चंवर-च चंद्राचे बिंब ल्हान जायत वता. चंद्राचे हे कलेक लागून कालमापनाचे नवे परिणाम काडटात. चंद्राचो वट्ट म्हयनो २९.५३०५८८ दिसांचों आसता. चांद्र म्हयन्याच्या दर एका देिसाक ‘तीथ्र' म्हण्टात. भारतीय पंचागांत चंद्राक खूब म्हत्व दिलां. भारतीय कुंडली मांडपाचे पध्दतीत जल्मावेळार क्लेरो, ऑयलर, हॅन्सन (१८५७), रेंडो (१९११), हिल ह्या शास्त्रज्ञांनी केल्ल्या संशोधनाचेर आदारून ई. डब्ल्यू. ब्राउन (१९२३) हाणे चंद्राची भौतिक रचणूकः चंद्राचेर उदक आनी वायू ना. चंद्राच्या गुरुत्वाकर्षणाचेर मात करून अंतराळांत बचपाक २.४ किंमी./ सेकंड इतलो वेग पुरो जाता (escape volocity) हाका लागून वायूचे कण चंद्रार रावपाक शकनात. चंद्राच्या पृष्ठभागावयलें तापमान सूर्य तापता तेन्ना १२० से. इतलें जाता आनी रातचे तें -१५० से. इतले आसता. चंद्राचेर खुबशीं लहान-व्हड़ फोणकुलां (craters) देिश्टी पडटात. हांकां प्लेटो, ही प्रथा रिच्चिओली (१६५०) हाणे सुरू केल्ली, मेरी ब्लॅग, पॅट्रिक मूर ह्या शास्त्रज्ञांनी चंद्राचे नकाशे करपाचें महत्वाचे काम केलां. चंद्राचेर आशिल्ल्या दोंगराची उंचाय १८,००० फूट आसून ताच्यावयलीं फोणकुलां ज्वालामुखीक लागून पडलीं असो एक सिद्धांत आसा. चंद्र जेन्ना घट जTवंक नाशिल्ली तेघ्ना ताका येवन अङ्गदळेिल्ल्या फातरांक अTनी उल्कांक (meteors) ēTRī हे फीण पडल्यात आलूं येता. तांची व्यास २५० केिर्मी. भायर सरिल्ली रचनाय चंद्रार दिसून येता (Rills and Rays). चंद्राचे भुयेत पडिल्ल्यो वेरो किरणांवरी दिसतात. हांची सोद श्रोटेक्स (१७८७) हाणे लायेिल्लो. ह्या किरणांक लागून उल्कापाताच्या सिध्दांताक आदार मेळटा. गॅलिलिओन हाचेफ्यली चंद्राछयल्या पर्वताचे सांवळेवेल्यान तांची उंचाय मेजिल्ली. चंद्राचेर काळसर दर्यावरो दिसपी सपाट वाठार आसात, जांकां ‘मारे (Mare. अर्थ- दया) अशें न्हण्टात. चंद्राचेर आशिल्ली सगळ्यांत व्हडलो दयां 'ओशनस प्रोसेलेरम' (Oceanu$ Procellarum: OCeam of storms)'तुफानाचो दर्या' हाचे क्षेत्रफळ धर्तरवेल्या भूनध्य दर्यापरस चड आसा. चंद्राचो परावर्तन वेिशेशांक (Albed०) फवात ७% इतलो आसा. संशोधनाप्रमाण चंद्राचो भूभाग बरो घट आसा, अशें सिंध्द केलां. चंद्राची उत्पत्ती: चंद्राची उत्पत्ती कशी जrली हुाचेवेिंशों सद्या तीन विचारप्रणाली प्रचलित आस्तात. विभाजन सिध्दांत (Fission Theory) हाचेप्रमाण धर्तरी जेन्ना थंड जावपाक लागली तेन्ना लोखणाचो गाभो (core) नेिर्माण जातकच भायलें वस्तुमान ताच्या धुंवपाक लागून पयस वचून पातळूक लागले. पातळटा- पातळटां भायल्थान एक कांकण कशें तयार जावन त्या काकणांतलें वस्तुमान एकठॉय येवन चिकटून एक गुळी कसो जालों अानी चंद्राची उत्पत्ती जाली. चंद्र आनी धर्तरी एकाच वेळार थंडेवन, आशिल्ल्या वस्तुमानाचे अशें मानतात. चंद्र आनी मनीसः रशिया आर्नो अमेरिका (U.S.A.) ह्या दोन देशांनी पावल दवरपाचे श्रेय अमेरिकन अंतराळवीराक वता. लुनिक , ॥