अंत्यमस्तिष्क (cerebrum): मनशाच्या मेंदवाच्या वजनाच्या पंचायशीं प्रतिशत इतलें वज़न हें एकट्या अंत्यमस्तिष्काचें आसता.मेंदवाच्या ह्या भागाक आसपी भायल्या थराक मेंदवांचें कॉर्टेक्स (brain cortex) अशें म्हण्टात. हो थर तंत्रिका कोशिकांच्या पेशिंनी तयार जाल्लो आसता.अंत्यमस्तिष्काच्या ह्या थरासकयलो भाग तंत्रिका सुतांनी तयार जाल्लो आसता.हातूंतलीं कांय सुतां अंत्यमस्तिष्काच्या कॉरटॅक्स ह्या थराक तेकिल्लीं आसतात.जाल्यार हेर सुतां कॉरटॅक्स,निमिस्तिष्काक मेंदवाच्या खोडाक आनी मेंदू रज्जूक तेंकयतात. कॉरटॅक्स ह्या भागाक खूब दोडी आसतात आनी ताका लागून ताचें पुराय आंग दोडींनी आनी खांचिनीं भरिल्लेवरी दिसता.ह्या कॉरटॅक्साचेर आशिल्ल्या भागांक संवेदनाचे कॉरटॅक्स अशें म्हण्टात. हो भाग ज्ञानेद्रियांसंबंदीत काम करता. तेचपरी स्पर्श आनी हुनसाण ह्या संवेदनाचे संदेश ह्याच भागांत येतात.कॉरटॅक्साच्या दुस-या भागांक हालचालींचेर भाग अशें म्हण्टात. ह्या भागांतल्यान जे संदेश वतात ते स्नायुंच्या हालचालींचेर नियंत्रण दवरतात.पूण कॉरटॅक्साच्या सगळ्यांत व्हडल्या भागाक जुळवणेचो भाग म्हण्टात (Association cortex). हो भाग म्हायतीची चिकित्सा करता आनी ती म्हायती आपल्यांत सांठोवन दवरता. जाका लागून मनीस विचार करूंक शकता, उलोवंक शकता आनी ताका याद उरता. एक बरीच खोल अशी खांच(fissure), अत्यंमस्तिष्काचीं दोन अर्दां करता.उजवें अर्द आनी दावें अर्द. हीं दोनय अर्दां आपले भितर तंत्रिका सुताच्या कवळ्यांनी जोडिल्लीं आसतात.तातूंतल्या मोट्या कवळ्याचें नांव कोर्पस कॅलोसम(corpus callosum). अंत्यमस्तिष्काच्या ह्या दरएका अर्दाक सेरेब्रल हॅमिस्फीअर अशे म्हण्टात.ह्या दर एका अर्दाचे आपले भितर चार भाग जाल्ले आसतात. ह्या दर एका भागाक ‘लोब’(Lobe) म्हण्टात. तांचीं नांवां अशीं आसात. (१)मुखावयलो भाग (Frontal lobe) (२)कुशिनचो सकयलो भाग (temporal lobe) (३)मदलो वयलो भाग (parietal lobe) (४)फाटलो भाग (occipital lobe). ह्या दर एका भागाक तो जे कवग़्टेच्या हाडासकयल येता त्या हाडाचेंच नांव पडिल्लें आसता. अंत्यमस्तिष्काच्या कॉरटॅक्स ह्या थराचेर आशिल्ल्यो खांची ह्यो दरएका भागाच्यो शिमोच आसतात.हातूंतल्यो दोन मुखेल खांची म्हळ्यार:मध्वर्ती खांच (central fissure) आनी कुशींतली खांच (lateral fissure).
निमिस्तिष्क (Cerebellum): हो भाग मनशाचो तोल, ताचें आसन घेवपाची रीत आनी हालचालींचीं संतुळां राखत.हो भाग मेंदवाच्या फाटल्या भागासकयल आसता. हाकाय उजवें आनी दावें अशीं दोन अर्दां आसतात. हींदोनय अर्दां आपलेभितर एका बोटाच्या आकारावरी दिसपी भागान जोडिल्लीं आसून, ह्या भागाक व्हरमीद (vermis) म्हण्टात. तंत्रिका संदेशाच्यो वाटॉ निमिस्तिष्काचें उजवें अर्द अंत्यमस्तिष्काच्या दाव्या अर्दाक आनी कुडिच्या औजव्या अर्दाक जोडटा.तशेंच निमिस्तिष्काच्या दाव्या अर्दाकडल्यान आयिल्ल्यो वाटो, अत्यमस्तिष्काच्या उजव्या अर्दांत वतात आनी कुडिच्या दाव्या अर्दांत वतात.
मेंदवाचें खोड (brain stem): हो एक दें ठावरी दिसपी मेंदवाचो भाग आसा. तो अंत्यमस्तिष्काक मेरू रज्जूकडेन जोडटा.ह्या खोडाच्या तळाच्या भागाक ‘मेड्युला ओब्लॉंगेटा’(Medulla oblongata) अशें म्हण्टात. ह्या भागांत मनशाचो उस्वास, काळजाच्या ठेक्यांनी लय आनी कुडिच्यो हेर क्रिया चलोवपी जागे आसतात.
