आसा. नॅसो सिनाअर, एस्. मिल, डब्ल्यू. एस्. जेव्हन्स ह्या अभिजात अर्थशास्त्रज्ञांच्या मतान, अर्थशास्त्र हें एक पुराय वस्तुनिश्ठ निगमनात्मक (Deductive)शास्त्र आनी संपत्ती हो ह्या शास्त्राचो अभ्यास विशय जावन आसा.
अभिजात अर्थशास्त्रज्ञांच्या अर्थविशींचे हे संकल्पनेचेर जर्मन इतिहासीक संप्रदायवाद्यां कडल्यान आनी कालाईल, रस्किन ह्या सारक्या विचारवंतांकडल्यान बरीच टीका जाली. त्या वेळावयल्या अर्थशास्त्रज्ञांनी पैसो आनी संपत्ती ह्या गजालींचेर जाय ताचे परस चड भर दिल्ल्यान अशी टिका जाली. अभिजात संप्रदायाचीं मतां आनी तांचेर जाल्ली टिका मतींत दवरून डॉ. मार्शल (1842-1924) हाणें प्रत्यक्ष अणभवांचेर आदारिल्ले आपले विचार मांडले. गरीबांच्या वसणुकांचो नियाळ करून ताणें बरोवंक सुरवात केली. अर्थशास्त्राचो सगळ्यांत पयलो अभ्यास विशय म्हळ्यार मनीस आनी ताचो वेव्हार हें ताणें पयलींच बरोवन दवरलें. डॉ. मार्शल हो मूळचो गणिती, रँग्लर. पूण संपत्ती उपाट आसून पसून दळीद्र कित्याक आसचें? दळीद्राचें निर्मलून करप शक्य आसा वा ना? ह्या प्रस्नांच्यो जापो सोदचे खातीर ताणें अर्थशास्त्राचो अभ्यास केलो आनी त्या विशयाचो तज्ञ अशी नामनाय मेळयली.
हे फाटभुंयेचेर डॉ. मार्शल हाणें मांडिल्ल्या विचारांमुखार कार्लाइल, रस्किन हांची मतां फाटीं पडलीं. ‘अर्थशास्त्रांत संपत्तीचो अभ्यास आसताच, पूण ताचे परस म्हत्वाची गजाल म्हळ्यार, मनशाचो अभ्यास तातूंत जाता.’ डॉ. मार्शल हाचो मुखेल भर अर्थशास्त्राच्या ‘शास्त्र’ ह्या तासाचेर आशिल्लो आनी ताका लागून पोलीटिकल इकॉनॉमी (राजकी अर्थशास्त्र) ह्या परंपरागत नांवाच्या बदलाक ताणें ‘इकनॉमिक्स’ हें नांव रुढ केलें.
सादारणपणान मनशाच्या जिवितांत राजकी, सामाजीक, धर्मीक अशा कार्यांचो आस्पाव जाता, पूण ताका मेजप पुरायपणान शक्य नाशिल्ल्यान तांचो अर्थशास्त्रांत आस्पाव करप अशक्य नासता, अशें ताणें प्रतिपादन केलां. म्हळ्यार, जे वेव्हार संपत्ती कडेन, स्वास्थसाधक भौतिक साधनांचो उपेग आनी उपलब्धी हांकां संबंदीत आसातात, तांचोच अभ्यास अर्थशास्त्रांत येता. प्रा. पिगू हाणें मार्शल हाच्याय फुडें पावल घालें. ‘अर्थशास्त्र म्हळ्यार अर्थीक स्वास्थ्याचो, कल्याणाचो अभ्यास. समाजीक स्वास्थाचो संबंद प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष पैशांच्या मानदंडा कडेन संबंदीत आसता तें अर्थीक स्वास्थ जावन आसा,’ अशें मत ताणें मांडलें. प्रा. रॉबिन्स हाच्या मतान अर्थशास्त्राक समाजीक शास्त्र समजल्ल्यान ताची व्याप्ती संकुचीत जाता. मनशाचे वेव्हार हेर मनशां कडेन आसूं वा समाजा कडेन आसूं, अर्थीक नियती (Economic Determinism) ताका सुटना. ताका लागून अर्थशास्त्र हें एक मानवीं शास्त्र आसा. प्रा. केन्स हाणें फुडें अर्थशास्त्र म्हळ्यार ‘रोजगारी आनी राहणीमान हाचेर परिणाम करपी घटकांचो अभ्यास’ अशी व्याख्या मुखार हाडली. हे बरपावळी उपरांत अर्थशास्त्राविशींच्या वैचारीक साहित्याची व्हड बरपावळ जाली.
