कोंकणी विश्वकोश : १ इचलकरंजीकर, सहस्त्रबुध्दे, गाडगीळ, जोशी, मराठे हीं गॉयांतल्या कॉय गॉयचे चित्पावन ब्राह्मण सारस्वतागेर धर्मकृत्य केल्यार लेगीत कर्मठ घराण्यांत अजूनय ही चाल चलता. - कों. वि. सं. मं. चित्रंगीः (मराठी-कामलता, गणेश पुश्प, कन्नड-कामलते; इंग्लीश-सायप्रस व्हाईन; लॅटीन-आयपोमिया क्वामोक्लिट (क्वामोकेिलट पिर्नेटा; कूळ- कॉन्व्हॉल्व्ह्यूलेसी), सुंदर, बारीक, गुळगुळीत आनी एक वर्स उरपी वाल. ही वाल मुळची उश्ण कटिबंधीय अमेरिकेतल्या रेशाकृती आसता. सप्टेंबर ते डिसेंबर ह्या म्हयन्यांत लांब देंवर सकयलेवटेन नळये आकाराचे आनी वयर तांबशे वा धवें फूल येता. ताच्या बाँडांत चार बिंयी आसतात. ही वाल रोवपाक सोपी आसून ती रोखडी वाडटा, देखून ती माटवार, वण्टीर सोबायेखातीर लायतात. पयलो पावस येवन वतकच जून-जुलय घालून तयार केल्ले जमनीत ही वाल बरी वाडटा. पावसाळी सॉपतकच वाल सुकता, चित्रगीच्या पानांची लेप केंसपुळयेचेर (carbuncle) GTTTTTTTī. मूळव्याध (बीक) जाल्यार कुटिल्ली पानां भायल्यान लायतात आनी हून - कीं. वि. सं. मं. चित्रकलाः चौसश्ट कलांमदली एक कला. एके थारायिल्ल्या जाग्यार आकार आनी रंग हांचो आदार घेवन घडयिल्ली कलाकृती म्हळ्यार 'चित्र' अशी व्याख्या करतात. चित्र म्हळयार सैमाच्या रंग रुपाकडेन मेळपी-जुळपी रंगीत रचना, अशें मानतात. अादल्या काळार चित्रकलेची उत्पत्ती कशी अनी केन्ना जाली हेविंशीं निश्चित म्हायती मेळना. आदिमानवाक सैमांतल्यो विंगड विंगड वस्तू बदल हांचे फाटले प्रक्रियेवेिशीं गिन्यान नासले. पूर्ण हे गजालीविशीं तांकां वस्तूंविशीं एके अदृश्य शक्तीची कल्पना केली आनी ते नदरन त्यो वस्तू वा तांचीं प्रतिकां अTपल्या चित्रांच्या संवसारांत वापरलीं. आपल्या भौंवतणच्या सैमीक वस्तूंक दैवीक आनी अध्यात्मीक रूप दिवपाचो यत्न आदिमानवान आरंभासावन केल्लो. चित्रकलेचे मुळावण ह्या यत्नांतल्यान चिखलांत दाबिल्ल्या हाता वा पायावरवीं जो ठसो उदेता ताका एक ठशे वण्टीर उदेवन आदीमानवान आपल्या अस्तित्वाचो ठसो आपल्या मूळ चित्रंगी-चित्रकला काळांत वास्तवंचित्रणाचेर चड भर आशिल्लो. प्रबोधनकाळांत केला. मध्ययुगांत रसविद्येक (अॅल्केमी) लागून चित्रकलेच्या मळार बरीच उदरगत जाली. संस्कृत साहित्यांतली चित्रकलाः संस्कृत साहित्यांत चित्रकलेचीं नाटककारांनी आपल्या नाटकांनी चित्रकलेचे प्रसंग जायतेकडेन हाडल्यात. रामायणांत रावणाच्यो जायत्यो चित्रशाळा आशिल्ल्याची उल्लेख अायला. भारतीय चित्रकलेचो इतिहासः भारतीय चित्रकलेची सुरवात केन्ना जाली, हेवेिशींची निश्चित म्हायती मेळना. पूर्विल्ल्या काळांत चित्रकलेची उगम जाल्ल्याचे सबळ पुरावे मेळटात. भारतांत इमारतीचे वण्टीर आनी अासली. चित्रकलेचे मूळ आसूये. ही सगळीं चित्रां शिकार आनी झूज हेविशींचीं थंय शिकारी चित्रांभायर हॉवरंतले दिसपट्टे जिणेचे देखाव आसात. ह्या उपरांतची काळ सिंधुसंस्कृतायेचो. मोहेंजोदडो आनी हडप्पा ह्या सिंधूसंस्कृतायेच्या केंद्रांनी चित्रकलेचे नमुने दिसतात. ही चित्रकारी चर्म वा भूजपत्र हांचेवेली नासून भातयेच्या आयदनांवेली आसा. त्या काळावेले जे अवशेश मेळ्ळ्यात, ताचेवेत्थान मोगी जीवाच्या अंतरांतले भाव, नर्तकीच्यो विंगड विंगड मुद्रा, बायलांची सोबीत केशरचना, बायलांचे कुडीची सोबीतकाय ही तांच्या मुर्तीतल्यान आनी चित्रांतल्यान कलात्मक रितीन व्यक्त जातात. इ.स.प. तिसच्या शतमानाच्या काळांत बौध्द धर्माचो खूब प्रसार जालो. ही बौध्दधर्माच्या उदरगतीची काळ आसलो. ह्या काळांत पूण तेभायर मनीस जिणेचे चित्रण तांणी केले. इ.स. च्या पयल्या शतमानांत 'अमरावती’ हांगा तांणी कोरांतिल्लो स्तूप अभ्यास सुरू जाली. सिकंदरान घुरी घाल्या उपरांत भारतीय चित्रकलेचेर ग्रीक शैलीचो प्रभाव पडली. इ.स. च्या पयल्या तीन शतमानांत ग्रीक आनी भारतीय स्वतंत्र भारतीय शैलीन कलाकृती निर्मुपी कलावंत त्या काळांत भारतांत असले. प्रकारः अजंठ चेित्रशैली: संशोधकांच्या मतान अजंठा लेणींतलीं घडली. बौध्द जातककथा आनी बुध्दाची जीण हांचे भोवतणी अजंठांतली ७३ ९
