आसता. उरुस (*) हो मुसलमानांचो एक भौशीक सण जावन आसा.
गोंयच्या मुसलमानांचे जिवीत हांगाच्या हिंदू वा किरिस्तांवांपरस व्हडलेंशे वेगळें न्हय. सुमार एक शतमानाआदीं सगळ्या धर्मीयांक समान असो नागरी कायदो Codigo Civil पोर्तुगेज सरकारान लागू केल्लो. हाका लागून गोंयच्या मुसलमानांमदीं ‘शरियत’ कायदो नश्ट जालो आनी एकेच बायले वांगडा लग्न जावपाची तांचेर सक्ती जाली. घटस्फोटांचेय प्रमाण गोंयच्या मुसलमानांमदीं उणें आसा. बायलांनी बुरखो घेवपाची पध्दतूय व्हडलीशी प्रचलित ना. भुरगेपणांत उर्दुचें थोंडेभोव गिन्यान कुराण पठणांतल्यान वा खाजगी शिकोवप्यांकडल्यान मेळटा. गोंयच्या मुसलमानांचो आहार हांगाच्या हिंदू वा किरिस्तांवांपरस वेगळो असो ना. शीत, नुस्तें, नाल्ल, भाजी ह्यो गजाली तांच्या आहारांत आसतात. पयलीं भेसावयल्यान मुसलमान दादले आनी वायलो वळखूंक येताल्यो. सद्या आधुनिकीकरणाक लागून फरक जाणवना. बायलांचेविशीं मात बरेचफावट तांच्या भेसावयल्यान तांचो धर्म कळटा.
कांय मुखेल भौशीक उत्सव आनी सण: शिरगांवची जात्रा: लईराई देवीचे हे जात्रेचें खाशेलेपण म्हळ्यार होमखण. रसरशीत पेट्टया इंगळ्यांची व्हडली रास आनी ते राशीवयल्यान उक्त्या पायांनी वचपी भाविक म्हळ्यार धोंड.
जांबावलेचो गुलाल : फाल्गुन शुध्द त्रयोदशी दिसा जावपी ह्या गुलालाचें खाशेलेपण म्हळ्यार व्हड प्रमाणांत समाजांतल्या सगळ्या थरांचे लोक हांगा जमतात आनी एकामेकांक गुलाल लायतात.
मडगांव दिंडी : कार्तिक त्रयोदशी दिसा मडगांवच्या विठ्ठल मंदिर आनी हरिमंदिराचो गोंयभर नामना आशिल्लो हो उत्सव. ह्या दिंडी उत्सवाक भारतांतले नामनेचे गवय येवन आपली गायनकला सादर करतात. व्हडा संख्येन भाविक तशेंच रसिक लोक हे दिंडेक हाजीर आसतात.
वास्को भजनी सप्ताह : वास्कोच्या दामोदर सालांत (देवळांत) देड दिस सप्ताहाची कार्यावळ आसली तरी पुराय रातभर वास्को शारांत भजनाचे दिंडेची कार्यावळ पंगडा-पंगडांनी जाता. तेन्ना नामनेचे गवय आपमी गायनकला सादर करतात.
पेडणेचो दसरो : ह्या दसर्याचें खाशेलेपण म्हळ्यार तरंगां. हीं तरंगां नाचत-नाचत भगवतीच्या देवळांत पावतकच थंय लोक व्हडा संख्येन देवाचो कौल घेवंक येतात. हो दसरो रातचो जाता.
म्हड्डोळची जायांची पूजा : म्हाड्डोळचें म्हाळसा देवीचें देवूळ जायांच्या फुलांनी शिरंगारतात आनी देवीक जायांच्या फुलांनी तयार केल्ल्या आसनांत बसयतात. गायनाचे कार्यावळीक नामनेचे कलाकार हजेरी लायतात.
हेभायर हिंदूच्या भौशीक उत्सवांमदीं विंगडविंगड देवळांनी जावपी जात्रा आनी काले, नवरात्रां, साळ (दिवचल) हांगाचो गड्यांचो उत्सव, सांगे हांगा जावपी विरभद्र हे उत्सव नामनेचे आसात. हया मुखेल उत्सवांभायर गोंयच्या दर एक मुखेल देवळांत वर्सुकी उत्सव म्हळ्यार जात्रा. ह्या जात्रांमदीं कांय नामनेच्यो अश्यो: १. पणजी मळ्यांतली-मारुतीगडावयली जात्रा. २. म्हापशें-बोडगेश्वराची जात्रा. ३. मंगेशी-मंगेशाची जात्रा. ४. मडकय-नवदुर्गेची जात्रा. ५. नागेशी-नागेशाची जात्रा ६. रामनाथी-रामनाथाची जात्रा ७. कवळें-शांतादुर्गेची जात्रा ८. कपिलेश्वरी-कपिलेश्वेरीची जात्रा ९. सावयवेरें-अनंताची जात्रा १०. फातर्पे-फातर्पेची जात्रा. ११. वळवय- गजांतलक्ष्मीची जात्रा १२. खांडोळें- गणपतीची जत्रा १३. माशेल- मान्नी पुनव आनी हेर देवळांच्यो जात्रा.
गोंयचें फेस्त: पोरन्या गोंया (old goa) तीन डिसेंबर दिसा सेंट फ्रांसिस शावियर ह्या किरिस्तांव संताचें फेस्त जाता. ह्या फेस्ताक गोंयच्या सगळ्या धर्माचे लोक जमतात. दर धा वर्सांनी सेंट फ्रांसिस शावियराची कूड लोकांच्या दर्शनाखातीर उक्ती करतात.
