गृहस्थ आपल्या कुटुंबाच्या रखणेखातीर वा पोट भरपाखातीर हातांत शस्त्र धरपाक शकता,तशेंच तो कसलोय उद्येगधंदोय करूंक शकता.साधू कसलेच परिस्थितीत असत्य उलोवंक शकना पूण संवसारी मनीस सत्य उलयतना काळ वेळ आनी परिस्थितीचो विचार करूंक शकता.अचौर्यव्रत करपी साधूक कसलीय वस्त दिल्याबगर घेवप शक्य जायना.गृहस्थी मनीस चोरी करपाक शकना,पूण इश्टाच्या घरांतली स्वताची वस्त तो ताका विचारिनासतना हाडपाक शकता.साधूक कडक रितीन ब्रह्मचर्याक पाळो दिवन रावचें पडटा.पूण गृहस्थ हे विशीं 'स्वदारसंतोष' हें व्रत पाळटा.साधूक घरदार,सामान,नोकरी,जमीन आनी हेर गजाली लागीं करूंक मेळनात वा तो तांची इत्साय करूंक शकना.गृहस्थाक एका पांवडयामेरेन ह्यो वस्तू आपणावन ह्या गजालींसावन फायदो मेळोवं येता.लोभ वा स्वार्थ हाचो त्याग हो अपरिग्रहांतलो म्हत्वाचो भाग आसा.लोभाचो त्याग,सुर्य अस्तमल्याउपरांत जेवनासतना रावप,उदक गाळून पिवप,सोरो पिवप ना,गोड उलोवप,जीवजंतू तोंडांत वचचे न्हय म्हूण तोंडार पट्टी बांदप ह्यो गजाली अहिसेंत आस्पावतात.साधूच्या वा गृहस्थाच्या सगळ्या नेमांचो विचार केल्यार त्या जाग्यार वेगवेगळ्या रुपांनी 'अहिंसा' सांगिल्ली दिश्टी पडटा. जैन धर्म आनी बौध्द धर्म ह्या दोनूय धर्मांमजगतीं जायतीं साम्यस्थळां दिश्टी पडटात.दोनूय धर्मांचे प्रवर्तक मगध देशांतले क्षत्रिय आसले.दोगांकूय जिन,अर्हत,बुध्द,सुगत,तथागत आनी हेर भौमानादीक नांवांनी पाचारतात.दोनूय धर्माचे अनुयायी आपल्या म्हालगड्यांक 'देव' मानतात आनी त्या देवांच्यो मुर्ती मंदिरांत स्थापन करून तांची पुजा करतात.चैत्य आनी स्तूप उबारून तातूंत तांच्या मुर्तीची थापणूक करतात.जैन चोवीस तीर्थकर आसात,अशें मानतात तर बौध्द पंचवीस बुध्द जावन गेले,अशें समजतात.अहिंसा,परमधर्म,यज्ञखंडन,वेद्रप्रामाण्य,मोक्षमार्गांत जातिसंस्था मानप ना,कर्मसिध्दान्त,भिक्षुसंघ,लोकभाशेंत उपदेश,सगळ्या मनशांक मोक्षाचो अधिकार ह्यो गजाली दोनूय धर्मांनी सारक्यो आसात.बौध्द आनी जैनांची संवसार,जग,कल्प हेविशींची कल्पना एकसारकी आसा. जैन आनी बौध्द धर्मांतल्या कांय मुखेल तत्वांत म्हत्वाचो फरक आसा.बौध्दाची पंचस्कंधांची कल्पना जैन कल्पनेपरस वेगळी आसा.जैन पृथ्वीकाय,अपकाय,तेजकाय,वायुकाय आनी वनस्पतिकाय अशें पांच प्रकारचे स्थावर जीव मानतात.बौध्दांभितर अशी कल्पना ना.