अॅंड सायन्सेस(१९६२),अमेरिकन सोसायटी ऑफ आर्टस अॅंड सायन्सेस (१९६४),रॉयल सोसायटी(१९७३) ह्या संस्थांचो तो वांगडी आसा.१९७१ त ताचें 'ला लॉजीक घु व्हिव्हा' (La Logique du vivant)हें पुस्तक उजवाडाक आयलें.
जागर:पुराय रात जागून देवांचे नामस्मरण,मनोरंजन करपी लोककलेचो धर्मीक नृत्यप्रकार.गोंय,कुमाऊं आनी गढवाल वाठारांत हो प्रकार अस्तित्वांत आसा. जागर ह्या लोकनृत्य प्रकाराक शेंकडयांनी वर्सांचें दायज आसा.गोंयांत गांव आनी गांवकार हांची अरिश्टांसावन,भुतांखेतांसावन राखण जावची,म्हूण थळाव्या देवतांक प्रसन्न आनी जागरूक दवरचे पासत दर वर्सा जागर मनोवपाची चाल आयली.गोंयच्या 'पेरणी' जागरांचे मूळ भागवत धर्मांत दिसता.तातूंतल्यान धर्तरेचे उत्पत्तीचें गुपीत उक्तें जाता.बंगाल राज्यांतूय असो प्रकार दिसता.गोंयच्या जागरान थळाव्या खाशेलपणाकडेन केन्नाच फाट करूंक ना; पूण गोंयच्या इतिहासांत ज्यो म्हत्वाच्यो घडणुको घडल्यो, ताचो चड-उणो प्रभाव गोंयच्या जागराचेर पडला. जागर विंगड विंगड प्रकारचे आसले तरी ताचे मूळ प्रकार दोनूच आसात:१.कुडींत संचारिल्ल्या मनशाक बरो दिसचो म्हूण केल्लो जागर २.सादारण मनशाच्या बरेपणाखातीर केल्लो जागर. जागराची सादारण पद्धत अशीं आसता:एकाद्रो मनीस दुयेंत पडटकच घरांतली जाण्टी बायल आपले कुलदेवतेमुखार बसता.तिचे फुडें एका कापडाच्या कुडक्यांत थोडे तांदूळ आनी पयशे घालून ताची पुडी बांदतात.उपरांत ती पुडी आंगांत संचारिल्ल्या मनशा भोंवतणाच्यान तीन फावट हुंवाळून उडयतात आनी दुयेंत मनीस बरो जातकच जागर करतलों,अशीं आंगवण करतात.फुडें तो मनीस बरो जातकच देवळांत वा घरांत जागर करतात.हाका 'आंगवणीचो जागर' म्हणटात. दुसरो जागर देवळांत करतात.देवळांत पयलीं दिवली पेटयतात.धोल वाजयत देवाची तोखणाय वा देव-राकेसाच्या झुजाचीं वर्णनां व्हडा:हडान गायतात.कासाळें नेटान वाजपाक लागतकच कांय लोकांच्या कुडींनी देवाचो संचार जाता आनी ते नाचूंक लागतात.अशा अवसर आयिल्ल्या मनशांक थोडे नाचयतात;ताका 'जागरी'अशें म्हणटात.उपरांत तांकां कआंय जाण बळी आनी सोरो अर्पण करतात.इतलें जातकच देव तांच्यो सगळ्यो इत्सा पुराय जातल्यो, असो आशीर्वाद दिता.कांय कडेन जागर जावपी सुवात शें काडून निवळ करतात.थंय अग्नीची थापणूक करून हवन करतात.जागर नृत्यांत वांटो घेवपी न्हावन-धुवन उज्याफुडें बसतात आनी धोल वाजयत 'मंगला चरण' गायतात.तांकां कांय लोक ताटां वाजोवन साथ दितात.ते उपरांत 'जागरी' देव-देवतांची कथा सांगपी गीतां गायतात.गीतां गायतकच नाचप्यांच्या कुडींक थरथर सुटता.तांच्या आंगांत देवाचो अवसर येता आनी ते नाचूंक लागतात.जागरी उपरांत देवासंबंदीचीं आख्यानां गीतांतल्यान गायतात आनी नाचपी त्या गीतांतले भाव तोंडावेल्यान आनी हावभावावरवीं उक्तायतात.अशें हें रातभर चलता.हे जागर एक,तीन वा सात दीस लेगीत चलतात. गोंयांत जागराचे तीन प्रकार दिसून येतात. १.गावडो जागर २.पेरणी जागर ३.शिवोलेचो हिंदू-किरिस्तांवांचो जागर.
