Jump to content

Page:Konkani Viswakosh Vol1.pdf/78

From Wikisource
This page has not been proofread.

रिपब्लिकन पक्षाचो उमेदवार राश्ट्राध्यक्ष म्हूण वेंचून आयलो. 1881 त वोंचून आयिल्ल्या जेम्स गारफील्ड हाचो खून जालो आनी चेस्टर राश्ट्राध्यक्ष जालो. रिपब्लिकन पक्षाची लोकप्रियता उपरांत ल्हव ल्हव उणी जावंक लागली आनी 1884 त क्लीव्हलंड हो डॅमोक्रेटिक पक्षाचो उमेदवार राश्ट्राध्यक्ष जालो, पूण 1888 त रिपब्लिकन पक्षान पर्थून आपलें बळगें वाडयलें आनी तांचो उमेदवार जनरल हॅरिसन राश्ट्राध्यक्ष जालो.

1892 त लोकांनी क्लीव्हलंडाक पर्थून वेंचून काडलो. ताच्या कालांत अमेरिकेच्या सगळ्या वाठारांनी बरेतरेन पुर्नरचणूक जाली. क्लीव्हलंडा फाटल्यान राश्ट्राध्यक्ष जाल्ल्या मॅकिन्ली हाणें अॅटलांटिका म्हासागरांतल्या क्यूबा, प्वेर्तरिको ह्या वाठारांचेर अमेरिकेचो शेक गाजयलो. पॅसिफीक म्हासागरांतल्या फिलीपीन जुंव्यांचो चोमोय अमेरिकेचे सत्तेखाला आयलो. 1901 त मॅकिन्लोचो खून जालो आनी उपराश्ट्राध्यक्ष जावंक पावलो. 1904 तल्या वेंचणुकांनी पर्थून तोच वेंचून आयलो. त्याच वर्सासावन सुरू जाल्ल्या रशिया-जपान झुजांत मध्यस्थीं करून ताणें झूज थांबयलें आनी ताका लागून ताका 1906 त शांततायेचें नोबेल इनाम मेळ्ळें.

1912 त डेमॉक्रॅटिक पक्षाचो वुड्रो विल्सन वेचून येवपाच्या पयलीं हावअर्ड टॅफ्ट हो राश्ट्राध्यक्ष आशिल्लो.

म्हाझुजां उपरांतचो काळः 1914 त सुरू जाल्ल्या पयल्या म्हाझुजांत पयलीं दोन अडेज वर्सा अमेरिका तटस्थ रावलो. म्हाझूजांक लागून अमेरिकेच्या तटस्थतेविशीं दुबावीत जाले. 1915 त जर्मन पाणबुड्यांनी दोन ब्रिटीश बोटी बुडयल्ल्यो तातूंत जे लोक मेले तांतले कांय अमेरिकन आशिल्ले. अमेरिकेंत जर्मनी आड लोकमत तयार जावंक लागलें. 1917 त अमेरिकेच्यो बोटीय जर्मनीच्या पाणबुड्यां कडल्यान बुडूंक लागल्यो. जर्मनी मेक्सिकोक झुजा खातीर फुडें काडटा हाचो पुरावो त्याच वेळार विल्सनाच्या हातांत आयलो. तो उजवाडाक आयल्या उपरांत 6 एप्रिल 1917 त इश्ट राश्ट्रां वांगडा अमेरिकन जर्मनीआड झूज चालू केलें. अमेरिकन आपलें नाविक बळ वाडोवन जर्मनीचेर हार घालूंक सुरवात केली. हें झूज निमणें 1918 च्या शेवटाक सोंपलें.

अमेरिकेन झुजांत वांटो घेवपाच्या प्रस्ना वयल्यान सीनेटांतल्या विरोधकांनी विल्सनाचेर टीका करूंक सुरवात केल्ली. 1919 त विल्सनाक अर्धांनाचो झटको आयलो. 1919-20 त अमेरिकेंत एका फाटोफाट एक अशे बरेच संप जाले. ह्या वेलार रिपब्लिकन पक्षाचो वॉरेन हार्डिंग हो राश्ट्राध्यक्ष जालो. 1923 त ताका मर्ण आयलें आनी कॅल्व्हिन कूलीज राश्ट्राध्यक्ष जालो. फुडली वेंचणूक ताणेच जिखली आनी 1928 वर्सा मेरेन राश्ट्राध्यक्ष पद सांबाळ्ळें.