मतिज्ञान,श्रुतज्ञान,अवधिज्ञान,मन:पर्ययज्ञान आनी केवलज्ञान हे ज्ञानप्रकारूय बैध्दांत नात बौध्दांची 'निर्वाण'आनी जैनांची 'मुक्ती' ह्यो कल्पनाय वेगळ्यो आसात. जैन धर्म हिंदूंच्या वेद-वेदांगाचे कल्पनेक तशेंच देवाच्या अस्तित्वाक मानिना. जैन धर्मांतली 'अशातना'ची कल्पना मुस्लीम धर्माचो ह्या धर्माचेर पडिल्लो प्रभाव दाखयतात.मुस्लीमाचो दुसरो प्रभाव श्वेतांबरा लोणकासाहाचेर दिसता,जातूंत प्रतिमेच्या पुजनाक कसलोच धर्मशास्त्राचो आदार ना.अकबराच्या दरबाराचेर आशिल्लो जैन धर्माचो प्रभाव जैन इतिहासांतली म्हत्वाची घडणूक जावन आसा.अकबरान जैन धर्मीक थळांलागीं (गिरनार दोंगुल्ल्यो,शत्रुंजय,अबू,राजगीर आनी प्रशांत दोंगुल्ल्यो)जनवरांची हत्या करपाचेर बंदी घाल्ली.जैन चित्रकला धरून भारतीय चित्रकलेचेर मुस्लीमांचो प्रभाव पडला. जैनांचे धर्मीक साहित्य:जैनांचें मूळ साहित्य प्राकृत भाशेंत आसा.महावीरान आपल्या धर्माचो उपदेस प्राकृत आनी अर्धमागधी ह्या लोकभाशांतल्यान केला.श्वेतांबर जैनांचे ४५ आगमग्रंथ अर्धमागधी भाशेंत आसात.दिगंबर पंथाचे आगमग्रंथ 'प्राकृत शौरसेनी' प्राकृत भाशेंत आसात.आचार्य उमास्वातीन बरयिल्लो 'तत्वार्थाधिगमसुत्र' हो जैनांचो आद्य संस्कृत ग्रंथ जावन आसा.आठव्या शतमानांत आचार्या हरिभद्रसूरीन संस्कृतांत टिका बरोवन एक नवी परंपरा सुरू केली.जिनसेन आनी गुणभद्र ह्या दगंबर आचार्यानी 'महापुराण'संस्कृतांत बरयलें.संस्कृत,प्राकृत आनी अपभ्रंश भाशेंत जैनांनी व्हड प्रमाणांत कथा-साहित्याची निर्मणी केल्या तशेंच आपल्या लौकिक आनी नैतीक ग्रंथनिर्मणीखातीर जैनांनी तमिळ आनी कन्नड ह्या भाशांचोय उपेग केला. १९०१ वर्साच्या जनगणनेप्रमाण,भारतांत जैनधर्मीयांची संख्या १३,३४,१४० आसली.१९८१ वर्सा ती ३२,०६,०३८ चेर पावली.जैन धर्मीयांची समाजांतली चलणूक,तांचे सण आनी परबो,हिंदूवरींच आसात.पूण वैयक्तिक धर्माचरणाविशीं सगळे नेम ते सारके पाळटात.गणपती,सत्यनारायण,दत्त आनी हेर होंदू देवांक ते भजतात.तांच्या जल्म-ल्ग्नांविशींच्या संस्कारांचें पुरोयतपण हिंदू ब्राह्मणांकडल्यानूच करतात.जैन मंदिरांतूय चडशे फावट ब्राह्मण पुजारी (भाजेक) आसतात.वेपार,विद्या ह्या गजालींच्या निमतान जैन मनीस ज्या प्रांतात वता,त्या प्रांताच्यो रिती आनी सभावगुण हांकां पाळो दिता.