हे भायर व्हडलें गोंय हांगाचें संताचें पुरसांव, चोडण हांगाचें बंदेरांचें फेस्त, म्हापशेंचे मिलाग्रीचें फेस्त, दोंगरेवयलें इंत्रुज, गांवांगांवांनी जावपी विंगडविंगड इगर्जी आनी कपेलां हांचीं फेस्तां आनी पुरसावां दबाज्यान मनयतात.
मुसलमानांचे गांवांगांवांनी ल्हान-व्हड प्रमाणांत उरुस जातात.
वंशीक नदरेन, गोंयांत प्रोटो ऑस्ट्रलॉयट, द्रविड, आर्य आनी कांय जाणांच्या मतान सुमेरियन हांची भरसण जाल्या. ह्या वाठाराचेर राजकी सत्ता विंगडविंगड सांस्कृतिक दायज आशिल्ल्यांची चलयली आनी ताका लागून राजकर्त्यांचे सांस्कृतिक जिणेचें पडबिंब हांगाच्या समाजांतल्यान दिसून आयलें. वंश आनी राज्यकर्ते हांचेभायर विंगडविंगड संस्कृताय आशिल्ले सैनिक आनी वेपारीय हांगा पावले. गोंयांत रावन तांणी आपले संस्कृतायेची वळख हे भुंयेक करून दिली. सांस्कृतिक प्रभावांची ही विविधताय गोंयचे संस्कृतायेक एक वेगळेंच अशें खाशेलेपण फाव करुन दिता; पूण सादारणपणान गोंयची सांस्कृतिक जीण कोंकणी वा अस्तंत दर्यादेगेवेल्या हेर वाठारांपरस सामकीच वेगळी आसा, अशें म्हणूंक येना.
गोंयच्या साबार लोकांमदीं लोकदैवतांक बरेंच म्हत्व आसा. ह्या लोकदैवतांवरवीं लोकांच्या मानसिक जिविताचें दर्शन घडटा आनी लोककलांकडेन तांचो संबंद स्पश्ट जाता.
‘मांड’ ही गोंयच्या गांवगिर्या वाठारांनी सांपडपी एक खांस संस्था. मांड म्हळ्यार सुमार १०० चौ.मी. आकाराचो एक वाठार, जंय धर्मीक स्वरुपाचो वावर जाता. मांड हें गोंयच्या लोकांच्या धर्मीक बुन्यादीचें एक प्रतीकत्मक स्वरूप. हे मांड संस्थेक, बरोवन दवरील्ले कायदे वा नेम नासतात. सगळ्यो गजाली परंपरा आनी विश्वास हांच्या आदाराचेर थारतात. ह्या मांडाचो वावर चलपाखातीर गांवच्या लोकांकडल्यान तांचे येणावळीप्रमाण कर जमयतात. ‘मांडकार’ ह्या गांवच्या एक मनशाकडेन परंपरेप्रमाण मांडाचें मुखेलपण आसता. ह्या मांडार जावपी भौशीक सणांक लोकांचे नदरेन बरेंच म्हत्व आसता. हातूंतले कांय मुखेल उत्सव म्हळ्यार:
१. जागर: जागर हें एक सलग अशी काणी वा कथानक नाशिल्लें नृत्य-नाट्य. गोंयांत गावदा जागर हो प्रकार बर्याच वाठारांनी पळोवंक मेळटा. बारदेसांतल्या शिवोली गांवांत पारंपरिक जागर जाता. हो जागर हिंदू वा किरिस्तांव ह्या दोनूय धर्मांचे लोक मनयतात. जागर्यो ह्या दैवताक हिंदू लोक तेलाची आंगवण दितात जाल्यार किरिस्तांव मेणवाती ओंपतात. दर घरांतल्यान ह्या दैवताक फोव धाडटात आनी गांवच्या शेतांची आनी गांवची राखण ताणें करची, म्हूण ताचेकडेन मागतात.
२. पेरणी जागर: पेरणी जागर हो प्रकार पयलीं गोंयभर प्रचलित आशिल्लो. नृत्यनाटकां करुन जियोवपी पेरणी हे खासा जातीचे लोक उत्सवांच्या दिसांनी कांय कडेन ‘पेरणी जागर’ करतात. ह्या प्रकारांत दादल्यांवांगडा बायलांय वांटो घेतात. हातूंत नृत्य, संगीत, गध्य आनी पध्य संवाद आसता.
३. मांडो: गोंयच्या किरिस्तावांमदीं चलपी हो एक कलाप्रकार. हातूंत लोकसंगीत आनी इगर्जीतलें संगीत हांची भरसण दिसून येता.
४. वीरभद्र: वीरभद्र हो पुरायपणान दक्षिण भारतीय प्रकाराचो उत्सव. हातूंत कन्नड उतरांचो आनी कलाप्रकारांचो आस्पाव दिसून येता. वर्सांतल्यान एक फावट जावपी हो उत्सव फोंडें आनी सांगें तालुक्यांनी कांयकडेन दिसून येता. सांखळे वाठारांतलो वीरभद्र पळोवंक गोंयभरचे लोक येतात.
५. घोडे मोडणी: हो कलाप्रकार दिवचल आनी पेडणे तालुक्यांनी कांयकडेन जाता. लांकडी घोड्यांचो आकृती आंगाक बांदून कलाकार वाध्यांच्या तालार नाचतात. ह्या प्रकारांत फकत संगीताचोच आस्पाव जाता. पध्य वा गध्य संवाद नासतात.
६. गोफ आनी तोणयांमेळ: हे दोन प्रकार चडशे कालो उत्सवांत जातात. हे प्रकार आदल्या काळांत गुजरांतल्यान वेपार्यांवरवीं गोंयांत आयले, अशें म्हण्टात. सांगे, फोंडे, काणकोण, पेडणें हांगा हे कलाप्रकार