1928 त हर्बट हूव्हर राश्ट्राध्यक्ष जालो. इतले मदगतीं अमेरिकेंत शेअर बाजाराक बरेंच म्हत्व आयिल्लें. अर्थीक मळार अमेरिकेची परिस्थिती वायट जांवची न्हय हाका लागून ताणें बरेच उपाय सोदले. 1932 त डेमोक्रॅटिंक पक्षाचो फ्रँकलीन रुझवेल्ट राश्ट्राध्यक्ष जालो. ताच्या वावराक लागून 1936 त पर्थून ताका लोकांनी वेंचून दिलो. ह्या वेळार जर्मनींत हिटलरची, इटलींत मुसोलिनीची सत्ता आनी स्पेनांत यादवी झूज चलतालें. 1939 त दुसरें म्हाझूज सुरू जालें. ह्या झुजांतय पयलीं आपल्या तटस्थतेच्या धोरणाक लागून अमेरिकेन वांटो घेतलो ना. 1940 त रुझवेल्ट तिसरे फावट राश्ट्राध्यक्ष जालो. ल्हव ल्हव अमेरिकेन झुजाविशींचें आपलें तटस्थतायेचें धोरण बदललें. अमेरिके वांगडा एकेवटेन शांततायेचें धेरण दवरून दुसरेवटेन जपानान पर्लहार्बर ह्या अमेरिकेच्या आरमारी तळाचेर घुरी घाली. 1941 तल्या ह्या जपानाच्या बाँब घुरये उपरांत अमेरिकेन झुजांत वांटो घेतलो. जपानी शारांचेर 1945 त अणुबाँब उडयल्या उपरांत झूज सोंपलें. 1944 त रुझवेल्ट चवथे फावट राश्ट्राध्यक्ष जालो, पूण रोखडेंच 1985 त ताका मरण आयलें. विसाव्या शतमानांत अमेरिकेची उदरगत करपाच्या वावरांत रुझवेल्ट हाचो वांटो बरोच म्हत्वाचो आसा. अणूबाँब जपानाचेर उडोवपाची घडणूक रुझवेल्टा उपरांत राश्ट्राध्यक्ष जाल्ल्या टूमनाचे कारकिर्दींत घडली. टूमन (1945-52), आयसेन हॉवर (1953-61), केनेडी (1961-63), जॉन्सन (1963-69), निक्सन (1969-74) हांच्या काळांत अमेरिकेक झुजा उपरांत बिकट परिस्थितीक तोंड दिवचें पडलें. अमेरिकेन पयलींचें अलिप्ततावादी धदोरण कुशीक दवरलें आनी साम्यवादाच्या संवसारीक प्रसाराचेर आळाबंद हाडच्या खातीर ‘मार्शल येवजण’, ‘नाटो’, ‘सिटो’ ह्या सारक्यो संघटना उबारूंक फुडाकार घेतलो. रशिया आनी अमेरिकेमदीं ‘शीतझूज’ (cold war) सुरू जालें. 1960 त अमेरिकेचें यू-2 हें विमान सकयल उडयल्ल्यान रशिया अमेरिका हांच्या मददीं झूज, अरब – इस्त्राएल झगडीं, सुएझ कालव्याचो प्रस्न, कंबोडिया, लाओस, व्हिएतनाम हांचे प्रस्न ह्या सारक्या गजालींचो अमेरिकेच्या परराश्ट्र धोरणाचेर बरोच परिणाम जालो.

