दादले करतात जाल्यार मंगेशी हांगा बायलां ‘गोफ’ हो नृत्यप्रकार करतात.
७. फुगडी: धालो, चवथ ह्या उत्सवांवेळार बायलां एकठांय जावन हो नृत्यप्रकार करतात. हाचे बरेच प्रकार आसतात. देखीक: कळशी फुगडी, धनगर फुगडी.
८. देखणी: ह्या प्रकारांत गोंयचे लोककलेची आनी अस्तंतेकडल्या संगीताची भरसण दिसून येता. पुराय भारतीय भेसांत किरिस्तांव चलयो हो नाच करतात. हातूंत भरतनाट्यम आनी कथ्थक नृत्यप्रकारांच्यो कांय मुद्रा पळोवंक मेळटात.
९. खेळ: दक्षिण गोंयांतलें हेम एक लोकनाट्य. हातूंत पुराणांतल्या काणयांचेर आदारीत गध्य आनी पध्य संवाद आसतात. झांज, घुमट हांच्या तालार नाचप जाता.
१०. मुसळां खेळ: हो प्रकार चांदर हांगा जाता. किरिस्तांव धर्मीयांची संख्या चड आशिल्ल्या ह्या गांवांत कार्निवालाच्या दुसरे दिसा हो उत्सव जाता. मुसळ नृत्य करपी मनशांचो भेस यादव पध्दतीचो आसता आनी पोर्तुगेजांपयलीं गोंयच्या चंद्रपूर वाठारांत राज्य करपी यादवांची परंपरा ह्या नृत्यांतल्यान दिसून येता.
११. रणमाले: उत्तर भारतांत जावपी रामलीला प्रकाराकडेन ह्या प्रकाराचें बरेंच सारकेंपण दिसून येता. हातुंतूय पुराणांतल्या काणयांचेर आदारीत अशें सादरीकरण जाता.
कांय नामनेचे गोंयकार: साहित्य: वामन रघुनाथ वर्दे वालावलीकार (शणै गोंयबाब), रामचंद्र शंकर नायक, बाळकृष्ण (बाकीबाब) बोरकार, लक्ष्मणराव सरदेसाय, दामोदर अच्च्युत कारे, बाळकृष्ण वामन सावर्डेकार, डॉक्टर फ्रंसिस्कु लुइश गोमिश, कृष्णदास शामा, फादर थॉमस स्टिफन, एतिॲ द ला क्रुवा, आंतोनियु साल्दाव्ज, महेश्वर शास्त्री सुखटणकर, संत सोहिरोबानाथ आंबिये, विठ्ठल नृसिंह नाईक केरीकर, गोविंद नारायण माडगांवकर, सूर्याजी सदाशीव महात्मे, तोमाश मौरांव, सखाराम वाघ, सूर्याजी देशपांडे, कृष्णभट्ट बांदकर, दादा वैध्य, फोंडुशास्त्री करंडे, रामचंद्र कृष्ण कामत चंदगडकर, शांबाराव सरदेसाय, रामचंद्र मांडगांवकर, हिराबाई पेडणेकार, धर्मानंद कोसंबी, भास्कर गो. रामाणी, कृष्णाजी अस्नोडकार, विश्वनाथ हेदे, बाळकृष्ण नाटेकार, विष्णू शेळडेकर, श्रीपाद वागळे, कृष्ण ज. थळी, श्री. मदिंदिराकांत स्वामी, वि. का. प्रियोळकर, अ. का. प्रियोळकर, जनाप्पा कामत, यशवंत सरदेसाय, पांडुरंग पिसुर्लेकर, सखाराम बर्वे, दत्तात्रय पै, ना. भा. नायक, पुरुषोत्तम मंगेश लाड, वासुदेव आ. देशप्रभू, वामन अनंत शेट खलप, काशिनाथ दामोदर नायक, रामचंद्र ना. वेलिंगकर.