गिन्यान मेळोवपाची आस,खरें उलोवप,दान,शील,सदभाव ह्या गजालींचेर जैनांचो भार आशिल्ल्यान तांचेमदीं आक्षरतेचें प्रमाण चड आसा. जैनांनी आपलें खाशेलपण तिगोवन भारतीय समाजाचेर घाल्लो प्रभाव उल्लेख करपासारको आसा. जैन धर्माचो प्रसार म्हैसूर आनी कर्नाटकांतल्या घाटावांगडा उत्तर आनी दक्षिण कॅनरा जिल्ह्यांत तशेंच कोकणातूय जाल्लो.गोंयांत कोठंबी,बांदोडे वाठारांत जैन 'बस्ती'म्हळ्यार वसाहती आसल्यो.कांय जैन मुर्ती शिरदोन हांगाय सापडल्यात. पूरक नोंद:महावीर,भगवान
जोंधळो:(मराठी-जोंधंळो,ज्वारी;हिंदी-जवार ;गुजराती-जुवार;कन्नड-जोळा;तमिळ-चोलम;तेलगू-जोत्रा;संस्कृत-दीर्घमाला,यावनाल;इंग्लीश-ग्रेट मिलेट,सिर्घम;लॅटीन-सोर्घम व्हल्गेर,कूळ-ग्रॅमिनी). फुलांच्या तुऱ्यावेल्यान ह्या पिकाच्यो बायकलर,गिनीया,कावडेटम काफीर आनी डूरा अश्यो जाती आसतात.खूब वर्सांपसून चलत आयिल्ल्या 'सोर्घम व्हल्गेर' ह्या नांवाचें आतां 'सोघर्म बायकलर' हें नांव जालां. एक वर्सभर ह्या झाडाची उंचाय ३ ते ४.७ मी.आसता.ताच्या कांडाची दाटसाण १.५ सेंमी.आसता.जोंधळ्याच्या झाडाक फांटे येनात,पूण रोंप हुमटून जमनीर पडल्यार कोंबाकडल्यान फांटो येवंक शकता.ह्या झाडाक लांब पानां आसतात आनी तांचेर समांतर शिरो आसतात.कांडार पानां गुठलायिल्ल्यावरी आसतता आनी एकामेकां सामकार उरफाटे दिकेन आसतात. जोंधळ्याचीं फुलां एका तुऱ्याचेर धरिल्लीं आसतात.तुऱ्याच्या देंठार फुलांची मांडावळ जोडयेन आसता.तातूंतल्यान एका फुलाक देंठ आसता आनी एका फुलाक नासता.देंठ नाशिल्ल्या फुलापसून बीं तयार जाता.जोंधळ्याचें बीं वाटकुळें आसून सकयलेवटेन ताक तोंक आसता.ताचो कोर जोंधळ्याचे जातीप्रमाण धवो,गुलाबी,हळडुवो वा पुडीकोराचो आसता. जोंधळ्याचो उगम पूर्व,मध्य आफ्रिकेच्या देशांतल्यान जालो.चड करून तो इथीओपिया वा सुदान ह्या राज्यांनी जावंये.भारतांत जोंधळो अरेबिया ह्या राज्यआंतल्यान इ.स.१५०० वर्सा पावलो,असो अदमास आसा. पिकावळीचो वाठार:संवसारांत वट्ट ५१० लाख हेक्टर सुवातींत जोंधळो पिकयतात. ताचेपसून वर्सुकी सुमार ६७३ लाख टन उत्पादन मेळटा.संवसारांत जोंधळ्याखाल आशिल्ल्या वाठारांत भारताचो पयलो क्रमांक लागता.पूण उत्पादनांत मात दुसरो क्रमांक लागता.अमेरिकेंत संवसारांत सगळ्यांत चड जोंधळो पिकता.जगांतले हेर जोंधळो पिकोवपी देश म्हळ्यार चीन,नायजेरिया,आर्जेन्टिना,सुदान्.अमेरिकेंत सरासरी ३,९४७ किग्रॅ.जोंधळो दर हेक्टरी पिकयतात. भारतांत ही सरासरी दर हेक्टराक ७१७ किग्रॅ.जावन आसा.
