कोंकणी विश्वकोश : १ उपेग केला. वसपिरस म्हयन्याचे परिणाम चड म्हत्वाचे मानपी आसा, चंद्र स्वयंप्रकाशी न्हय. तो पयसुल्त्या सुर्याची उजवाड परावर्तीत करून प्रकाशमान जाता. हाकालागून खंयचेय एके वेळेक ताचो अर्दो भाग प्रकाशमान जाल्लो आसता. चंद्र धर्तरभोंवतणी भोंवडी मारता, तेन्ना ताची ती प्रकाशमान वट धतरेवयल्यान पळेतल्याक बदलिल्ल्यावरी दिसता आनी चंद्रकला दिश्टी पडटा. जेन्ना सूर्य आनी चंद्र हांचेमदी धर्तरी येता, तेन्ना पुनवेचो पुराय चंद्र धर्तखयल्यान दिश्टी पडटा आनी जेन्ना सूर्य आनी धर्तरी हांचे मदी चंद्र येता, तेन्ना धर्तरवटेन आशिल्ले चंद्राचे कलेवेिशींचे हें समर्थन अॅरेिस्टोटल ह्या ग्रीक तत्ववेत्यान दिलां. नाक्षत्रिक (sidereal) आनी सांवासिक (synodic) काळः दर रातीक चंद्राचे परीक्षण करतल्याक चंद्र मळबांतल्या नखेत्रांमदल्यान आपली दिसाचो उर्देतेकडत्यान अस्ततेकडेन वतासो दिसता. ही ताची गती धर्तरच्या आपल्या आसाभोवतणी धुंवपाक लागून घडटा. पूण नखेत्रांमदल्यान तांचे सापेक्ष वचपाची ताची गती उदेतेकडेन अासा. ती गती हेर आकाशस्थ वस्तींपरस चड अासा. नखेत्रांमदली ही ताची भाँवडी एका खाशेल्या नखेत्रापसून परत त्याच नखेत्राकडेन यो मेरेन ज्या काळांत जाता, त्या काळाक 'नाक्षत्रेिक मास' (sidereal Month) अशे म्हण्टात. हो काळ २७.३२१६६ इतल्या दिसांचो आसता. पूण एके पुनवेसावन दुसरे पुनवे मेरेनचो काळ, जाका 'सांवासिक मास' (synodic Month) अशे म्हण्टात. हो काळ २९.५३०५९ इतल्या दिसांचो आसता. सुर्याचे अासा. पातबिंदू (Nodes).राहू आनी केतू चंद्राचे धर्तरभोंवतणचे भॉवडेची मार्ग (चंद्रकक्षा- जाका लागून धर्तरवयल्या पळेतल्याक चंद्र उदेतेकडेन व्हड गतीन वतासो दिसता) धर्तरच्या सुर्याभोंवतणी भोवडेच्या मार्गा पातळेवांगडा ५'८' इतलो कोन करता. चंद्राचो धर्तरभोंवतणचो मार्ग ज्या दोन बिंदूंत धर्तरच्या सुर्याभोंवतणच्या मार्गाक छेद करता, ताका पातबिंदू (N०des) म्हण्टात. ह्या दोन बिंदूंक जोडपी रेशा म्हळ्यारूच चंद्रकक्षा आनी सूर्यमार्ग (सुर्याच्या नखेत्रांमदलो धर्तरीसापेक्ष मार्ग) हांच्या मदल्या छेदाची रेशा, ही थीर आसना. ही रेशा (पातरशा) उरफाटे दिकेन धुंवता आनी तिचे एक पुराय आवर्तन जावपाक १८.६ वसाँ लागतात. चंद्र आपल्या मार्गावयल्यान वतना ह्या दोन पातबिंदूंतल्यान दोन वटांनी वता. ज्या बिंदूतल्यान तो सूर्यमार्गासकयल्यान वयर सरता, ताका राहू (Ascending Node) अशे म्हण्टात. ज्या बिंदूतत्यान तो सूर्यमार्गावयल्यान सकयल सरता, ताका केतू (Descending Node) अशे म्हण्टात. राहू-केतूक जोडपी पातरेशा, धुंवता आसतना दर ९.३ धर्तरवयल्या विशुववृत्तासारक्या आशिल्ल्या नखेत्रांमदले भौगोलिक (celestial) विशुववृत्त (equator) हांचे जे दोन छेदबिंदू आसात, तांकां 'संपातबिंदू अशे म्हण्टात. मार्च म्हयन्यांत सूर्य ज्या संपातबिंदूंकडेन येता, ताका ‘वसंत संपात' म्हण्टात. जेन्ना राहू आनी वसंत संपात बिंदू एक जातात, तेन्ना सूर्यमार्ग आनी चंद्रकक्षा हांचेमदलो कोन २८ ३५' जातात तेन्ना हो कोन १८" १९' इतलो आसता. चंद्र वा सूर्य तांचे वसुंकी भाँवडेवेळार राहू वा केतू बिंदूंकडेन आयिल्ले आसतना आनी धर्तरवांगडा ते दोनूय एकेच रेशेंत येतकच गिराणां जावं येतात. चंद्र जेन्ना सूर्य आनी धर्तरमदी आसता तेन्ना सूर्यगिराण जाता. जेन्ना सूर्य आनी चंद्रामदी धर्तरी येता, तेन्ना चंद्रगिराण जाता. चंद्रगतीः चंद्राचो धर्तरभोवतणचो मार्ग (चंद्रकक्षा) मातसो लंबगोलाकार (eliptic) आसून धर्तरो ताच्या एका केंद्रार (०cus) आसा. हे चंद्र (चंद्रीम) लंबगोलाकृतीचो विशेशांक (eccentricity) ०.