झुजा उपरांतच्या काळांत अमेरिकेन अवकाश संशोधनाच्या मळार नेटान उदरगत केली. 1969 त सगळ्यांत पयलीं अमेरिकेन चंद्राचेर पावल दवरलें. समाजीक समतायेच्यो बऱ्योच घोशणा करून लेगीत ह्या देशांत निग्रो खातीर जाय तशे हक्क हांगा नात. मार्टिन ल्यूथर किंग सारक्या फुडाऱ्यांच्या आंदोलना उपरांतय हांगा काळ्या-गोऱ्यां मदलो संघर्श सोंपिल्लो ना.

लिंडन जॉन्सना उपरांत राश्ट्राध्यक्ष जाल्ल्या निक्सन हाणें अमेरिकेक आंतरराश्ट्रीय पांवड्याचेर एक आक्रमक प्रकाराचें स्वरुप हाडलें, पूण ‘वॉटरगेट’ प्रकरणांतल्यान ताका राजीनामो दिवचो पडलो आनी ताच्या फाटल्यान जॅराल्ड फोर्ड राश्ट्राध्यक्ष जालो. 1976 तल्या वेंचणुकांनी जिमी कार्टर हाका जैत मेळून तो राश्ट्राध्यक्ष जालो. जिमी कार्टरची कारकिर्द 1981 त सोंपली. रॉनाल्ड रिगन हो 1984 त ताका लोकांनी पर्थून वेंचून काडलो. 1988 तल्या वेंचणुकानी रिगनाचे कारकिर्दींत उपराश्ट्राध्यक्ष आशिल्लो जॉर्ज बुश राश्ट्राध्यक्ष जालो.

राज्यवेवस्थाः अमेरिकेची राज्यवेवस्था 17 सप्टेंबर 1787 तल्या संविधानाचेर आदारित आसा. सरकार विधीमंडळ, कार्यकारी मंडळ आनी न्यायवेवस्था ह्या तीन पांवड्यावयलें काम पळयता.

राश्ट्रीय सरकाराक म्हत्वाचे अधिकार आसात. कर घेवप, आंतरराश्ट्रीय आनी राज्यांमदल्या वेपारा खातीर जाय तो येवजणी थारावप, राश्ट्रीय राखण आनी चलन, आंतरराश्ट्रीय संबंद, नव्या वाठारांचो संघराज्यांत आस्पाव असल्या गजालींची जापसालदारकी केंद्र सरकाराची आसा. कार्यकारी मंडळाचो मुखेली राश्ट्राध्यक्ष आसता आनी त्या नात्यान तो देशाचो पयलो नागरीक थारता. शासन विभागाचो आनी राखणदळाचोय तो मुखेली आसता.

अध्यक्षाच्या वेंचणुके खातीर घटक राज्यांनी पयलीं अध्यक्षीय मतदाराची वेंचणूक जाता. फुडें हे मतदार अध्यक्षाचे वेंचणुकेंत मतदान करतात. मतदारांची संख्या त्या त्या राज्यांतल्या सिनेटर आनी प्रतिनिधदी घराच्या वांगड्यां इतली आसता. अमेरिकेचो अध्यक्ष जल्मान अमेरिकन आसचो पडटा. तो उण्यांत उणो 35 वर्सां पिरायेचो आनी 14 वर्सां खातीर अमेरिकेंत राविल्लो आसचो पडटा. अध्यक्षपदा खातीर वेंचणूक दर चार वर्सांनी जाता. 1951 त घटनेंत केल्ल्या 22 व्या दुरुस्ती वरवीं एका मनशाक दोनां परस चड फावट अध्यक्ष जावंक मेळना. अध्यक्षा वांगडा उपाध्यक्षीय वेंचणूक जाता. उपाध्यक्ष हो सीनेटचो अध्यक्ष आसता. मंत्रीमंडळ, सगळ्यांत उंचल्या न्यायालयाचे न्यायाधदीश, राजदूत ह्या सारक्यो म्हत्वाच्यो नेमणूको करप राश्ट्राध्यक्षाच्या हातांत आसता. परराश्ट्र धोरण तोच थारायता पूण खंयचीय आंतरराश्ट्रीय कबलात करच्या खातीर सीनेटांतल्या 2/3 सभासदांची मान्यताय आसची