चीन कन्फ्यूशियस पंथाचो नेटान प्रसार जालो. होकायंत्र, दारु (gunpowder), ग्रंथ छापपाखातीर लांकडी ठशे हांची महत्वाची सोद ह्या काळांत लागलो. खोतान, तांगुट आनी रुर्जन ह्या पंगडावांगडा सूंग राजघराण्याक बरीच झुजां करचीं पडली. ह्याच वेळार चंगीजखानाच्यो घुरयो चीनाचेर जावंक जावन गेली. ह्या सगळ्या राज्यांची सुंग काळांत बरीच उदरगत जाल्ली. मंगोल सत्ता (१२६०-१३६८): चंगीजखानाच्या फुडारपणाखाल एकवटित जाल्ल्या मंगोल ह्या उत्तरेवटेनच्या लोकांनी एका फाटोफाट एक पयसमेरेन पातळायलें. तो मेल्याउपरांत ताच्या पुतांमर्दी आनी कुब्लायखान हांणी सुंग सत्तेक काबार करून उडयली. कुब्लायखानाक १२९४ त मरण आयलें, ताचे उपरांत मंगोल साम्राज्य सुमार ७५ वसाँ गुप्त संघटना वावरुंक लागल्यो. १२३६ त एक बंडखोर बौध्द भिक्षून मिंग घराणे (१२६८-१६४४): जू युआन-जांग ह्या मिंग घराण्याची वेपाराक बरेच फाटबळ दिलें. बौध्द धर्माक ताणे पालव दिलो पूण राजधर्म म्हूण कन्फ्यूशियस पंथ आपणायलो. ताचे राजवटीत ताणे थळाव्या राज्यकारबाराची वेवस्था चलोवपाखातीर सुदारित कायदे हाडले. मिंग घराण्यांतलो दुसरो म्हत्वाचो राजा म्हळ्यार जू डेि (१४०३-२४). सतेर आयेिल्ले ह्या घराण्याचे राजा दुर्बळ आशिल्ले आनी जपान आनी शकलोना. मांचू वा च्यिंग साम्राज्य (१६४४-१९१२): सोळाव्या शेंकडयाच्या (शन-यांग्) हांगा आंपल्या राज्याची थापणूक केली. कांय काळाउपरांत तांणी उत्तर चीनांतले हेर वाठार आपले सत्तेखाला हाडले. १६४४ ते १८४२ मेरेन सत्तेर आयिल्त्या स सम्राटांतले खांग स्यी (१६६१-१७२३) आनी च्यून लूंग (१७३६-९६) हांचीच सत्ता चड तेंप उरली. चीनाची सगळ्यांत चड विस्तार ह्याच काळांत जालो. अफूच्या वाडत बरीच मागणी आशिल्ल्यान वेपाराची उदरगत जाली. १८२० ते १९११ मेरेन पांच सम्राट जावन गेले. ते सगळेच दुबळे कॉकणी विश्वकोश : १ आयिल्ल्या उद्येगांच्या मळार अधोगत ह्या गजालींक लागून हांगा सामकीच वायट परिस्थिती आयली. मांचू सत्ता दुर्बळ जायत गेल्या हें पळोवन उत्तरेवटेनसावन रशिया आनी जपान, दक्षिण आनी बरींच झुजां जाली. सोळाव्या शेंकडयासावन रशियान विस्तारवादी धोरण आपणायल्लें आनी ते नदरंतल्यान तांणी उत्तरेवटेनचो बरोच वाठार चीनाकडल्यान माकाव जुव्याचेर पोर्तुगेजांची वसाहत जाली. इंग्लंडान तर अफूच्या ब्रिटन आनी चीन हांचे संबंद इबाडत गेले आर्नी फुडें १८३९-४२ आनी १८५६-६० त अफूची झुजां पेटली. इंग्लंडान हांग व्हड प्रमाणांत अफू विकूक सुरवात केल्ल्यान ह्या झुजांक कारण मेळिल्लें. ह्या झुजांनी चीनाची पराभव जालो. १८४८-१८६५ तले तायपींग बंड, यूनान, सिक्यांग सारक्या दुसरेवटेन सन-यत्-सेन सारक्या फुडान्यांनी राश्ट्रवादी विचारसरणेतल्यान उबारली. ह्या राश्ट्रवादी विचारांचो परिणाम जावन बॉक्सर बंड जालें. सुदारणा जाल्यो. पूण सन-यत्-सेनच्या राश्ट्रीय पक्षाचे समाधान जालें ना आनी १९११ त क्रांती जावन नानकिंग हांगा १ जानेवारी १९१२ दिसा सन-यत्-सेनाच्या फुडारपणाखाल प्रजासत्ताकाची घोशणा जाली. सुमार २,५०० वसा अस्तित्त्वांत आशिल्ली चिनी राजेशाय काबार जाली. १९१२ उपरांतचो इतिहासः मांचू सरकारांत बरेंच वजन आशिल्ल्या युआन शू-खाय हाणे सन-यत्-सेनाच्या आड कारवायो करूंक सुखात केली. सन-यत् सेनान राजीनामो दिवन शू-खाय हाका प्रजासत्ताकाची सुचयेिल्ल्या संविधानाक विरोध केली. संसदेच्या दोनूय सभाघरांतल्या केितल्याशाच जाणांक भायर उडोवन तो हुकूमशहाभशेन वागूंक लागली. चीनांत पथून राजेशाय निर्मून आपूण राजा जावंचो, हे खटपटीत कॅटन हांगा सन-यत्-सेनच्या फुडारपणाखाल दुसच्या राश्ट्रवादी सरकाराची थापणूक जाली. ह्या शासनान उत्तरेवटेनच्या लश्करी राजवटीक मान्यताय दिली ना. ह्या काळांत पयले म्हाझूज सुरू जालें. इंग्लंड, रशिया ह्या सारकों दोन बळिश्ट राश्ट्रां झुजांत घुस्पल्यांत, ही संद घेवन जपानान चीनाचेर आपली सत्ता गाजोवपाचे नदरेन यत्न करूंक सुरवात केली. १९२० उपरांत हांगा उद्येगधंद्याच्या मळार नेटान वावर जावंक सन-यत्-सेनचे सरकार आनी पिकींगातलें सरकार हांचेमदली झगडी आशिल्ली. पेिकोंग सरकाराचेर जैत मेळीवन चीनाचो एकवट सुरवात केली; पूण तें शक्य जालें ना आनी तांणी रशियाकडेन फाटबळ मागले. रशियांत राज्यक्रांती जावन बोल्शेविक सरकार सत्तेर आयिल्लें. तांणी सुर्वेक अडॉल्यव्ह यॉव्हे आनी उपरांत मिखायल बोरोडिन आनी मनवेंद्रनाथ रॉय हांकां चीनांत धाडले. रशियाच्या पालवांतल्यान चिनी शासनाची आनी कोर्मितांग पक्षाची पुनर्रचणूक जाली. रशियांत खासा ७६०