, ॥ हों रशियाचीं पयलीं चंद्राकडेन वचपी यानां जावन आसलीं. १९५९ त, लुनेिक ॥ ह्या यानान चंद्राच्या लिपेिल्ल्या आंगाचे फोटे घेवन धर्तरचेर धाडले. ताचे उपरांत अमेरेिंकेन आपले रंजर V|{, VIII, IX ह्या यानांवरवों عام نيا कोंकणी विश्वकोश : १ अभ्यास केलो, जाल्यार लुनिक या भी फकत चंद्राक लागींच्यान रशियाचे लुना ९, लुना ९ ह्या यानान चंद्राचो पृष्ठभाग घट आसून ताचेर केितेंय उबें रावंक शकता हैं सिध्द केले. ह्या यानान धाडेिल्ल्या फोटॉवरवीं चंद्राविशीं खूब न्हायती नेळ्ळी. ताचेफाटोफाट अमेरिकेच्या सव्हेंयर आनी ऑर्बिटर ह्या यानांनी चंद्राच्या सगळ्या भागांचे अभ्यास करपी फोटो छेलले मनशाक चंद्रालागीं व्हरपी पयले यान महळ्यार अपोलो ८ (१९६८). अपोलो ९ ह्या यानांतल्या अंतराळवीरांनी चंद्रार देंवपी लुनर मॉडयूल ह्या यानाची चांचणी घेतली. अपोलो ११ ह्या यानार आशिल्ल्या 'ईगल' यानावेल्यान २१ जुलय १९६९ दिसा २.५६ G.M.T. ह्या वेळार चंद्राचेर पयले पावल दवरलें. लांचो तिसरो वांगडी मायकेल कोलिन्स हो। तातूंतली कांय म्हत्वाचीं नांवां अशीः अपोलो १२ (अंतराळवीरः कॉनरेड, बीन, गार्डन), अपोलो १४ (अंतराळवीरः अॅलन शेपर्ड, मिचेल, रुसा), अपोलो १५ (अंतराळवीरः स्कॉट, अर्वीन, वोर्डन; हातूंतल्या स्कॉट आनी अर्वन हॉणी चंद्राचेर एक इलेक्ट्रोक मोटरकारूय चलयली), अपोलो १६ (यंग, हिंल), अपोलो १७ (सेनान, श्मिट्ट). नोव्हेंबर १९७० त, रशियान लुना १७ ह्या आपल्या यानांतल्यान 'लुनोखोड' ही आपशींच चलतली गाडीय धाडेिल्ली. – डॉ.अरुण हेबळेकार
- 1. Barrie, W.J., Tho Solar System; Pergauon Press,
Oxford, 1984; 2. Moore, Patrick; The Unfolding Universe, London, 1982; 3. Chamber's Encyclopaedia Vol.IX (Loridari, 1955); Y. ढवळे, त्र्यं. गो.; पंचांगांतील ज्योति:शास्त्र; (बहेि:शाल शिक्षण मंडळ, पुणे वेिद्यापीठ, पुणे १९५८); ५. ढवळे, त्र्यं. गो.; राहू-केतू आणि ग्रहणेः (बहिःशाल शिक्षण मंडळ, पुणे १९६०). चवरा: चंवरां वा चंवर ही राजेशायेची वा अधिकाराची कुरू म्हूण परंपरंत खाशेलें म्हत्व असले. दुसच्या अर्थान चंवर ही राजाची संस्कृत ग्रंथांत चंवराचो ‘चामरं श्रीकरं दिव्यं राज्यशोभाकरं परम्' म्हळयार चंवर हें लक्ष्मीप्रद, दिव्य आर्नी श्रेश्ठ अशा राज्यांक सोबाय आशिया खंडांतले चडशे राज ठूछत्र-चामरां धारण करताले. हाचेवेल्यान चंवरांची उत्पत्ती पूर्वेल्ल्या काळांत जाल्ली हें समजता. चम र नांवाच्या हरणाचे शेंपडेसावन वा याक नांवाच्या रांनबैलाचे शेपडेसावन चंवरी करतात. चंवरांची मूठ भांगराची, रुप्याची वा छत्र-चामरांचो उल्लेख आयला, र्विनयग्रंथांत (भाग ३) देवाची वा देवमंदिरांत आनी देवाचे पालखे पुरतोच मर्यादित उरला. - कॉ. वि. सं. मं, च: देवनागरी वर्णमालेतलें सवें आनी च वर्गातलें पयलें व्यंजन, हाची उच्चार ताळवेंतल्यान जाता. ह्या व्यंजनाक तीन अवस्थांतल्यान वचचे • ਯੋਜ਼ੈਂ.
