१ मार्च १९७१ ह्या दिसा जाल्ल्या मध्यावधी वेंचणुकांनी इंदिरा गांधीच्या फुडारपणाखालच्या काँग्रेस पक्षाक ५१५ जाग्यांतले दोन तृतीयांश जागे मेळ्ळे.
डिसेंबर १९७१ त पाकिस्तानाआड भारतान बांगला देशांच्या प्रस्नावयल्यान झूज सुरू केलें. बांगलादेश मुक्त जालो. १९७२ वर्सा भारत आनी पाकिस्तान हांचेमदीं शांततायेचो सिमला करार जालो.
१२ जून १९७५ दिसा न्यायमूर्ती जे. एम्. एल्. सिन्हा हाणें मार्च १९७१ दिसा जाल्ली इंदिरा गांधीची रायबरेली मतदार संघांतली वेंचणूक रद्द थारायली आनी पंदरा दिसांभितर आपल्या पदाचो ताबो दुसऱ्याकडेन दिवचो अशें सांगलें. ह्या निकालाउपरांत देशभर खवदळ जालो. जयप्रकाश नारायण हाणें विरोधी पक्षांची आघाडी उबारून इंदिरा गांधीन राजीनामो दिवचो, सेनादळ आनी पोलिसांनी सरकाराचे बेकायदा हुकूम पाळचे न्हय, अशें मागलें. परिस्थिती २६ जून १९७५ दिसा मंत्रिमंडळाचे शिफारशीवेल्यान राश्ट्रपतीन आणीबाणी जाहीर केली.
१ जुलय १९७५ दिसा इंदिरा गांधीन देशामुखार वीस कलमी कार्यावळ दवरली.
८ डिसेंबर १९७५ दिसा खबरांपत्रांवेलें नियंत्रण कडक केलें. १८ सप्टेंबर १९७६ दिसा विदेशी पत्रकारांचेर घाल्ली सॅन्सर विशींचीं बंधनां सदळ केली.
१६ ऑगस्ट १९७६ दिसा ‘प्रिव्हेंटीव डिटेन्शस ॲक्ट’ ची मुदत संसदेन वाडयली. १० ते १७ ऑक्टोबर १९७६ ह्या काळांत तिणें मॉरिशस, टांगानिका आनी झांबिया ह्या राश्ट्रांक भेटी दिल्यो आनी दक्षिण आफ्रिकेच्या सुटकेझुजाक आपलो तेंको परगटायलो. ताका लागून तिसऱ्या जगांतल्या मुखेल देशांच्या फुडाऱ्यांचो तेंको भारताक मेळ्ळो.
५ नोव्हेंबर १९७६ दिसा संसदेन लोकसभेची मुदत एका वर्सा खातीर वाडयली. १९ जानेवारी १९७७ दिसा लोकसभा बरखास्त करून मार्चांत वेंचणुको जातल्यो, अशें जाहीर केलें. चडशे राजबंदी सुटले. खबरांपत्रांवेलें सॅन्सर काडले. १९७७ तल्या वेंचणुकांनी काँग्रेस पक्षाची हार जाली. इंदिरा गांधीचोय रायबरेली मतदारसंघांतल्यान राजनारायण हाचेकडल्यान पराभव जालो. जनतापक्षाक ५३६ तले २६२ तर काँग्रेसीक १५२ जागे मेळ्ळे.
१९८३ त भारतांत जाल्ले अलिप्त राश्ट्र शिखर परिशदेचें अध्यक्षपद इंदिरा गांधीन सांबाळ्ळें. नोव्हेंबर १९८३ त दिल्लींत जाल्ले राश्ट्रकूल प्रधानमंत्री परिशदेची ती अध्यक्ष आसली.
इंदिरा गांधीक आपल्या जिवीतांत जायते मान-सन्मान आनी तरत्रीपो फाव जाल्यो. भारत आनी परदेशांतल्या जायत्या विद्यापीठांनी तिका आपली डॉक्टरेट भेटयल्या. १९७२ वर्सा ‘भारतरत्न’ हो भोवमानाचो पुरस्कार तिका फाव जालो.
३१ ऑक्टोबर १९८४ ह्या दिसा १ सफदरजंग रोडावेल्या घरांतल्यान १४ अकबर रोडार लोकांक मेळूंक वतना तिच्याच दोन राखणे सैनिकांनी तिचेर गुळयांचो शिंवर घालो. कांय खिणातच तिका मरण आयलें.
-कों. वि. सं. मं.
गांधी, मोहनदास करमचंद: (जल्म: २ ऑक्टोबर १८६९, पोरबंदर-गुजरात; मरण: ३० जानेवारी १९४८).
