चक्रधरं संवत्सर, मन्वंतरा(फाटल्यान मन्वंतर, कल्पा फाटल्यान कल्प अशीं ल्हान चक्रा घुवत आसतात. उतंकाक तें वर्सचक्र आशिल्ल्याचे सांगून त्या चक्राचे तीनशे साठ आरे म्हळयार तीनशें साठ दीस, चोवीस पुट्टे म्हळ्यार वसाचे कृष्ण आनी शुक्ल पक्ष तर चक्र चुंवडावपी स ल्हान भुरगे म्हळ्यार स ऋतू आशिल्ल्याचे सागता. महाभारताच्या आदिपर्वात सुदर्शनचक्रा वरवीं श्रीकृष्णान शिशुपालाक 'राहू' ह्या दैत्याक मारिल्ल्याचे उल्लेख पुराण ग्रंथांनी येतात. दैत्यांभितर 'मुंड' हो चक्र धारण करतालो. ताचे एके देवतेबराबर झूज जालें तेन्ना तो चक्रावरवीं झुजली अशें मार्कडेय पुराणांत मेळटा. सद्याच्या अर्विल्ल्या युगांत ‘चक्राची' झुजारी अस्त्र म्हूण उपेग जायना पूण पंजाबांतले शीख लोक चक्राची असो उपेग केन्नाय करतात. हरिभक्तिविलासांत, विष्णूच्या वा कृष्णाच्या देवळांत बारा आयांचे, स कोनांचे, तीन वलयांचे चक्र भक्तांनी स्थापन करचे, अशें सांगलां. दक्षिणेत वैष्णव मंदिरांत चक्र हें स्वतंत्र देवतेच्या रुपान पूजतात. चक्राचे विंगड विंगड भेद फुडलेतरेन आसात. कुलालचक्रः हें कुमाराचे चाक जावन आसा. ह्या चाकाच्या मागीर कुमार ते मातयेच्या गुळ्याक जाय तसो आकार दिवन ल्हान-व्हड गाडगी मडकी घडयता. ईजिप्ताक ह्या चक्राक ‘देवाली भेट' मानतात. ताका 'प्टा' हे देवतेचे प्रतीक मानतात. चीन आनी भारत ह्या देशांतूय परमेश्वर अशी समजूत केल्ली मेळटा. धर्मचक्रः चक्र हें भारतांत पूर्णत्वाचे (पुरायपणाचे) प्रतीक थारलां. उपनिषदकाळार धर्मचक्रांक गूढ शक्तीची कुरू मानताले. भगवान बुध्दान गिन्यानाची प्राप्ती करून घेतकच सारनाथ हांगा आपल्या शिष्यांमुखार जें म्हळां. हे धर्मचक्र अखंड नेटान धुंवत रावचे म्हूण सम्राट अशोकान खूब जावन आसा. चक्र हें सामुद्रिक शास्त्रातलें शुभचिन्ह आसून तें हाता पायांचेर आसप, बरे गजालीची कुरु मानतात. बुध्दाच्या पांयार जीं पासश्ट शुभचिन्हां आसली तातूंत चक्र हें एक आसलें. राजचक्रः पूर्विल्ल्या काळासावन चक्र हें सार्वभौम राजाचे प्रतीक चक्र म्हळ्यार राजाची शेक चलपी वाठार मानताले. तांचो राजा तो राज-चक्रासंबंदान बुध्दाची कल्पना फुडलेतरेन आसाः सकल देंवता आनी चक्रवतींच्या राजदरबारांत थीर जाता. ताची मरणकाळ लागीं पावतकच तें आडवें पडटा. तो मरतकच गुप्त जाता. शिंवासनाचेर बसपी चक्रवतींची वारस जर राजनीतीक जागपी अासत जाल्यार तें चक्र परते दिशटी पडटा. सहस्त्रार चक्रः बुध्दाचे महानिर्वाण जालें तेन्ना ताचे मेल्ले कुडीलागीं सहस्त्रार चक्र दिश्टी पडिल्लें असो उल्लेख बौध्दसाहित्यांत मेळटा. ह्या हा साचा कयामा इयांचा कल सकल आतात काभ्रेयान षट्चक्रः योगशास्त्रांत षट्चक्राचो उल्लेख आनी ताचे खोलायेन केल्लें कोंकणी विश्वकोश: १ विंगड विंगड जाग्यार आसतात. ह्या षट्चक्रांचो भेद करून अमृतत्त्व मेळोवप वा ब्रह्मभाव प्राप्त करून घेवप होच कुंडलिनीयोगाचो मुखेल उद्देश. कर्मचक्रः चक्र हें कर्माचे प्रतीक मानलां. गीतेंत (३.१६) हेप्रमाण जगाच्या धारणार्थ सुरू केल्लें चक्र (कर्माचे वा यज्ञाची परंपरा) जो फुडे म्हळ्यार वयले आरे सकल येवप आनी सकयले वर वचप. कालिदास (उत्तरमेघ ४९) म्हण्टा, 'नीचैर्गच्छत्युपरि च दशा चक्रनेमिक्रमेण' मनशाची दशा चक्रनेमिक्रमाने सकयल वयर जायत आसता. आदिशक्तीचे प्रतीक ह्या रुपान पूजा, उपासना करतात. मनशाचे कुडींत लोक सांगतात. देखीक- मायाचक्र, योगचक्र, तालुचक्र, दीप्तिचक्र, मानल्यांत, आयुधचक्रः शुक्रनीती आनी नीतीप्रकाशिका ह्या ग्रंथांत चक्र ह्या आयुधांचे वर्णन आयलां. चक्र ही वाटकुळी तबकडी आसून तिचो घेर हे घडोवचे ह्या संबंदान जो श्लोक येता तो असोः चक्रं षड्हस्तपरिधि क्षुरप्रान्तं सुनाभियुक् । त्रिहस्तदण्डं त्रिशिखं लोहदन्तं सपाशकम् । अर्थ- चक्राची परिच स हातांची आसचो. ताका भायल्यान जैन धर्मात सिध्द चक्राक व्हड मान आसा, विसाव्या शतकांत क्रांती घडोवपी चरख्याचे चक्र, महात्मा गांधीच्या स्वावलंबनाच्या धडयाची देख जातात. चक्राची वाटकुळो आकार केन्नाच न सॉपपी परंपरा दाखयत जादूटोणे आनी भूतविद्येत चक्राक एक म्हत्वाची वस्त म्हूण लेखतात. घालतात ते चक्रावरीं वाटकुळे आसतात, हाचे फाटलें कारण बायल-भुरयांची भुतां-खेतांसावन राखण जावची हेंच आसता. संवसार हेंय एक चक्र आसून तातूंतल्यान मुक्त जावपाचे आसल्यार, सुवर्णचक्राचे येस-अपेसय थारायता. ह्यावेल्यान लोकांची चक्रावेली श्रध्दा सिध्द जाता. - कीं. वि. सं. मं. चक्रधरः (जल्मः इ.स. ११९४; मरणः इ.स. १२७४). बापूय विशाळदेव, भरवस (भडोच, गुजरात) हांगाच्या मल्लदेव राजाचो हरिपाळदेवाचे आवय-बापूय दत्ताचे भक्त आसले. श्री दत्तात्रयाचे कृपेन हो चलो आपल्यागेर जल्मला, असो तांचो भावार्थ आसलो. तांणी 19cmつこ
