कोंकणी विश्वकोश : १ रोगांमदीं Mosaic (मोझेक) ही एक व्हायरस रोग चवळेक लागता. ह्या रोगाक लागून मावो ही कोड पिकाचेर सगळ्याक पातळटा. ताका लागून रोपाची वाड जायना, शेंगो लहान उरतात. बरे तरेच्यो जाती वापरुन अानी मावो हे किडीआड वखदां वापरुन ही रोग पयस करपाक जाता. तशेंच पानां, फुलांक बुराक घालपी जीव (Blister Beetle) हांची आस्पाव लागून पेिकाक रोग जाता आनी रॉप मोटवें जावन ल्हव ल्हव बावन मरपाक लागता. हाचे आड फोस्फेमीडोन, मोनोक्रोटोफॉस, डायमेथोएट हे भिकणांआड बी.एच्.सी. १०% पिठो मारतात, नाजाल्यार एन्डोसल्फान हें वखद फवारतात. - उपेगः मुखेल करून चवळेचो उपेग सांगो तशेंच बियांखातीर (कड्डण) म्हूण करतात. हे वनस्पतीपासत शाकाहारी रुपान २४-२८% प्रथिनां नेळटात. चवळेच्या झाडांचो गोरवांखातीर खावड म्हूण उपेग पाल्याचे सारे करपाखातीरुय उपेग करतात. चवळेच्यो बियो उकडून चवळेच्या सांगांपसून आनी - प्रथिनां, स्निग्ध पदार्थ, तरांतरांचीं जीवनसत्वां, विंतंचकां (enzymes), लीपीड्स (lipids) आनी अमाइनो अम्लां (amino acids) आसतात. चवळेचीं पानां, देठ, मुळां, देितात - एच्. आर. प्रभुदेसाय चवाठीः जे सुवातेर चार रस्ते एकठ्य येतात, ते सुवातेक 'चवात्रे', मातयेचोय उल्लेख अासा. गांवांत देवीची धाम आयल्यार देवी आयिल्ल्या मनशांच्यो खपळ्यो चवाठ्यार व्हरून उडयतात. देवी रस्त्यावेल्यान वचर्षी मनशांवांगडा दुश्टबाधा निवळावपाक करतात तो उपचार वा उतारे देवळामुखावेल्या - कीं. वि. सं. मं. चड: आफ्रिका खंडाच्या मध्याक आशिल्लें एक गणराज्य, क्षेत्रफळ: १२,८४,००० चौ. किमी.; लोकसंख्याः ५१,३९,००० (१९८६); विस्तार ८° उत्तर ते २३° उत्तर आनी १४° उर्देत ते २४° उदेंत, हाचे उदेंतेचे, नायजेरिया, नायजर आनी उत्तरेक लिबिया हे देश आसात. एन्. जानेना ही हांगाची राजधानी आसा. भूयवर्णन, हवामान, वनस्पत आनी मोनजातः समुद्रासावन सुमार १,४५० किमी. पयस हो देश आसा. चेंड सरोवर हें हांगाचे एक \ՋԳ Հ चवाठो-चेड कांयकडेन पावस खूब चड जाल्यार कांय कडेन सामकोच उणो पडटा. कांटयारी झोंपा, तण, बाभळीचे जातीचीं झाडां, मिमोझा, पाम ही शहानृग, न्हशी हे सारकी मोनजात सांपडटा. इतिहास आनी राज्यवेवस्थाः युरोपीय वसाहतवादी हांगा पावचे पयलींच्या इतिहासाविशीं खासा न्हायती मेळना. पूण बोर्नू, आदामैवा, बगिमीं आनी वाडाय हीं आफ्रिकन साम्राज्यां थंय पयलों आशिल्ल्याचे पुरावे मेळ्ळ्यात, १८२२ त ब्रिटीश भोवडेकार हांगा पावले. उपरांत फ्रेंचांनी हांगा आपली शेक पातळायली. १९६० त ह्या देशाक राष्ट्राध्यक्ष जालो. १९७५ त लश्करी उठाव जावन लश्कराची मुखेल फेलीक्स मालौम हाणें सत्ता आपल्या हातांत घेतली. ७ जून १९८२ दिसा अर्थीक स्थिती: चॅड एक गरीब देश जावन आसा. ९६% लोक शेतवड आयातनिर्यात वेव्हार चलतात. सी. एफ्. ए. फ्रैंक हें हांगाचे अधिकृत चलन आला. समाजीक स्थितीः वंशोक नदरेन हांगाचे सुमार ३०% वयर लोक सुदानीक अरब, २५% बगिर्मी, सारा आनीं क्रेइश जाल्यार उरिल्ले हेर वंशांचे आसात. धर्मीक नदरेन ४४% मुसलमान, ३३% किरिस्तांव, २२% पारंपारीक धर्म पाळर्पी जाल्यार उरिल्ले हेर धर्माचे आसात. हांगाचें राश्ट्रीय साक्षरतेचे प्रमाण १५% आसा. येरादारीची व्हडलीशी उदरगत दाखयल्या. राजधानीबगर साह, मौडू, आबेचे आनी केली हीं हांगाचीं - कीं. वि. सं. मं.
