अक्षसूत्रं पविं धत्ते आमे ज्येष्ठाडकुश्ं शयम ॥ अर्थ-ज्येष्ठ ही हळडुव्या वर्णाची,वांस्वेलाच्या वा मृगाच्या तोंडाची,हत्तीचेर बशिल्ली,उजव्या हातांत माळ आनी वज्र तशेंच दाव्या हातांत अंकुश आनी सोरोप धारण करपी जावन आसा.
झ देवनागरी वर्णमालेंतलें णवें आनी 'च'ह्या वर्गातलें चवथें व्यंजन.हाचो उच्चार ताळवेंतल्यान जाता.ह्या वर्णांचीं जैन आनी दक्षिणी अशीं दोन वळणां आसात.
झ च्या रूपाचो विकासक्रम दक्षिणी वळण आशिल्ल्या 'झ'ची पयली अवस्था अशोकाच्या गिरनारशतांगाच्या शिलालेखांत,दुसरी इ.स.च्या दुसऱ्या शेंकडयांतल्या वसिष्ठीपुत्र पुलुयामी हाच्या लेखांत आनी तिसरी राजा शिवगणाच्या कोटा हांगाच्या लेखांत (इ.स.७३८)मेळटा.इ.स.च्या इकराव्या शेंकडयांतल्या एका हातबरपांत चवथी अवस्था दिसता.हे चवथे अवस्थेंतसून फुडें पांचवे अवस्थेंतलो झ तयार जाला आसूंक जाय. ह्या वर्णाचें स्त्रीरुपांतलें ध्यान सांगलां तें अशें: सन्तप्तहेमवर्णाभां रक्ताम्बरविभूषिताम। रक्तचन्दनलिप्ताडगी रक्तमाल्यविभूषिताम॥ चतुर्दशभुजां देवीं रत्नहारोज्ज्वलां पराम। ध्यात्वा ब्रह्मस्वरूपां तां तन्मन्त्रं दशधा जपेत॥ (वर्णोध्दारतंत्र)
अर्थ-तापिल्ल्या भांगरा कांतीची,रक्त वस्त्र न्हेशिल्लिमांगाक रक्तचंदनाचो लेप लायिल्ली,तांबडया फुलांचे वळेसर गळ्यांत घाल्ली,चवदा भुजां आशिल्ली आनी रत्नहार घाल्ली,अशी ही जकारमुर्ती आसा.ब्रह्मस्वरूप अशे तिचें ध्यान करून,धा वेळा तिचो मंत्र जपचो. हाचो उच्चार ताळवेंतल्यान जाता.
झांज एक घन वाद्य.कैताल,जाल्रा,मंजी अशे झांजांचे विंगड विंगड प्रकार आसात.व्हड आकाराचे झांजीक झरीगा अशें म्हण्टात. तांबें,पितूळ वा ब्रॅझ ह्या धातूंपसून दोन वाटकुळे पसरट कुडके करून,त्या कुडक्याच्या मध्यभागाक खोल भाग तयर करतात.खोलगट भागाच्या मध्यभागांत एक बुराक घालतात.दोनूय कुडक्याच्या बुराकांतल्यान एक दोरो गुथून झांजेव्या भितरल्या भागांत दोरयेन गांठ मारतात.मागीर ते दोनूय कुडके हातांत घेवन ते एकामेकांचेर मारतात,जेवरवीं आवाजाची निर्मणी जाता. आरती वा कीर्तनावेळार ताल धरपाखातीर झांजीचो उपेग जाता. बुंदेलखंडांत छितला नांवाची एक विचित्र झांज आसा.लोखणाच्यो दोन फूट लांब पट्ट्यो,एके कुशीक तोंक दवरून आनी दुसरे कुशीक लोख्णाची कडी अडकवन झांज करतात,जातूंत आनीकूय ल्हान कडयो आडखळिल्ल्यो आसतत. गोंयांत व्हड आकाराचे झांजीक कासाळें(*)म्हण्टात.हें कासाळें चड करून वाजपा प्रकारांत घुमट आनी समेळावांगडा वाजोवन जाता.झांजीच्या रूपाचे,पूण दोणे कशे खोलगट आकार आशिल्ल्या अशाच घनवाद्याक ताळ म्हण्टात.हे ताळ चड करून भजन वाद्यप्रकारांत वाजयतात.