संगीत/नाट्य : मुरारबा पेदणेकर, बाबलीबाई साळगांवकर, सरस्वतीबाई जांबावलीकर, ताराबाई शिरोडकर, रघुनाथ माशेलकर, खाप्रुजी पर्वतकर, अंगनीबाई मालपेकर, शंकरबुवा गोखले, गोविंद अग्नि, स्रीपाद नेवरेकर, श्रीधर पार्सेकर, दिनानाथ मंगेशकर, मोगुबाई कुर्डीकर, केशरबाई केरकर, वसंतराव सावकार, गोपिनाथ सावकार, रत्नकांत रामनाथकर, रघुवीर नमशीकार, पंढरीनाथ नागेशकर, गोविंदराव वेर्लेकर, मुकुंद शेट मडकईकर, गजानन भर्तू, सीताकांत लाड, मनोहर शिरगांवकर, नरहरी वळवयकार.
राजकारणी आनी मुत्सद्दी : जिवबादादा केरकार, ओडियर वसंत माधव, ओडियर बच्चण्णाराय वसंत माधव.
चित्रकला : गणपतराव लाड, आंतोनियु त्रिनिदाद, इनासियु व्हाज, अनंत भोसले, रघुवीर चिमुलकार, दलाल, मुळगांवकार, मंगेश केंकरे, आग्नेलो फोंसेका, फ्रान जुवांव फर्नांडीस, लक्ष्म्ण पै.
गोंयचे इंग्लीश साहित्य:
पोर्तुगेज राजवटींत पोर्तुगेज ही सरकारी भास आनी कंय गोंयकारांची संस्कृतीक भास आसली, तरी एकुणिसाव्या शेंकड्याच्या दुसर्या अर्दांत गोंयकारांक इंग्लीश भाशेची गरज भासूंक लागली. जायते गोंयकार गोंय सोडून ब्रिटिश हिंदुस्तानांत आनी जगांतल्या ब्रिटिश वसणुकांनी वचून रावले. गोंयांत इंग्लीश माध्यमांतल्यो शाळा सुरू जाल्यो. ब्रिटिश हिंदुस्तानांत स्थायिक जाल्या गोंयकारांनी इंग्लीश भास आत्मसात केली आनी ते भाशेंत साहित्य लेगीत रचलें.
इंग्लीशीत पयलें वयलें काव्य रचपी भारतीय हेनरी लुइश देरोझिया (१८०९-३१). ताणें कलकत्त्याच्या हिंदी कॉलेजांत प्राद्यापक म्हूण काम केलें. ताणें ‘The Parthenon’ हें म्हयन्याळें सुरू केलें. ताणें उजवाडायिल्ले हे दोन कवितां झेले: `Poems’ (१८२७) आनी `The Fakeer of Jungheera: A Metrical Tele and other Poems’ (१८२८). हि एके नलिनी नांवाचे हिंदू विध्वेची दुखेस्त काणी. ह्या काव्याचेर इंग्लीश रोमेंटीक काव्याचो छाप आसा आनी तातूंत तांणें तरेकवार वृतांचो वापर केला. ताचो बापूय जरी हिंदी-पोर्तुगेज आनी आवय ब्रिटीश आसली, तरी ताच्या काव्यांत भारताविशींचोप उपाट मोग भरला हें To India-My native land आनी The Harp Of India ह्या ताच्या कवितांतल्यान दिसून येता.