गावडो जागर:पौष म्हयन्यांतले एके राती,गावच्या मदीं आशिल्ल्या 'मांडार' वा ग्रामदेवतेच्या माटवांत हो जाअगर मनयतात.गावडयांची चड वसती आशिल्ल्या पाळें शिरदोन,करमळे,प्रियोळ,वेलिंग,खोर्ली,करमळी ह्या सुवातींनी हो जागर जाता.म्हादळें,धोल,नगारो,घुमट,कांसाळें ह्या वाद्यांवांगडा एक दोन गावपी एकेकडेन बसतात आनी तेत्तीस कोटी देवांक नमन करतात.उपरांत एकेक सवंग कोयंडी करून बशिल्ल्या लोकांमदीं येवन नाचता,गायता.शेजारचे वाजोवपी सवंगाच्या गीतांचें ध्रुपद धरून सांगात दितात.जागराक कथानक नाशिल्ल्यान खंचेयेंय सवंग येता.हीं सवंगां विंगड विंगड जाती जमातींची आसतात.तातूंत पोरने पोर्तुगेज उलोवपी,निग्रो खांपरी,पाखले,हिंदी उलोवपी पठाण लेगीत आस्पावतात.हीं सवंगां,आयच्या आनी त्या काळावेल्या समाजाचें चित्रण करतात.जागराचीं गीतां विनोदी, पूण हो नाच रांगडो आसता.सवंगांच्या प्रकृतीस्वभावाप्रमाण नृत्याचो ठेको,लय,पावल्यो आसतात.बायलांचीं संवगां दादले करतात.पात्राचो भेस चकचकीत आसता.हातूंतली कांय पात्रां अशीं आसात:तेंडलीं,तिचो मोगी,गाराशेट,इमिनेश,शेख रणरावत, लग्न जाल्ली बायल,घोव भायल्या देशांत गेल्या उपरांत दुसऱ्या दादल्याकडेन संबंद दवरपी बायल,घोव भायल्या गांवांत गेल्या उपरांत एका मुसलमानाचे पापी नदरेक पयसावपी बायल,अडाणी दोतोर,फुलकार,रेंदेर,मांय,सून,पाखले,म्हार आनी दांडला.दांडला हो कोसबी कलाकार पांयांक दांडे बांदून कोडयाचेर नाचपी सवंग जावन आसा.जागर नृत्यांतलें ते मुखेल पात्र आसा. पेरणी जागर:गावडो जागरापरस हो प्रकार मात्सो वेगळो आसा.फोंडें,केपें,वाघुर्में,मडकय,मळकर्णें,काणकोण,पैंगींण,लोलयें,काकोडें ह्या सुवातींनी 'पेरणी जागर' मनयतात.पेरणी समाजांतले लोक आपलो पेटारो घेवन रातचो देवळामुखार हो जागर करताले.पूण आतां ही भोगवळूच जाता,अशें दिसून आयलां.ग्रामसंस्थांकडल्यान मेळपी तेल,तांदळांचे बिदागेन आनी पळोवपी लोकांकडल्यान मेळपी पयशांचेर समादान मानून घेवप,हें पेरणी गांवांत रातभर जागयताले.ह्या जागरांत सवंगां लांकडांचीं रुपडीं वापरतात.अशीं तिशेक रुपडीं म्हळ्यार सवंगां आसतात.ह्या जागरांत बायलांचीं सवंगां बायलांच करतात.तेपासत ह्या समाजातल्या बायलांक पयलीं लग्न करिनासतना,शेंस घालून दवरताले.हीं कामां दर एका घराक वाटूंन दिल्ली आसताल्लीं.ह्या जागरांत,गांवच्या सगळ्या तरेच्या स्वभाव गुणांचें दर्शन,विडंबनात्मक तरेन पोजडे भाशेंतल्यान जाता.तातूंतल्यान एका पात्राचो संबंद दुसरेकडेन नासता.पूण खंयचें सवंग केन्ना येवप,हे परंपरेन थारायिल्लें आसता. दरेकाची नाचपाची रित,तांच्या गावपाचें संगीत तशेंच भेस लेगीत वेगवेगळो आसता.धोलकें,कासाळें,घुमट,मृदंग वाजोवपी वादकांवांगडा एक मुखेल सुत्रधार आसता.तो पात्रांमदले दुवे सादपाचे काम करता.ह्या जागरांत गाणें,नाच हाचेंवांगडा संवादूय आसतात.हे संवाद कोंकणी-मराठी भरशिल्ल्या प्रतिकात्मक काव्यशास्त्र विनोदान गुंथिल्ले आसतात.हे संवाद सुत्रधार आनी सवंगामदीं जातात.एक लांकडी चार फुटांची दिवली आनी धवो पडडो इतलेंच नेपथ्य हांगा आसता.ह्या जागरांतलीं सवंगां अशीं आसतात:हरदास सुत्रधार-जागरपेरणी,साथीदार,गणपती,सरस्वती,आदीमाया(म्हातारी),सौदागर,पठाण,मधुकैटभ(राकेस).थोडेच मनीस पुराय रातमेरेन विंगड विंगड सवंगां करतना दिसतात.निमाणें मधुकैटम ह्या राकेसाचो वध जातकच गाराणें घालून हो जागर सोंपता.ह्या जागरांत बारा-तेरा प्रकार दिसतात.तातूंतले तुणतुण्या जागर,मालये जागर,चोरां जागर अस्तित्वांत आसात.चोरा जागरांत चोरयो करपाची चाल आसा.आयज हो कालाप्राकार चडसो सोंपत आयला.
शिवोलेचो हिंदु-किरिस्तावांचो जागर:शिवोले हिंदू-किरिस्तांव लोक एकठांय येवन नातालाच्या उत्सवा उपरांत पयल्या सोमारा हो जागर व्हडा उमेदीन मनयतात.ह्य जागराक 'हिंदू-किरिस्तांवांचो जागर' अशें म्हण्टात.दोन समजांमदीं एकचार जागोवपी हो एक प्रकार जावन आसा.हांगा कुटुंबांत थारिल्लीं अशीं सवंगां आसतात.ह्या जागरांत 'जागरयो' हें देवाचें सवंग पयलीं नाचून वता.उपरांत गणेशवंदन जाता.मेरीच्या कुंवरांची तोखणाय हिंदू लोक व्हड भक्तीभावान करतात.ह्या जागरांतलीं सवंगां अशीं आसतात:भरभरैया,साईद, फिरंगीराजा,फुलकार,फुलकान्न,भोंवोर,म्हार-म्हारीण.हेर दर एकल्याचो भेस वेगवेगळो आसता.जागरांतलीं पदां सवंगाक फाव सारकीं,भुंयेकडेन नातें सांगपी आसतात.जागरांतली गीतां,संवाद लिखित रुपान
