर पाविल्ली. हे सेनेची त्या काळार खूब तोखणाय जाताली. १९३८ वर्सामेरेन काँग्रेस पक्षाचें पुराय वांगडीपण तिका मेळूंक नाशिल्लें तरीय तिणें हे चळवळींत वांटो घेतलो.
शिक्षणाखातीर ऑक्सफर्डाक आसतना तिणें व्ही. के. कृष्णमेनन हाचे वांगडा भारतीय सुटके चळवळीचो पुरस्कार केल्लो.
१९४२ च्या भारत-छोडो आंदोलनांत इंदिरा गांधीन आपलो घोव फिरोझ गांधीवांगडा वांटो घेतलो. तेन्ना दोगांकूय बंदखणींत उडयलीं. सुटका जातकच दोगांय जाणां लखनौ येवन रावलीं.
१९४७ त भारताच्या स्वातंत्र्याउपरांत जातीयवादाक लागून देशभर दंगली उप्रासल्यो. त्यावेळार दिल्लीच्या दंगलग्रस्त वाठारांत शांतताय हाडपाखातीर तिणें खूब कश्ट घेतले. तेउपरांत तिणें सदांखातीर आपल्या बापायम्हऱ्यांत रावपाचें थारायलें, तेप्रमाण ती आनी फिरोझ गांधी दिल्लीक आयलीं. पं. नेहरू भारत देशाचो पयलो पंतप्रधान जातकच ती आपल्या बापायक विंगड विंगड कामांत मदतनीस म्हूण आदार करताली. त्याकाळांत तिणें बापायवांगडा जायत्या देशांचें दौरे केले. आंतरराश्ट्रीय राजकारणांतल्या व्हड मनशांवांगडा तिची वळख जाली आनी आंतरराश्ट्रीय प्रश्नांचेर भासाभास करपाची संद तिका मेळ्ळी.
१९५५ वर्सा ती काँग्रेस कार्यकारिणीची वांगडी जाली तशेंच त्या वर्सा बायलांचे समितीची अध्यक्षा जाली. १९५६ च्या सप्टेंबर म्हयन्यांत ती अलाहाबाद शहर काँग्रेस कमिटीची अध्यक्षा जाली. १९५७ त काँग्रेसच्या मध्यवर्ती वेंचणूक मंडळाचेर तिची वेंचणूत जाली. फेब्रुवारी १९५८ त काँग्रेसच्या सेंट्रल पार्लमेंटरी बोर्डाचेर तिची वेंचणूक जाली. २ फेब्रुवारी १९५९ त नागपूरांत भरिल्ल्या काँग्रेसीच्या अधिवेशनांत तिची काँग्रेसची इध्यक्षा म्हूण वेंचणूक जाली. काँग्रेसचें अध्यक्षपद सांबाळपी ती चवथी बायलमनीस आसली. ती इकरा म्हयने काँग्रेसची अध्यक्ष उल्ली.
ऑगस्ट १९६१ त पंडीत नेहरून तिका आफ्रिकेचे भेटेर धाडली. त्या बारा दिसांचे भोंवडेत तिणें केनिया, युगांडा, टांझानिया आनी ऱ्होडेशिया (झिम्बाब्वे) ह्या देशांक भेटी दिल्यो आनी आफ्रिकन लोकांच्या सुटकेझुजाक भारताचो तेंको कळयलो. त्याच वर्साच्या नोव्हेंबर म्हयन्यांत नेहरू वांगडा तिणें अमेरिकेक भेट दिली.
२७ मे १९६४ वर्सा पं. नेहरूक मरण आयलें आनी लाल बहादूर शास्त्री भारताचो पंतप्रधान जालो तेन्ना परराश्ट्र खातें तिका दिवपाक केलें. पूण तिणें तें पद न्हयकारलें, तरी आसतना म्हायती आनी नभोवाणी खात्याचें मंत्रीपद तिका फाव जालें. आपल्या मंत्रीपदाच्या काळांत तिणें नभोवणी खात्यांत जायत्यो सुदारणां केल्यो.
१९६४ वर्सा तिणें ग्रेट ब्रिटन, युगोस्लाविया, रशिया ह्या देशांक अधिकृतपणान भेट दिली तेचपरी तिसरे आंतरराश्ट्रीय चित्रपट समितीचें अध्यक्षपदूय सांबाळ्ळें.
१९६६ वर्सा लाल बहादूर शास्त्री हाच्या मरणा उपरांत २४ जानेवारी १९६६ ह्या दिसा भारताची तिसरी पंतप्रधान म्हूण तिणें सोपूत घेतलो. पंतप्रधान म्हूण देशाचीं सूत्रां हातांत घेवपी संवसारांतली ती दुसरी बायल मनीस आसली. १९६७ चे भौशीक वेंचणुकेंत काँग्रेसीक व्हड यश मेळ्ळें ना. पूण पंतप्रधान म्हूण भोवमतान तीच वेंचून आयली. त्याच वर्सा काँग्रेसीक आठ राज्यांच्या वेंचणुकांनी हार खावची पडली.
ह्या वर्सा इंदिरा गांधीन गोंयचो ‘ओपीनियन पोल’ घेतलो. हो पोल गोंय, दमण आनी दीव वेगळें उरचें काय गोंय महाराष्ट्रांत आनी दमण दिव गुजरातांत वचचें ह्या प्रस्नाचेर आशिल्लो. १८ जानेवारी १९६७ ह्या दिसा ह्या पोलाचो निकाल लागून गोंय, दमण, दीव वेगळीं उल्लीं. १९६९ त राश्ट्रपतीच्या वटहुकूमावरवीं चवदा मुखेल बँकांचें राश्ट्रीयकरण जालें.
१२ नोव्हेंबर १९६९ दिसा काँग्रेस पक्षांत मतभेद जावन दोन गट पडले. इंदिरा गांधीच्या गटाचें सरकार द्रविड मुन्नेत्र कळघम पक्षाच्या आदारान तिगून उरलें. ते उपरांत पक्षांतलें सरकारांतलें अस्थिरपण सोंपोवपाचे नदरेन २७ डिसेंबर १९७० दिसा संसद बरखास्त करपाची विनंती राश्ट्रपतीकडेन केली. ती राश्ट्रपतीन मान्य केली.