झांबिया दक्षिण मध्य आफ्रिकेंतलें एक प्रजासत्ताक.क्षेत्रफळ:७,५२,६१४ चौ.किमी;लोकसंख्या:६८,९६,०००(१९८६).विस्तार:८ १५ दक्षिण ते १८ ७ दक्षिण आनी २२ उदेंत ते ३३ ४३ उदेंत.हाचे उदेंतेवटेन मालावी,आग्नेयेक मोझॉंबिक,दक्षिणेवटेन झिंबाब्वे,बोटस्वाना आनी नामीबिया (नैऋत्य आफ्रिका),अस्तंतेवटेन अंगोला आनी उत्तरेवटेन झाइरे हे देश आसात.राजधानी-लूसाका.चोंयवटांनी हेर देशांचे आशिल्ल्यान झांबियाक दर्यादेग ना. भूंयवर्णन:झांबियाचो चडसो वाठार ९०० ते १,५०० मी.उंचायेचें पठार आसा.ईशान्य वाठारांतली मूचिंगा पर्वतांची वळ २,१०० मी.उंचायेची आसा.देशाचो चडसो वाठार झॅंबीझीच्या देगणांत आसा आनी उत्तरेवटेनचो वाठार खोलगट आसून थंय बेंग्वेलू सरोवर आसा.ह्या सरोवराक चांबेशी न्हंय मेळटा.सरोवराचे दक्षिणे वटेनचो आनी आग्नेयेवटेनचो वाठार चिखलाचो आसा.थंयचें उदक लुआपला न्हंयेतल्या झांबिया-झेअर शिमेवयल्या म्वेरु सरोवरांत वता.म्वेरु आनी टांगानिका सरोवरां खचदरींत आसात.टांगानिका सरोअवराक कालांबो न्ह्ंय मेळटा.हे न्हंयेवयलो २२१ मी.उंचायेचो धबधबो झांबियांत सगळ्यांत ऊंच जावन आसा.झॅंबीझी न्हंय झांबिया आनी झिंबाब्वेचे शिमेवयल्यान व्हांवता.काफूए आनी ल्वांग्वा ह्यो तिच्यो उपन्हंयो आसात.झॅंबिझी न्हंयचेर व्हिक्टोरिया हो धबधबो आसा.करिबा हें सरोवर झांबिया आनी झिंबाब्वेचे शिमेर आसा.व्हडल्या न्हंयांक वर्सभर उदक आसता,जाल्यार ल्हान न्हंयो पावसाळ्याउपरांत सुकतात.
हवामान:उंचायेक लागून हांगाचें हवामान शितळ आसता.मे ते ऑगस्ट मेरेन शिंयाळो आसता.मध्य ऑगस्ट ते ऑक्टोबर अखेर गीम आसता.शियाळ्यांत तापमान दिसाचें ३१ से.जाल्यार रातचें २१ से.मेरेन देंवता वता.ऑक्टोबराच्या दुसऱ्या अर्दांत दर्यावटेनच्यान वारें येता.नोव्हेंबरांत बरींच वादळां जातात.नोव्हेंबर ते एप्रिल मेरेन पावस पडटा.त्या वेळार तापमान देंवता.पावसाचें प्रमाण दक्षिण वाठारांत ७१ सेंमी.जाल्यार उत्तरेवटेन १४७ सेंमी. मेरेन आसता.
वनस्पत आनी मोनजात:देशाचो चडासो वाठार तणान भरला.ल्हान सान झाडां आनी झुडपांय चोंयवटांनी दिसतात.तण सुमार १.५ ते २ मी. मेरेन वाडटा.बाभळीचे जातींची कांटयांची आनी बॅओबाचीं झाडां बरींच आसात.टांगानिका सरोवराच्या वाठारांत रानां आसात,पूण तीं दाट नात.नैऋत्येवटेन बरॉत्स वाठारांत ऱ्होडेशियन सागाचीं रानां आसात.मॉहॉगनी,मोपेन,मुक्वा हेसारके रुखय बरेचकडेन दिश्टी पडटात. झांबियाच्या तणाच्या आनी राअनांच्या वाठारांनी तरांतरांचे प्राणी आसात.हत्ती सादारपणान सगळ्यांक सांपडटा.न्हंयांच्या वाठारांनी हिप्पो दिसून येतात.गेंडो,झेब्रा,जिराफ,रेडो,हरण,बॅबून माकडां,बुशबेबी हेसारके तणाचेर जियोवपी आनी शिंव,चित्तो,बिबटो वाग,तरस,रानवटी सुणो,गॅनेट,रॅटेल,कोलो हेसारके मांस खावपी प्राणी हांगा आसात.सुमार ७०० जातींचीं सुकणीं आनी न्हंयांतल्यान आनी सरोवरांतल्यान विंगड विंगड प्रकारचें नुस्तें,मानगीं,कांसव,विखयाळे आनी विख नाशिल्ले सोरोप,शेड्डे आनी तरेकवार कीडमूय हांगा आसा.त्से त्से नांवाचे मूस हांगा बऱ्याच प्रमाणांत दिसतात.
इतिहास:झांबियाचो वाठार एकुणिसाव्या शेंकडयाच्या मध्यामेरेन संवसारांतल्या हेर लोकांक व्हडलोसो खबर नाशिल्लो.१९२० त हांगा सांपडिल्ल्यो कवटयो आनी सांगाडे हांचेवयल्यान हांगा १० हजार वर्सांपयलीं निअॅंडर्थल मनीस रावतालो.अशें जाणकारांचें मत आसा.बुशमेनांच्या राबित्याचे अवशेश हांगा सांपडल्यात.उपरांत हांगा वांटू लोक येवन तांणी बुशमेनांक धांवडावन घाले,अशें कांय जाणांचें मत आसा.एकुणिसाव्या शेंकडयाच्या मध्याक अरब गुलाम वेपारी हांगा सावन तांबें व्हरताले.पोर्तुगेजांनी ह्या वाठारांतल्या उदेंत-अस्तंत मार्ग सोदपाचे यत्न केले.झांझिबारवटेनच्या अरबांनी आनी पोर्तुगेजांनी