भारत देशांत विसाव्या शतमानांत जावन गेल्लो एक व्हड फुडारी. स्वतंत्र भारत राश्ट्राचो जनक आनी शांती, सत्य आनी अहिंसेचो उपासक अश्या विंगड विंगड रुपांनी महात्मा गांधीक वळखतात.
मोहनदासाचो आजो उत्तमचंद पोरबंदर संस्थानाचो दिवाण आसलो. उपरांत तो राजकोट संस्थानाचो दिवाण जालो. ताचो बापूय करमचंद हो पोरबंदर संस्थानाचो दिवाण आनी राज्याच्या थळाव्या न्यायालयाचो वांगडी आसलो. उपरांत कांय काळ ताणें राजकोट आनी बिकानेर हांगा दिवाण म्हूण काम केलें. ताका चार बायलो आसल्यो. तातूंतली सगळ्यांत ल्हान पुतळीबाई मोहनदास म्हळ्यार महात्मा गांधीची आवय आसली. आपल्या सगळ्या भांवडांमदीं तो ल्हान आसलो.
महात्मा गांधीचें कुटूंब प्रतिश्ठीत, सुसंस्कृत आनी हिंदू वैष्णव वाणी वर्गांतलें आसलें. ताचीं आवय बापूय धर्मग्रंथाचीं पारायणां करतालीं. तीं आपल्या भुरग्यांक धर्मीक कथा सांगतालीं. हाचो परिणाम ताचेर जालो. हे घडणुकेंतल्यानच फुडाराच्या हिंसात्मक सत्याग्रहाची बुन्याद पडली अशें मानतात. तो पिरायेच्या तेराव्या वर्सा कस्तुरबा हिचेकडेन लग्न जालो. तांकां हिरालाल, रामलाल आनी देवदास अशीं तीन भुरगीं जालीं.
आठव्या वर्सासावन गांधीजीचें मुळावें शिकप सुरू जालें. उपरांतचें शिकप दीक्षा हायस्कूलांत जालें. १८८७ त तो मॅट्रीक पास जालो. १८८८ त तो वकिली शिकपाखातीर इंग्लंडाक गेलो. लंडनांत ताणें थंयचे मॅट्रिकचे परिक्षेंत यश जोडलें. लंडनांत बॅरिस्टर ही पदवी जोडून १० जून १८९१ दिसा तो भारतांत आसलो.
भारतांत येतकच ताणें मुंबयत वकिली सुरू केली. पूण तातूंत ताका व्हडलेशें यश मेळूंक ना. १८९३ त, पोरबंदरच्या एका मुसलमान वेपाऱ्यान ताका दक्षिण आफ्रिकेंत स्वताचो खटलो चलोवपाखातीर एका वर्साचे कबलातीचेर व्हेलो. हो खटलो ताणें समजिकायेन मिटयलो. दक्षिण आफ्रिकेंत तो वीस वर्सां उरलो. त्या काळांत ताणें थंयच्या काळ्या लोकांचेर खास करून भारतीय लोकांचेर जावपी अन्याय आनी अत्याचार लागींच्यान पळयलो. गोरे लोक कामगारांक कशे त्रास दितात हाचेंय ताका दर्शन घडलें. ह्या अन्यायाआड ताणें सत्याग्रह केलो. तेवरवीं ताणें थंयच्या जायत्या हिंदू, मुसलमान आनी किरिस्तांव तशेंच हेर जमातींचो मोग जोडलो. जायते युरोपीयन ताचे इश्ट जाले.
२२ मे १८९४ ताणें नाताळ इंडियन काँग्रेसीची थापणूक केली. हिंदू लोकांक मेळपी कांय सवलती काडून घेवपी एक बिल दक्षिण आफ्रिकेच्या विधीमंडळांत आयिल्लें. ह्या बिलाक खर विरोध परगटावपाखातीर हे काँग्रेसीची थापणूक जाल्ली. फुडें तें बिल विधीमंडळांत मानून घेतलें. तेन्ना ह्या कायद्याआड ताणें खर चलवळ उबाल्ली. ह्याच काळांत ‘इंडियन ओपिनियन’ हें खबरापत्र ताणें सुरू केलें.
जून १८९६ त गांधी भारतांत आयलो. जायत्या भारतीय फुडाऱ्यांची ताणें भेट घेतली आनी दक्षिण आफ्रिकेंतली परिस्थिती सगळ्यांमुखार मांडली. कांय म्हयन्याउपरांत तो पर्थून दक्षिण आफ्रिकेत गेलो. ह्याच वेळार थंय बोअर झुज सुरू जाल्लें. गांधीन जायत्या भारतीय लोकांचे पंगड करून दोनूय वटांनी झुजून जखमी जाल्ल्या गोऱ्या सैनिकांची सेवा
