कोंकणी विश्वकोश : १ येरादारीचे मार्ग नश्ट करप, पोलिस कचेन्यो अानी हेर सरकारी कार्यालयां करून विद्यार्थी, शेतकार आनी कनिश्ट मध्यम वर्ग हांणी वांटी घेतली. हिंसाचारापासून चळवळ मुक्त दवरप तांकां शक्य जालें ना.जायत्या ताब्यांत घेवन ‘प्रतिसरकार स्थापन करपाचे यत्न ह्या आंदोलनांत पयलेच खेप जाले. हें आंदोलन असंघटित आनी विस्कळीत आसून लेगीत पयले दोन म्हयने चळवळीचो प्रभाव खूब खर आशिल्लो, पूण मागीर अधिवेशनांतल्या भाशणांची आदार दिवन ब्रिटीश सरकारान सांगले की ही चळवळ सुरू करपाक काँग्रेस जापसालदार आसा. चळवळीची लश्कराचे आनी पोलिसांचे अत्याचार, सरकाराचे धेोरण हाका लागून लोक अदीक खुबळ्ळे आनी विध्वंसक जाले, अशें काँग्रेस कार्यकल्याँचे म्हणणे आशिल्ले. कॉग्रेसोंत क्रांतिकारक विचारांचे जायते लोक आशिल्ले. तातूंत जयप्रकाश नारायण, अच्युतराव पटवर्धन, अरुणा ‘युगांतर हे क्रांतीकारक गट भूयगत पध्दतीन चळवळ सॉपतकच लेगीत कार्य करीत रावले. अशे तरेन ब्रिटीश सरकाराक हैराण करून लेगीत झूज - – कीं. वि. सं. मं. चवथ (गणेश चतुर्थी): भाद्रपद शुध्द चवथीक चवय' अशे 'बेनलन हब्ज' तर तेलगू लोक ‘पिल्लेयर चवती' अशे म्हण्टात. दर न्हयन्याच्या शुक्ल पक्ष म्हळयार पयले पंद्रशीचे चवथीचे तिथीक 'सिध्दीविनायक चतुर्थी' म्हण्टात. भाद्रपद म्हयन्यांत मात तिका 'महासिध्दीवेिनायक' म्हण्टात. चवथ मंगळार वा आयतारा दिसा चवथ' तर आयतारा आयिल्ले चवथीक 'वरदचतुर्थी' म्हण्टात. श्रीगणेश म्हळ्यार गणपतीचो जल्म भाद्रपद शुक्ल चवथोक जाल्लो. श्रीशंकरान हे तिर्थीक कैलासाचेर श्रीगणेशाच्या जल्माचो उत्सव उपरांत कांय वसनिी सन १८९४ त लोकमान्य टिळकान सार्वजनीक जागृताय निर्मुपाचो हावेस ह्या उत्सवाफाटल्यान आसलो. पूण आयज ह्या उत्सवाचे मूळ स्वरुप बदललां आनी मनोरंजन हो एकूच हेत हो उत्सव मनोवपाफाटल्यान उरला. महाराष्ट्र आनी गॉयाखेरीज बडोदा, इंदूर ह्या गणपती पुजनाक सुरू जावचे आदी त्या जाग्यार ऊंच माटोळी बांदतात. ते नाटोळेक चिबूड, केळीं, मावळींग, दुदी, सफरचंद पणस आनी हेर फळां, फुलां बांदतात. कूडभर शेण सारोवन रांगोळी घालून निवळ आनी सोबीत करतात. मूर्त जे सुवातेर दवरपाची आसता थंय आरास, मखर करतात. कांय सुवातीनी भाद्रपद शुक्ल तृतीयेक म्हळ्यार तये दिसा ‘महादेव गौरीचे' पूजन करतात. ह्या दिसा ‘गौर पूजेक लायली' अशे म्हण्टात. घरांतल्यो बायली तये दिसी उपास करतात. चवथी दिसा चड करून चिकणमातयेची गणपतीची मूर्त हाडून मखरांत चवायेचेर दवरतात. ही चवाय एका ऊंच मेजार दवरिल्ली चवथ (गणेशचतुर्थी) दवरतात. दनपारच्या वेळार गणपतीची षोडशोपचार पूजा करतात. पूजेक खतचंदन, वासाळफुलां, तुळस, केगदी, शमी, शेंदूर, एकवीस तन्हांची पत्री (पानां), बुको, पंचामृत अश्यो वस्तू लागतात. आवाहन, दीप, नैवेद्य, प्रदक्षिणां, नमस्कार आनी मंत्रपुष्म हे षोडश म्हळ्यार सोळा फुलां घालतात. ते उपरांत साष्टांग नमस्कार करून श्रीगणेशाक एकवीस प्रसाद वांटून जातकच गणपतीक एकवीस दुर्वा (हरयाळी) ऑपतना गणाधिप नमस्तेस्तु उमापुत्राघनाशन एकदंताभववेती तथा मूषक वाहन। विनायकेश पुत्रेति सर्वसिध्दीप्रदायक कुमार गुरवेतुभ्यं पूजनीयः प्रयत्नतः || चवथीचे दुसरे रातीक ऋषी-पंचम म्हूण वळखतात. पंचमी दिसा सकाळीं षोडशोपचार पूजा, आरत्यो जातात. सांजवेळा गणपतीची उत्तर पूजा जाता त्या वेळार हुं नैवेद्य दाखयतात. आारती-भजन जातकच, गणपती पुजपी घरांतलो जाण्टो ननीस वा भट‘फलप्राप्ती' खातीर देवाक सादारणपणान देड दिसान जाता. कॉय घरांत वसर्गवळीचे पांच, सात, णव दिसाचे गणपती आसतात, तर कांय घरांनी आंगवण करून गणपती दवरतात. गणपती एकवीस दीसमेरेन पूजपाची चाल आसा. कांय उत्तर पूजा जातकच गणपतीचे मुर्तीचे विसर्जन करतात. आमोरे बुडयतात. गणपतीक पावयतना (विसर्जन करतना) कांय लोक ताचेर धय दवरतात. कांय लोक पंचमी दिसा चार पांच भाज्यो एकठय गणेश चवथीचे रातोकडेन चंद्र पळेल्यार चोरी केल्ल्याचो आरोप येता, अशे म्हण्टात. ह्या संबंदान एक कथा पुराणांत चलता, ती अशीः एक फावट गणेश हुंदरार बसून वताली. ताका पळोवन चंद्र हांसलो दिलो. श्रापाक लागून चंद्राचें तेज ना जालें. तो काळी पडली. तेन्ना चंद्रान उ:शाप मागली. ‘चदथी दिसा तुजें तोंड कोणूच पळोवचो ना' असो गणपतीन उ:शाप दिली. ह्या दिसा चंद्राचे तोंड पळयल्यार चोरयेचो आळ येता असो समज आसा. श्रीकृष्णान चवथी दिसा चंद्र पळयिल्लो म्हूण खडबडीत गुळो पुजेक लायतात, जाका ते ‘गणोबा' म्हण्टात. कोकण, कारवार, गॉय आनी रत्नागिरी वाठारांत हे परबेक मोटो नेट आसता. ह्या वाठारांत घरांघरांत गणपतीचे मुर्तीचे चवथीच्या दिसा पूजन जाता. गॉय पोर्तुगेजांच्या शेकातळा आसतना पोरने काबिजादीत पोर्तुगेजांनी ԱՋԳ Տ