अंत्यमस्तिष्क आनी मनशाचे कुडी मजगती मुखेल संवेदनाच्यो आनी हालचाल करपाच्यो वाटो मेंदवाच्या ह्या भागांत एके वटेतल्यान दुसरे वटेन येतात.अंत्यमस्तिष्काचें अर्द हें कुडिच्या दुस-या अर्दाचेर नियंत्रण दवरपाचें काम करता.मेड्युला हाचेवयर मेंदवाच्या खोडाचो दुसरो भाग आसता जाका पोन्स (Pons) म्हण्टात.हो निमिस्तिष्काचीं दोनय अर्दां आपले भितर जोडटा.ह्या भागांत जे तंत्रिका तंतू आसतात ते निमिस्तिष्क आनी अंत्य्मस्तिष्क ह्या अवयवांक जोडटात.ह्या भागावयर मनशाच्या मेंदवाचो मदलो भाग आसता जाका मीडब्रेन (Midbrain) म्हण्टात.हांगा आशिल्ली तंत्रिका तंत्राचीं केंद्रां दोळ्यांचे हालचालीचेर आनी तातूंत आसपी प्युपील ह्या बुराकांचेर नियंत्रण दवरतात. मेंदवाच्या खोडाच्या वयल्या पोंतार दोन भाग आसतात:थॅलॅमस आनी हायपोथालामस.थॅलॅमसाक दोन भाग आसतात:एक मेंदवाच्या खोडाचे उजवे वटेन जाल्यार दुसरो भाग दावे वटेन आसता. हो दर एक थॅलॅमसाचो भाग कुडिच्या तरेकवार भागांकडसून आयिल्ले तंत्रिका संदेश घेवपाचें काम करता आनी थंयच्यान मागीर ताका अंत्यमस्तिष्काच्या भायल्या थराकडेन त्या त्या सुवातींनी धाडटा. तशेंच थॅलॅमस हो भाग मेंदवाच्या एका भागाकडल्यान दुस-या भागाकडेन संदेश धाडपाचें काम करता. हायपोथालायम हो भाग कुडीचेंतापमान,भूक आनी भितरली स्थिती हांचेर नियंत्रण दवरता आनी तेभायर पिचुयटरी (Pituitary) हे मुखेल ग्रेंथिचेरूय आपलें नियंत्रण दवरता.
रेटिक्युलर (Reticular) नांवाच्या तंत्रिका तंतूपसून तयार जाल्लें एक जाळेंमेंदवाच्या खोडांत खोल भितर आसता. तें मेंदवाची सादूरतायेची पातळी थारायता.मेंदवाच्या खोडांतल्यान जे संवेदनाचे संदेशवतात ते ह्या रेटिक्युलर जाळ्यांक चिथायतात. जे आपले परीन अंत्यमस्तिष्काचें काम करपाचेशक्तीक चालना दितात आनी जागरूक दवरता.
मेंदवाच्यो पेशी: मनशाच्या मेंदवाक १० ते १०० कोटी इतल्यो तंत्रिका कोशिका आसतात. ताचे भायर कितल्योश्योच ‘ग्लिया’नांवाच्यो पेशी आसतात. तंत्रिका कोशिका संदेश धाडपाचें काम करतात आनी ग्लिया ह्यो पेशी तंत्रिका कोशिकां भोंवतणी आसून तांकां आदार दिवपाचें काम करतात.ते भायर ग्लियापेशी आनिकय खुबशीं कामां करतात.देखीक- कांय ग्लिया पेशी पिडा जाल्ल्या तंत्रिका कोशिकांक ना करतात आनी ताका लागून मेंदवाक कसलीच बादा जावंक पावना.
हेर पेशीवरींच तंत्रिका कोशिका भोंवतणी एक पातळ अशें आवरण आसता.तें तंत्रिक संदेश व्हरपाचें खाशेलें अशें आवरण आसता.दर एके तंत्रिका कोशिकेक एक मुखेल पेशी आसता आनी नळयेच्या आकारावरी दिसपी तिच्या आंगातल्यान भायर सरपी एक लांब प्रवर्ध आसता. ताका म्हण्टात,तशेंच तांकां तंत्रिका तंतू (Nerve fibre) म्हणूनय वळखतात. हें सूत तंत्रिका कोशिकेचे मुखेल पेशीकडल्या हेर तंत्रिका कोशिकांत संदेश व्हरपाचें काम करतात. तंत्रिका कोशिकेचे मुखेल पेशींतल्यान फाट्यांनी भायर सरपी मोटव्या प्रवर्धांक डॅंड्रायटस (dendrites) अशें म्हण्टात. हीं सुतां दुसरे तंत्रिका कोशिकेच्या लांब सुताकडल्यान येवपी संदेश घेतात आनी मुखेल पेशीक धाडटात. जे सुवातेर एके तंत्रिका कोशिकेचो खंयचोय फांटो आपलो तंत्रिका संदेश दुसरे तंत्रिका कोशिकेच्या फाट्यांक धाडटा ते सुवातेक सिनॅप्स (Sinapse) अशें म्हण्टात.दर एक तंत्रिका कोशिका, हजार भर तरी हेर तंत्रिका कोशिकांकडेन सिनॅप्सीस घडयतात. त6त्रिका कोशिकेच्या लांब सुताभोंवतणी चरबी आशिल्ल्या पदार्थाचें एक आवरण जाका ‘मायेलीन’(Myelin) म्हण्टात. ह्या आवरणाक लागूनच तंत्रिका तंतूतलो संदेश बरेतरेन घोळूंक पावता.
