भारतांत जोंधळो १६१ लाख हेक्टर जमनीर पिकयतात आनी ताचें वर्सुकी उत्पन्न ११६ मॅ.टन जावन आसा.महाराष्ट्र,आंध्र प्रदेश,कर्नाटकम मध्य प्रदेश,गुजरात तामिळनाडू,उत्तर प्रदेश,राजस्थान ह्या राज्यआंनी जोंधळो पिकता.गोंयांत खूब उण्या प्रमाणांत,एक प्रयोग वा गोरवांक खावड म्हूण कांय वाठारांनी जोंधळो पिकयतात. प्रकार/जाती:संवसारांत जोंधळ्याच्यो वट्ट १५ जाती पळोवंक मेळटात.पूण भारतांत फकत दोन जातींचो वापर जाता.एक गांवठी जोंधळो आनी दुसरो संकरीत जोंधळो.गांवठी जोंधळ्याचें रोंप लांब आसता आनी तें कमी उत्पादन दिता.पूण संकरीत जोंधळो मोटवो आसता आनी उत्पन्न बरें येता.जोंधळ्याच्यो मुखेल संकरीत जाती म्हळ्यार सी.एच.एच.१,२,३,४,५,६,९ आनी सी.एस.व्ही.१,२,३,४,५,६,७. रोवप आनी वाडोवप:जोंधळ्याचें बीं रोवचेपयलीं जमीन बरी कसून घेतात.बियांक,रोवचेपयलीं 'थायरस' वा 'अॅग्रोसान' हें वखद लायतात.दरेके हेक्टर सुवातेक १२ तें १५ किग्रॅ.बीं लागत.रोंप रोयतना दोन वळींतलें अंतर ४५ सें मी.आनी दोन रोंपांतलें अंतर १२ सेंमी.आसूंक फाव.बीं रोयतना ३-४ सेंमी.खोलायेन लावचेँ,पूण ५ सेंमी.भितर वचचें न्ह्य,हाची जतनाय घेवची पडटा. जोंधळ्याची पिकावळ जून-जुलय,वांयगणो हंगाम सप्टेंबर,ऑक्टोबर आनी गिमांत जानेवारी-फेब्रुवारी ह्या म्हयन्यांत करतात.ह्या पिकाक दर हेक्टराक १० ते १५ टन शेणाचें सारें,१०० ते १२० किग्रॅ.नायट्रोजन,५० किग्रॅ.स्फुरद आनी ४० किग्रॅ.पालाश दिवचें पडटा.हातूंतले स्फुरद,पालाश आनी अर्दे नायट्रोजन जमीन तयार करता आसतना घालतात.हीं सारीं बिंयापासून ३-५ सेंमी.पयस आनी ३-५ सेंमी.खोल, 'फर्टिलायझर कम सीड ड्रिल' ह्या यंत्रान दितात.पीक २०-२५ दिसांचें जातकच,उरिल्लें नायट्रोजन घालून जोंधळ्याच्या पिकाक पावसाच्या उदकार पिकयतात;पावस उण्या प्रमाणांत आसल्यास उदक दिवपाची तजवीज आसूंक फाव .पूण ह्या पिकाक चड उदक मानवना. पीक फुलार येता तेन्ना आनी दाणे तयार जातात तेन्ना,अशें दोनदां उदक दिवप म्हत्वाचें आसता.ह्या पिकाक नडणी करप खूब गरजेचें आसता.नडणेआड 'एट्राझीन' हें वखद मारतात. उत्पन्न/पीक:जोंधळ्याचें पीक १०० ते ११५ दिसांनी तयार जाता.जेन्ना बीं घट्ट जाता आनी तातूंत २५% उदक आसता,तेन्ना बीं तयार जालां अशें समजुचें.कापणी करता आसतना एक तर झाड मुळापसून हुमटीतात वा झाडाची तेंगशी (कणस) कापून घेतात.हीं कणसां बैलाच्या पांयांपोंदा वा बडयांनी मळून घेतात.उपरांत तीं वतांत सुकोवन सांठोवन दवरतात. जोंधळ्यांचे संकरीत जातीपसून दर हेक्टरी ५० ते ५५ क्विंटल जोंधळो मेळपाक शकता.ते भायर १००-१२५ क्विटंल सुकी पालय,शिंपण केल्ल्या पिकापासून मेळूंक शकता.ह्याच पिकापसून पावसांत २५ ते ३० क्विटंल जोंधळो आनी ४०-१०० क्विटंल पालय मेळूंक शकता. उपेग:जोंधळ्याचें पीठ करून ताचेपसून भाकरी वा चपाती करतात.मक्यासारको फुलोवन ताचेपसून ल्हायो करतात.हालीं महाराष्ट्र राज्य सरकारान जोंधळ्यापसून बिस्कीट,केक सारके तरेकवार जिन्नस करपाचें काम हातांत घेतलां.गोरवां,कुकडां,दुकरां हे सारके मोनजातीचे खावडीखातीर जोंधळ्याचो बेसबरो उपेग जाता.तेभायर जोंधळ्यांचीं पानां आनी झाडां हांचो वापर,मोनजातीची मुखेल खावड म्हूण जाता.जोंधळ्यापसून उद्देगीक नदरेन उपेगी पडपी आल्कोल,पेपर,स्टार्च अशें तरेकवार पदार्थ तयार करतात. रोग आनी उपाय:जोंधळ्याक जायत्या तरांचे रोग लागतात आनी पिकाचें लुकसाण जाता.तातूंतले कांय रोग,तांचीं मुखेल लक्षणां आनी उपाय अशे: रोग मुखेल लक्षणां उपाय १.बीं कुसप बीं किल्लून येवप ना बीं रोवचे पयलीं दरेका किलोक २.५
वा ल्हान रोंप करपून मरप. ग्रॉँम हे प्रमाण 'अॅग्रोसान' हें वखद
चोळप.