०५५ इतलो आसा. चंद्राची गती ह्या मार्गार बदलत आसता. धर्तरलागीं (उपभू- pengee) आसतना गती सगळ्यांत चड आनी धर्तरपसून पयस (अपभू-ap०gee) आसतना गती सगळ्यांत उणी आसता. चंद्र दर दिसा सरासरी १३ १०' इतली कोनाचो मार्ग चलता. पूण प्रत्यक्षांत ताचे हें चलप ११ ते १५'इतलें बदलत आसता. गतीवांगडा चंद्राचे धर्तरपसूनचे अंतरूय बदलता. हें
- TTT35 &ITF tangular diameter) ३३* ३०' ते २९* २०' इतलो
ՎԶoզ बदलता. चंद्राचो लंबगोलाकार मागूंय थीर आसता. उपभू आनी अपभू बिंदूंक जोडपी भू-रेशा (major axis) चंद्र वता तेच दिकेन धुंवता. ह्या पुराय धुंवळीची काळ ९ वसाँइतलो आसा. हिप्पार्कस (इ.स.प. १६०-१२५) ह्या ज्योतिश्यान चंद्राच्या नक्षत्रमार्गावयत्यान बदलते चुंवपाची गती (परिवलन गती) बदलना. पूण चंद्राच्या मार्गावयल्यान थोडो चड वा अस्तंतेकडलो थोडी चड भाग, जसो वेळ येता तेन्ना, (Libration of Longitudes) of HVET’s. sasār विशुववृत्त ताचे कक्षेचे पातळेवांगडा कोन करून आशिल्ल्यान 'अक्षांशांचे आंदोलन' (Libration of Latitudes) GTRT. धतरव्यल्यान पळोवप्याक चंद्राची चडांत चड नहळयार ५९% भाग दिसता. चंद्राक यान्योत्तर वृत्ताकडेन (Moridian) पावपाक दर दिसा ५०.५ मिनटां कळाव जाता. ह्या कळावाचे प्रमाण ३८ ते ६६ मिनटां मजगती आसता. ते पासत ताचे दर दिसाचे उदेवप आनी अस्ताक वचप ५०.५ मिनटांनी मुखार वता. धर्तरवयल्यान पळेतल्याची अक्षांश स्थिती अानी चंद्राचे अयनांश (Declination) हाचेर चंद्राक दिसपट्टे भोंवडेक लागपी कळावाची वेळ आदारून आसता. कोजागिरी चंद्रः २२ सप्टेंबराउपरांत सूर्य विशुववृत्त हुपून आसल्यार सूर्य अस्तंतेक वतना चंद्र उदेल्लो दिश्टी पडटा. उत्तरेकडेन कार्यकाळ आसता. कांय सुवातीनी चंद्राक उदेवपाक फकत २० मिनटां कळाव जाता. २२ सप्टेंबर दिसा जर पुनव नासत तर चंद्र दिसपाच्या ह्या वेळांत फरक आसू येता. २२ सप्टेंबरासावन पुनव जितली पयस आसता, तितलो कमी वेळ चंद्र मळबांत दिसता. सूर्य शरद्संपात (Autumna Equinox) ह्या बिंदूंत आसतनाच्या (२२ सप्टेंबर) लागींच्या काळांत जी पुनव। येता, तिका 'कोजागिरी पुनव’ (Harvest Moon) oross. उत्तरेकडल्या ६४.५" ह्या अक्षांशालागीं उदेवपाच्या आनी अस्ताक वचपाच्या वेळांतल्यान कळावांत एक संतुलन येवन एका फाटोफाट एक अश्यो दोन राती चंद्र एकाच वेळार उदेता. दुसच्या दिसा ताचे उत्तरेक, विशुववृत्ताच्या दक्षिणेकडल्या मध्य अक्षांशार उरफाटी घडणूक घडटा. वचपाच्या वेळांतली कळाव उण्यांत उणी आशिल्ल्यान चंद्र कमी वेळ दिसता. पूण २१ मार्च दिसा (दक्षिण गोलार्धातलो शरद ऋतू) चंद्राचे जीवन चंद्र चडांत चड वेळ मळबांत दिसूं येता. कालमापन, पंचांग आनी चंद्रः हिंदू कालमापन पध्दतीत अमास ते अमास असो एक म्हयनो मानतात. पयल्या पंदरा दिसांक शुक्ल पक्ष चंद्राची आकार पुराय जाता. नेिमण्या पंदरा दिसांत म्हळ्यार कृष्णपक्षांत