सद्याक अर्थशास्त्र हो एकूच असो सलग आनी बंदिस्त विशय उरूंक ना. ताचो विस्तार सगळेवटेन जाला.
ह्या विशयाचे दोन वांटे आसात. 1. वैयश्टिक (Micro) आनी 2. सामश्टिक (Macro). वैयश्टिक अर्थशास्त्र म्हळ्यार बारीकसाणीन केल्लो अभ्यास. हें पद्दतींत अर्थीक बाबीं संबंदी म्हळ्यार उत्पादन, वापर, वांटप ह्या सारक्या अर्थशास्त्रीय गजालींचो कुडक्या कुडक्यांनी आनी वैयक्तिक गजालींचेर भर दिवन केल्लो अभ्यास.
सामश्टिक अर्थशास्त्र हे पद्दतींत वट्ट राश्ट्रीय उत्पादन, भांडवल, रोजगार, उत्पन्न ह्या सारक्या अर्थीक घटकांचो एकांच वेळार समग्रपणान केल्लो अभ्यास.
ह्या दोनय पद्दतीमवरवीं अर्थीक घडामोडींच्या घटकांचो विचार करप जाता. देखीकः संपतीचें उत्पादन, वापर, वांटणी, गरज, सामग्री, भांडवल, मनशाचे कश्ट, संयोजन, येवजण, विभाजन आदी. समाजशास्त्र, मानसशास्त्र, राज्यशास्त्र, इतिहास हांचो संदर्भ मतींत दवरून तशेंच वैयक्तिक राश्ट्रीय आनी आंतरराश्ट्रीय परिस्थितीचो नियाळ करून हो विचार जाता. मर्यादीत सामग्रीचो चडांतचड उत्पादन काडून शक्य जाता तशी वांटणी करूंक जे सिध्दांत दर घटकावरवीं मांडप जाता वा उपाय सुचोवप जाता हांचो अभ्यास अर्थशास्त्रांत आस्पावता.
भारतीय अर्थशास्त्रः पूर्विल्ल्या काळांतय दरेक समाजामुखार कांय अर्थशास्त्राविशींचे प्रस्न उप्रासताले. बारीकसाणीन विचार करपी लोक हे प्रस्न सोडवपाचे यत्न करताले. भारतांतय पोरन्या काळासावन अर्थीक प्रस्नांचेर विचार जातालो. बाजारपेठो कशे तरेन निर्माण करच्यो, तांची उदरगत कशी करची, वेपाराची वाड कशी करची, ह्या सारक्या गजालींचेर भासाभास पोरन्या काळांतल्या साहित्यांत मेळटा. पूण त्या वेळावयलें हें साहित्य म्हळ्यार अर्थनीती, राजनीती, धर्मनीती, नीतीशास्त्र अशा विंगड विंगड विचारांची एक भरसण आशिल्ली, आनी आर्विल्ल्या अर्थशास्त्राचें स्पश्ट, खासा अशें स्वरुप तेन्ना ताका मेळूंक नाशिल्लें.
शासनान अर्थवेव्हारांत खंयची गजाल घेवंची तें कौटिल्यान आपल्या ‘अर्थशास्त्र’ ह्या ग्रंतांत बरोवन दवरलां. येरादारीचीं साधनां वाडोवप, येरादारी खातीर राखणेची वेवस्था करप, मार्गां वयले कर शक्य तितले उणे करून वेपार चड सोपो करप, आयात-निर्यातीक उर्बा दिवप ह्या सारक्यो गजाली कौटिल्यान शासना कडेन सोंपयल्ल्यो.