२.डावनी मिल्डू पानांचे सकले वटेन धवो चितो जावप, १.बिंयांक वखद चोळप
वयलेवटेन हळडुवे दाग पडप आनी झाड २.पिकाचेर 'झायनेब'वा
सुकप. 'मिनेब'हीं वखदां मारप
३.सुदारीत जाती लावप.
३.रस्ट पानार तांबशे हळडुवे दाग दिसप. १.सी.एस.एच.
१,२ ह्यो जाती वापरप.
२.डायीथेन झेड-५ हें वखद
०.२% मारप.
४.एन्थेकनोज ल्हान रोंप वा झाडार तांबशा,जांभळ्या
कोराचे दाग दिसप आनी झाड करपप.
५.लीफ ब्लाइट पानांचेर जाळयेभशेन खतां पडप.
६.रोनेट लीफस्पॉट वाटकुळे दाग पडून पानां इबाडप.
जोंधळ्याक 'शूट फ्लाय' ही कीड लागता.ही कीड रोंप्यांभितर वचून कोंब खावन उडयता.ताका लागून झाडांक फूल वा फळ धरना.तिका आळाबंदा हाडपाक रोंपाभोंवतणी 'थायमेट' हें वखद घालप वा ०.०२५% मेटासीस्टोकस हें वखद पिकाचेर मारतात.'स्टेम बोरर' आनी 'पीक बोरर' ह्यो किडी जोंधळ्याच्या कांडाक लागतात आनी भितल्लो गबो खातात.हाका आळाबंदा हाडपाक ०.१% 'थायोडान' वा ०.२% 'कार्बोरील' हें वखद मारतात.रोंपा भोंवतणी 'थायमेट' हें वखद घालचें.'सोरगम मीज' (Sorghum Midge)ही कीड फुलांनी तांतयां घालता आनी कीड भायर सरतकच ती ovary खावन उडयता.हाका लागून फळ धरप शक्य जायना.तिका आळाबंदा हाडपाक पिकाचेर २५ किग्रॅ.कार्बोरीक वा मालाथियोन पिठो मारतात. हे भायर पानां कवळपी कीड आनी कुसांकीड लागल्यार,तीं पानां कातरून उडयतात वा ताचेर फोलीडोल,कार्बोरीक,मालाथियोन हीं वखदां मारतात.
जोगती-जोगतीण:यल्लमा देवतेक आंगवण करतकच जर घराब्यांत चलो जल्माक येत तर जोगती जाता आनी चली जल्माक आयल्यार जोगतीण जाता.कांय जाणां आपूण जावन जोगति-जोगतीण जातात. यल्लमा देवतेक मानपी खूब लोक महाराष्ट्र आनी कर्नाटकांत आसून ते मराठी वा कन्नड भाशेंत आपले वेव्हार करतात. जोगती वा जोगतीण जावपाचें आसल्यार यल्लमा देवतेच्या जाग्यार वचून फुडले तरेन विधी करतात:विधीवरवीं माळ,कुरपणो आनी शिक्को धारण करचो पडटा.गळ्यांत मोतयांची वा कवड्यांची माळ घालतात.तकलेर देवाची मूर्त आशिल्लो कुरपणो घेतात आनी कपलाक हळद आनी बिबूत सारयतात. जोगती वा जोगतीण चोम्यांनी वा एकले-एकसुरे भीक मागतात.
