बरयिल्लीं नात;पूण परंपरेन,पाठांतरान तीं आयजमेरेन तिगून उरल्यांत. कुमाऊं प्रदेशांत गंगनाथ जागर,रमोला जागर आनी सी जागर हे तीन प्रकार दिसतात.थळाव्या देव-देवतांक,भुतांखेतांक तशेंच पुर्विल्ल्या वीर पुरसांक प्रसन्न करून घेवपाखातीर जागर नृत्य करतात.राजपूत लोकांच्या लग्नांत जेन्ना न्हवरो,व्हंकलेघरा लग्नाक वता तेन्ना ताच्यामुखार जे लोक नाच करतात, त्या नाचाक 'जागर'अशें म्हण्टात.कांय बायलां-दादल्यांच्या आंगांत मदींमदीं देवतांचो वा भूतपिशांचो संचार जाता, तेन्ना कुडींत संचारिल्ले देवदेवतेक प्रसन्न करपाखातीर त्या मनशाक नाचोवपाची पध्दत असा.गावड्या जागराकडेन लागींचें नातें दाखोवपी एक नाच,आसाम आनी हेर दोंगरी वाठारांत दिसता.तातूंतलीं सगळीं सवंगां सुर्य उदेसर माडांर वचून नाचतात.निमाणें सकाळींफुडें देवाची प्रार्थना करून देवांक सागणें करून जातकच हो जागर सोंपता. वसंत पेरणी,अनंत पेरणी,पोपट पेरणी,गोपीनाथ वाघुर्मेकार हे पेरणी जागरांतले कांय नामनेचे कलाकार आसात. गोंयचो जागर सांस्कृतिक,समाजीक,तात्विक आनी राजकी बसका आशिल्लो आसा;तो फकत धर्मीक स्वरुपाचो ना.गोंय कला अकादेमी संस्था,शासनाच्या पालवान जागर कला जिती उर्ची म्हूण वावुरता. -रवींद्र म्हाडडोळकार
जातक कथा :गौतम बुद्धाच्या पुर्वजल्मासंबंदीच्या कथांक 'जातके' वा 'जातकथा' म्हण्टात.जातक ह्या उतराचो अर्थ जल्मा संबंदी असो जाता.बुध्दत्व प्राप्त करचेपयलीं गौतम बुध्दाक 'बोधिसत्व' म्हळां.बुध्दत्व प्राप्त जावचे पयलीं बुध्दाक जायत्या योनींत जल्म घेवचे पडलें.तातूंत दान,शील,नैष्कर्म्य,प्रज्ञा,वीर्य,क्षांती,सत्य,अधिष्ठान,इश्टागत आनी उपेक्षा ह्या धा पारमितांची (गुणांची) उदरगत करून ताणें हे उदरगतीचो निमाणो पांवडो प्राप्त करतकच तो 'गौतम बुद्ध' म्हूण अवरतलो,अशे भावनेंतल्यान ह्यो कथा घडल्यात.ह्या जातककथांत 'बोधिसत्व'हो कथेचो नायक,उपनायक वा क्थेंतली एक व्यक्ती म्हूण वावुरतना दिसता.हातूंत तो पशू,पक्षी,जलचर ह्या विंगड विंगड रूपांत दिसता.बायलेच्या रुपांत ताणें जल्म घेतिल्लो दिसना.सगळ्या कथांत तो दादल्या रुपानूच दिसता. जातक साहित्य बुद्धाचे पयलीं लिककथांच्या रुपान अस्तित्वांत आसलें.बुद्धाच्या काळांत रजघरांत भिक्षूंची जी पयली संगीती भरली,तातूंत हें साहित्य बौद्ध कर्मसिध्दान्ताची कुरू जालें.