जे वेपारी आनी उद्योगीक क्रांतीचे फाटभुंयेचेर अस्तंते कडल्या राश्ट्रांत अर्थशास्त्राची उदरगत जाली, ती क्रांती भारतांत न जाल्ल्यान भारतांत अर्थशास्त्राची उदरगत स्वतंत्रपणान जावंक शकलीना. ताका लागून भारतीयांच्या अर्थशास्त्राच्या अभ्यासाचो स्वतंत्रपणान सोद घेवचे खातीर पूर्विल्ल्या काळा कडेनच नदर मारची पडटा.
वेपारी आनी उद्योगीक क्रांती कडेन भारताचो संबंद जेन्ना ब्रिटिश भारतांत आयले तेन्ना आयलो. भारताच्या राश्ट्रीय उत्पन्नाच्या स्वता केल्ल्या स्वतंत्र अंदाजाच्या आदारान दादाभाई नौरोजी हाणें भारतीय जनता कितली गरीब आसा हें दाखोवन दिलें. ब्रिटिशांच्या संपर्काचो भारताचे अर्थीक उदरगतीचेर जाल्लो परिणाम रमेशचंद्र दत्त हाणें त्या काळखंडांतल्या भारताच्या अर्थीक इतिहासाच्या मांडावळींतल्यान स्पश्ट केलो.
भारतीय विचारवंतांनी भारतीय प्रस्नांच्या संदर्भांत अर्थशास्त्राचों अभ्यास आनी वापर करूंक जाय, अशें मत न्यायमूर्ति महादेव गोविंद रानडे हाणें मुखार हाडलें. रानडेचो शिष्य गोपाळ कृष्ण गोखले हाणें आपल्या अर्थीक प्रस्नांविशींच्या विवेचनांत रानडेचोच विचार फुडें व्हेलो. भारतीय परिस्थितचें संशोधन करपी अभ्यासकांची परंपरां ह्याच भारतीय अर्थशास्त्राचो अभ्यास करीत आशिल्ली. स्वतंत्रताये पयलीं आनी उपरांत भारतीय अर्थशास्त्रज्ञांनी ह्या विशयाचेर भरपूर बरपावळ केली. अर्थशास्त्राचो अभ्यास करचे खातीर खास संस्थांची निर्मणी जाली; देशांतल्या विंगड विंगड विश्वविद्यालयांतल्यान ह्या विशयाचो अभ्यास करचे खातीर संशोधनाचें काम सुरू जालें.
भारतांत अर्थशास्त्राचेर उजवाडायल्लीं बरींच इंग्लीश नेमालीं आसात. तातूंतली म्हत्वाचीं म्हळ्यार इंडियन इकनॉमिक जर्नल, इंडियन इकनॉमिक रिव्ह्यू, इंडियन जर्नल ऑफ इकनॉमिक्स, इकनॉमिक स्टडीज, इकनॉमिक अँड पोलीटिकल वीकली, कॉमर्स, इंडियन जर्नल ऑफ अॅग्रिकल्चरल इकनॉमिक्स, अर्थविज्ञान, इस्टर्न इकनॉमिक्स, कॅपिटल आदी. इकॉनॉमिक टायम्स आनी फायनान्शियल एक्सप्रेस हीं म्हत्वाची दिसाळीं अर्थशास्त्राक ओंपिल्ली आसात.
इंग्लीश तशेंच हेर भारतीय भाशांतल्यान अर्थशास्त्राचेर तरेकवार ग्रंथ आसात आनी नेमाळींय उजवाडाक येतात.
अर्थशास्त्र आनी हेर समाजीक शास्त्राः समाजीक शास्त्रां मनशाच्या विंगड विंगड वेव्हाराचो, वर्तनाचो, वस्तुनिश्ठपमान अभ्यास करतात. एक प्रकारच्या वेव्हारांचो परिणाम दुसऱ्या प्रकारच्या वेव्हारांचेर जाल्ल्यान