जोसेफ फुर्तादो (१८७२-१९४७) हो मुंबय स्थायिक जाल्लो कवी. पूण ताच्या सगळ्या काव्यांत गोंयचो मोग आनी गोंय सोडून गेल्ल्याची खंत दिसता. नामनेच्या अस्तंत कवींच्या प्रभावाखाला येवन ताणें ‘The Poems of Joseph Furtado’ हो कवितांझेलो १९८५ वर्सा उजवाडायलो. १९०१ वर्सा ताणें ‘Poems’ हो आनीक एक कवितांझेलो उजवाडायलो. १९१० वर्सा ताणें ‘lays of Goa and other verses on Goan Themes’ हो झेलो उजवाडायलो. १९२२ त उजवाडायिल्ल्या `Lays of Goa and lyrics of a Goan’ ह्या ताच्या कवितांझेल्याची भारतांतूच न्हय तर इंग्लंडाक, अमेरिकेतूय तोखणाय जाली. १९२७ वर्सा ताणें इंग्लंडात ‘A Goan Fiddler’ हो झेलो उजवाडायलो. सर एडमंड गॉस ह्या नामनेच्या साहित्यीकारान ताका प्रस्तावना बरयल्ली. ‘The Desterrado’ (मुळां तुटील्लो) हो कवितांझेलो ताणें इंग्लंडात १९२९ वर्सा उजवाडायलो. ह्या झेलांतल्या कवितांत गोंयांक पयसावल्ल्या, गोंयचे मातयेपासून हुमटयल्ल्या गोंयकारांचे दुखेस्त उमाळे व्यक्त जातात. १९३८ वर्सा ताणें ‘Songs in Exile’ हो झेलो उजवाडाक हाडलो. त्याच वर्सा ‘Golden Goa’ ह्या नांवाची इतिहासिक नवलकथा तानें बसयली. हातूंत ताणें गोंयच्या भांगरा-युगांत घडिल्ल्या कांय अती-दुखेस्त घडणुकांचे चित्र पितारलां. १९४२ वर्सा ‘Selected Poems’ हो ताचो झेलो उजवाडाक आयलो. तातूंत १९०३ ते १९२५ मेरेन बरयल्ल्यो १२५ कविता आस्पावतात.
भाऊ दाजी लाड (१८२४-७४) हो मुंबयच्या ग्रॅंट मॅडिकल कॉलेजातलो पयलो वयलो डॉक्टर. आपलो वेवसाय सांबाळून तो शिक्षण, समाजकारण आनी राजकारण ह्या विशयांनीय रस घेतालो. ताचे कांय इंग्लीश लेख ‘The literary remains of Bhau Daji’ ह्या नांवान १८८० वर्सा कलकत्त्याक उजवाडाक आयले.
काशिनाथ त्र्यंबक तेलंग (१८५३-९३) हाणें राजकारण, शिक्षण, प्राच्यविद्याशास्त्र ह्या विशयांचेर खूप बरप बरप केलें. मुंबय विश्वविद्यापीठाचो पयलो भारतीय उपकुलगुरु जावपाचो मान ताकाच मेळील्लो. खांपो इंग्लीश उलोवपी आशी ताची नामना जाल्ली. ताचीं बरोवपां आनी उलोवपां ‘select writings and Speeches’ हातूंत एकठांय केल्यांत. हातूंतले रामायण आनी भगवद्गीता हांचेवयले ताचे लेख अप्रूप अशे जाल्यात.
ताचे कांय लेख ‘Journal of the Royal Asiatic Society’ आनी ‘Indian Antiquery’ हातूंत उजवाडाक येताले. ताणें भगवद्गीतेचो इंग्लीशीत अणकार केला.
फ्रॅंक मोराइश हो ‘The Times of India’ ह्या नामनेच्या खबरापत्राचो १९५०-५७ मेरेन आनी `The Indian express’ हाचो १९५८-७२ मेरेन संपादक आसलो. ताणें जवाहरलाल नेहरु हाचें चरित्र बरयलां. ताणें `Witness of an Era’ (१९७२,एक युवाचो गवाय) ह्या आत्मचरित्रांत आपल्या काळांतल्या जिवियाचें दर्शन घडयला तशेंच आपल्या कांय समकालीन व्यक्तींचीं अप्रूप चित्रां काडल्यांत. आपलें कांय लेख ताणें ‘Without Fear or Favour’ (१९७४-ना भीड, ना भय) ह्या पुस्तकांत