दुसरे संगीतीच्या काळांत तें बदल्लें तिसरे संगीतीच्या काळांत बौद्धांच्या त्रिपिटकांत,'सत्तपिटक' ह्या ग्रथांत खुद्दकनिकाय म्हूण जो पांचवो भाग आसा,ताच्या पंदराच्या पोटविभागाच्या धाव्या भागांत हें साहित्य आस्पावतालें.ह्या भागांत जातकथांकडेन संबंदीत अश्यो गाथा आसात,जातककथा नात.जातककथा नाशिल्ल्यान,त्या गाथांचे स्पश्टीकरण जावचें, म्हूण 'जातक-अटठकथा, पाली भाशेंत बरयली.उपरांत तिचो सिंहली भाशेंत अणकार जालो.ह्या अणकारांत मूळ जातककथा पालींत दवरिल्ल्यो.फुडें पाली अटठकथेचो नाश जातकच सिंहली जातक-अटठकथेच्या आदारान गद्द रुपान 'जातकटठवण्णना'(जातकार्थवर्णना)ह्या नांवान ती पर्थून पालींत हाडली.हें कार्य बुद्धघोषाचें आसा,अशें कांय विद्धानाचे मत आसलें तरी सगळ्यांचेच हे विशीं एकमत ना.जातकटठण्णना हो ग्रंथ जातककथांच्या अभ्यासाचो मुखेल आदार जावन आसा.हो ग्रंथ इ.स.च्या पांचव्या शेंकड्यांत घडलो,अशें मानतात. जातककथांच्या पुअराय आंकडयाविशीं आयजूय मतभेत आसात.श्रीलंका,थायलंड (सयाम,ब्रह्मदेश ह्या देशांतल्या परंपरांप्रमाण सगळ्यो जातक कथा ५५० आसात.धर्मानंद कोसंबी हाच्या मतान त्यो कथा ५३४ आसात.जातकटठवण्णना हातूंत ५४७ कथा आसल्यो तरी कांय कथा पर्थून आयिल्ल्यान तर कांय कथा दुसऱ्या कथांत आस्पाविल्ल्यान हांचो खरो आंकडो उणो आसूंये,अशें म्हण्टात.ब्रह्मदेशांतल्या पगान हांगा ५५० जातककथा चित्रित केल्यात.इ.स.प.दुसऱ्या वा तिसऱ्या शेंकड्यांतल्या सांची,भ्हरहुत आनी आंध्र प्रदेशांतल्या अमरावती हांगच्या स्तूपांचेर जातक कथा केल्यात. 'चरिया पिटक'ह्या खुद्दकनिकायाच्या निमाण्या भागांत ३५ पद्द जातक कथा आयल्यात.हातूंत ह्यो कथा स्वता गौतमबुद्ध सांगता,अशें दाखयलां.'जातकमाला'ह्या संस्कृत काव्यांत ३४ जातककथा आयल्यात.आग्नेय आशियांतल्या ५० जातकांचो एक झेलो आसून तातूंतल्यो जातककथा 'जातकटठवण्णना'ह्या ग्रंथांतल्या जातककथां परस वेगळ्यो आसात. दरेक जातककथेची सुरवात'एका काळार काशी राश्ट्रांत वाराणसी हांगा ब्रह्मदत्त राजा राज्य करतना बोधिसत्वान अमक्या अमक्या रूपान जल्म घेतलो',अशी जाता.देखीक:एके कथेंत तो हरणाच्या रूपान,दुसरें कथेंत सुण्याच्या रुपान,तिसरे कथेंत बैलाच्या रुपान,अशे तरेन जल्म घेत रावता. दरेक जातककथा पांच भागांत वांटिली आसता. १.पच्चुप्पत्रवत्थु:म्हळ्यार वर्तमान काळांतली खबर बुद्धाचे जिणेंत ज्यो घड्णुको घडल्यो,त्यो हातूंत आस्पावल्यात.ह्यो कथा गौतम बुद्ध आपल्या अनुयायांक सांगता,अशें हांगा आयलां. २.