आफ्रिकेंत वेपार करूंक मेळटालो. सद्याचो घानाचो प्रदेश तांच्या राज्यांत आस्पाव जावपाइतलो लागीं नाशिल्लो, पूण ह्या सुदानी राज्यांच्या घुरयांचो परिणाम हांगा दिसून आयिल्लो. गोल्ड कोस्टच्या लागसारच्या वाठारांनी वेपार आनी राजकी प्रस्नांखातीर उत्तरेवटेनच्यान तेराव्या शेंकड्यासावन हांगा लोक येवंक लागिल्ले. चवथ्या ते तेराव्या शेंकड्यामेरेन पोरन्या घाना आनी उपरांत पोरन्या माली साम्राज्यामेरेन वेपारी मार्ग तयार जाल्ले. बोनो, बांड, गोंजा हीं म्हत्वाचीं राज्यां घानाच्या रानांच्या वाठारामेरेन आपली शीम वाडोवंक पावलीं. घानाच्या रानांनी आनी दर्यादेगांचेर अशांटी आनी फांटी जमातीचे लोक रावताले. पंदराव्या शेंकड्यांत ईशान्येवटेनच्यान आयिल्ल्या लोकांनी दागोंबा आनी मांप्रुसी ह्या गांवांची थापणूक केली. त्याच वेळार गा, आडांग्मो आनी ईवी लोक आग्नेयेवटेनच्या वाठारांनी पावले. घानाक पयलीं गोल्ड कोस्ट अशें म्हण्टाले. थंयच्या दर्यादेगांचेर भांगर व्हड प्रमाणांत मेळटालें. घानाच्या लोकांच्या मूळ थळाविशीं वाद आसा. तांणी स्वातंत्र्याउपरांत १९५७ त आपल्या देशाक घाना हें नांव दवरलें. तांच्या मतान तांचे पूर्वज पोरन्या घाना साम्राज्याचे नागरिक आशिल्ले. ह्या पोरन्या साम्राज्याचो आनी सद्याच्या घानाचो संबंद आशिल्लो काय ना, हाचेर विस्वास दवरपासारको पुरावो आजून सांपडूक ना. ह्या देशाचो अधिकृत इतिहास १४७१ सावन मेळटा. ताचेपयलींचो इतिहास व्हडलोसो समजून येना. १४७१ त सगळ्यांत पयलीं भांगर, हस्तिदंत आनी मसाल्याच्या वेपाराखातीर पोर्तुगेजांनी हांगा पावल दवरलें. तांणी १४८२ त घानाचे दर्यादेगेर एल्मीना नांवाचो किल्लो बांदलो. पोर्तुगेजां फाटल्यान फ्रेंच, डच, स्वीडीश आनी ब्रिटीश अशे बरेच युरोपीय लोक हांगा वेपाराखातीर आयले आनी तांणीय कांय वाठार आपल्या हातांत घेवन थंय आपापले किल्ले बांदले. तांचो मूळ उद्देश कपडो, धातुच्यो वस्तू, मणी, सोरो, शस्त्रां ह्या गजालींचे बदले भांगर आनी हस्तिदंतांचो वेपार करप होच आशिल्लो, पूण उपरांत चड फायदेशीर असो गुलामांचो वेपार तांणी सुरू केलो. हांगासावन गुलाम व्हरून आपल्या वसाहतींतले शेतवडीच्या कामाखातीर ते वापरताले. फुडें पुराय सत्ता ब्रिटिशांकडेन आयली आनी तांणी गुलामाच्या वेपाराचेर बंदी घाली.
एकुणिसाव्या शेंकड्यासावन वेपाराक खरें कायदेशीर मोडण मेळ्ळें. ब्रिटिशांनी हेर युरोपीयांक हांगासावन धांवडावन घालून स्वताच्या हातांत वेपाराची सूत्रां दवरलीं. १६५९ ते १७३० मेरेनच्या आक्वामू साम्राज्याच्या नाशाउपरांत बोनो आनी बांडा राज्यांचेर शेक गाजोवन आनी गोंजा आनी दागोंबा राज्यांकडल्यान खंडणी घेवन अशांटी लोक बरेच बळिश्ट जाल्ले. तांचेलागीं ब्रिटिशांक झूज दिवचें पडलें. अशांटी लोक युरोपीयांक गुलाम धरून दिताले, ताका लागून हेर जमातीवांगडाय तांची बरींच झूजां जातालीं. ब्रिटिशांनी ही चाल बंद केल्या उपरांत तांचे आनी ब्रिटिशांचे झूज पेटलें. १८०६ ते १९०० मेरेन अशांटी लोकांवांगडा ब्रिटिशांची सात झूजां जालीं आनी निमाणें अशांटी लोकांचेर ब्रिटिशांनी पुराय जैत मेळयलें. पयलीं दर्यादेगेचेर रावपी फांटी लोकांवांगडा ब्रिटिशांचे बरे संबंद आशिल्ले. पूण १८७४ त तांणी दर्यादेगांवेल्या वाठारांकय आपल्यो वसणुको केल्यो. कांय प्रमाणांत शिक्षणाचो प्रसार जाल्ल्या कारणान फांटी राज्यांतल्या लोकांक ब्रिटिशांच्या वसहतवादाची सुलूस लागली आनी ह्या वसाहतवादाच्या दुश्परिणामाचो अदमास आयलो. हेवटेन अशांटी पर्थून बळिश्ट जातात तें पळोवन ब्रिटिशांनी शास्त्रांच्या नेटार तांचेर पुराय शेक गाजयलो.
१८८६ सावन दर्यादेगेवेलो सगळो वाठार ब्रिटिशांच्या हातांत आय़लो आनी तांणी ताका ‘गोल्ड कोस्ट कॉलनी’ अशें नांव दवरलें. फूडें १८९७, सावन उत्तरेवटेनचो वाठारय गोल्ड कोस्ट कॉलनीक जोडलो. १९२२ त जर्मन वसाहतीचो टोगोलँड हो वाठार लिग ऑफ नॅशन्सान ब्रिटिशांकडेन दिलो, संयुक्त राष्ट्रांनी तो दुसर्याॉ म्हाझुजाउपरांतय तसोच दवरलो,