अतीतवत्थु:गौतम बुद्धाच्या फाटल्या जल्माची कथा.जातक कथांतलो हो सगळ्यांत म्हत्वाचो भाग जावन आसा.हातूंत आयिल्ल्यो गाथाच जातक कथा जावन आसात. ३.गाथा(पद्द):ह्यो जातक कथांकडेन संबंदीत आसतात.हांचें नातें वर्तमान काळांतल्या कथांकडेन जोडिल्लें आसता.अशा गाथांक अभिसंबुध्द गाथा (बुध्दाक आत्मज्ञान प्राप्त जातकच ताणें म्हणिल्ल्यो गाथा)अशें म्हळां. ४.वेय्याकरण वा अत्थवण्णना:हातूंत गाथेंतल्या उतरांचो अर्थ आनी ताचेवेली टिका दिली आसता. ५.समोधन वा उपसंहार:हातूंत बुध्दाच्या काळावेल्या पात्रांचो संबंद बुद्धाच्या पुर्वजल्मांतल्या कथेंतल्या पात्रांकडेन वा हालींच्या जल्मांतल्या व्यक्ती वा पात्रांकडेन जोडिल्लो दिसता. जातककथांचें रूप लोकसाहित्याकडेन मेळटें-जुळटें आसा.तातूंत मनशांवांगडा सावदां-सुकण्यांच्योय काणयो येतात.जातकाची कथानकां विंगड विंगड तराचीं आशिल्ल्यान विंटरनिटझ ह्या अस्तेंततेच्या विध्दानान ह्यो कथा सात वर्गांत वांट्ल्यात:१.वेव्हारीक नीती संबंदीच्यो कथा २.पशूकथा ३.विनोदी कथा ४.रोमांचकारी दीर्घकथा ५.नैतिक वर्णनपर कथा ६.कथन ७.धर्मीक कथा. विंटरनिटझान जातककथेच्या वर्णन शैलीचे पांच प्रकार सांगल्यात,ते अशें:१.गद्दवर्णन २.आख्यान-संवादात्मक वा संवाद आनी वर्णन हांची भरसण ३.दिर्घ विवरण-हाची सुरवात गाथेन आनी शेवट गाथेन जाता ४.एकाद्रया विशयावेलो वचनांचो झेलो ५.महाकाव्य वा खंडकाव्य. जातककथांचें आनीक एके तरेन वर्गीकरण करतात.तें अशें: १.कांय कथा बायलांची निंदा करपी आसात.२.कांय कथा घरदार सोडून तपस्या करची,अशें सांगतात.३.कांय कथा ब्राह्मणवर्गाची निंदा करतात.४.कांय कथा कूटनीती शिकोवपी आसात. जातककथांत रामायण,भागवत आनी महाभारत ह्या ग्रंथांतल्यो कथा येतात.हातूंत राजा दशरथ,राम,सीता,युधिष्ठीर (धर्म)विदुर आनी कृष्ण ह्यो व्यक्तीरेखा दिश्टी पडटात.जातककथा आनी पंचतंत्र हातूंतल्यो कांय कथा सारक्यो आसात.इसापाच्या नांवार मोडपी कांय ग्रीक बोधकथा हांगा दिश्टी पडटात.सोमसागराच्या कथा-सरित्सागरांतल्यो कांय कथा जातककथाच आसात.जातककथांत राम-कृष्णाच्योय कथा आयल्यात. बुध्द स्वता राजकुंवर आशिल्ल्यान ताका रजनीतीची आवड आसली.तो धर्मसंस्थापक आसलो,तशेंच राजनीतिज्ञ आसलो.ताका लागून जातककथांक राजनीतीक म्हत्वाची सुवात मेळ्ळ्या.जातककथांनी जंय राजनीतीचो संबंद आयला,थंय तिचो धर्मीक भावनेकडेन संबंद दिसना. जातककथांनी पुनर्जल्माची कल्पना खरी मानल्या.बौध्द धर्माप्रमाण
