मायेलिनाचे रंग धवो आसता आनी ताचें आवरण आशिल्ल्या लांब तंतूक लागूनच तंत्रिका तंत्राचें धवें आंग तयार जाता. तंत्रिका तंत्राच्यो मुखेल पेशी आनी मायेलिल्नाचें आवरण नाशिल्ल्या लांब सुतांक लागून मेंदवाचें गोबरा रंगाचें आंग तयार जाता. अंत्यमस्तिष्काचो जो भायलो थर आसता तो चडकरून गोबरा रंगाच्या आंगान तयार जाल्ल्लो आसता आनी उरिल्लो चडसो भाग धव्या आंगान तयार जाल्लो आसता.
कवटेच्या वयल्या भागाचीं म्हणजे क्रॅनियमाचीं घटसार आनी दाटसार हाडां मेंदवाक भायलो कसलोच मार लागूंक दिनात. तशेंच भितरल्यान मेंदवा भोंवतणीं तीन आवरणां आसतात जीं मेंदवाक बरे तरेन सांबाळटात आनी ताका कसलीच दुखापत जावंक दिनात.ह्या आवरणांक ‘मेनिंजीस’(Meninges) म्हण्टात. सगळ्यांत भायल्या आवरणाक ‘ड्युरामाटेंर’(Duromater) म्हण्टात. हें आवरण कवटेच्या हाडाच्या भितरल्या आंगाक धरून आसता. मदलें जें आवरण आसता ताका एराक्नॉयड (Arachnoid) अशें म्हण्टात. तें पातळ आसता आनी ड्युरामाटेर ह्या आवरणापोंदा आसता.सगळ्यांत भितरल्या आनी मेंदवाक तेंकून आसपी आवरणाक पियामाटेंर (Piamater) म्हण्टात.हें आवरण मेंदवाच्या भायल्या आंगां भोंवतणी आनी ताका तेंकून आसता.तशेंच तें पुरायतरेन मेंदवाक धांपता.तें मेंदवाच्या आवरणातच अंत्यमस्तिष्काच्या भायल्या आंगांक (cortex) रगताची पुरवण करपी आनी थंयच्यान हाडपी शिरो आसतात.
पियामाटेर आनी एराक्नॉयड ह्या आवरणां मजगती एक पातळसार अशें द्रव आसता.जाका अंत्यमस्तिष्क आनी मेरुरज्जूंत घोळपी द्रव्याक ‘सॅरॅब्रॉ स्पायनल फ्लुयड’अशें म्हण्टात.ह्या द्रवाक लागून हीं दोनय आवरणां एकामेकांक घश्टूंक पावनात. हें द्रव मेंदवाक भोंवतणच्या घट हाडांपसून मार लागूंक दिना आनी मेंदवाक बसपी मार आपल्या आंगांत ओडून घेता.
मेंदवाक भितरल्यान ४ पोकळ सुवाती आसतात. तांकां मेंदवाचे ‘व्हॅंट्रिकल्स’ अशें म्हण्टात. ह्या पोकळ सुवातिंनी ज्यो पेशी आसतात त्योच हे ‘सेरेब्रोस्पायनल’ हें द्रव तयार करतात. हें उपरांत ल्हा ल्हान उक्त्या सुवातींतल्यान ‘पियामाटेर’आनी ‘एराक्नॉयड’ ह्या आवरणांमदी पावता आनी एराक्नॉयड ह्या आवरणांत आसपी बारीक शिरांतल्यान रगतांत पावतात.
रगताची पुरवण करपी शिरो कुडिच्या खंयच्याय अवयवांत पावतात तेन्ना त्योप फांट्यांनी बारीक जायत वतात. ह्या फांट्यांक ‘कॅपिलरीस’ (Capillaries) म्हण्टात.जेन्ना रगत ह्या बारीक फाट्यांतल्यान घोळूंक लागता तेन्ना रगतांतल्यो गरजेच्यो वस्तू ह्या बारीक शिरांच्या पातळ वण्टीतल्यान भायर सरतात, आनी अवयवांच्या पेशींनी पावतात. ज्या पेशींपसून ह्या शिरांच्यो वण्टी घडिल्ल्यो आसतत तांचे मदले सुवातींतल्यान भायर सरतात. अशें मेदवांत जावंक पावना. हांगां कॅपिलरीस नांवाच्यो रक्तवाहिनी रगताची पुरवण करतात तांच्यो पेशी इतल्यो गच्च आसतात,जाका लागून रगतांतल्या मोट्या कणांक सोपेपणी मेंदवाच्या पेशींत वचूंक मेळना,आनी ताका लागून मेंदवाच्या पेशींकमार बसूंक पावना,जे हेर अवयवांनी घडटा. पूण खरेंपणान मेंदवाक मोट्या कणांनी गरज आसता.पूण हे जर कण जशातशे मेंदवाच्या पेशिंनी पावले जाल्यार मेंदवाक मार बसूं येता. तेखातीर ह्या बारीक शिरांच्या वण्टींत एंजायम नांवाचें जे पदार्थ आसतात ते ह्या मोट्या कणांक तांच्या वण्टीतल्यान वचूंक दिनात आनी ताका लागून मेंदवाच्या रगतांतल्या मोट्या कणांपसून मार बसूंक पावना.
मेंदवाचें काम: मेंदू कशेतरेन चलता हें शिकूंक शास्त्रज्ञांनी जायत्यो रिती सोदून काडल्यो आनी हे खातीर तांकां जनावरांच्या मेंदवाचो उपेग करचो पडलो. हाचेवेल्यान तांकां मेंदवाचे वेगवेगळे भाग कशे तरेन चलतात तें कळ्ळें.मनशाचो मेंदू हो एक भोव नाजूक असो अवयव जाल्ल्यान तो कसो चलता हें शिकूंक शास्त्रज्ञांक बरेच त्रास पडूंक लागले.तरी शास्त्रज्ञांनी पिडेस्तांच्या मेंदवाचो अभ्यास करून सरासरी मनशाचो मेंदू कसो चलता हें सोदून काडलें.मेंदू कसो चलता हें पळोवंक शास्त्रक्रिया करपी दोतोरांनी ती करतना मेंदवाच्या कॉरटॅक्स ह्या भायल्या थराचेर विजेच्या चिथावण्याचो उपेग केलो.
शास्त्रक्रिया करपी दोतोरांक अशें दिसून आयलें की, अंत्यमस्तिष्काक जीं दोन गोलार्दां (hemispheres)आसतात, तांचेरूच अंत्यमस्तिष्काची काम करपाची शक्त अवलंबून आसता.उजवें गोलार्द आपलीं लागिल्लीं कामां करता आनी दावें गोलार्द आपलीं लागिल्लीं कामां करता. कांय शस्त्रक्रिया करपी दोतोर मोल्लुकेची पिडा निवळावंक अंत्यमस्तिष्काच्या दोनय गोलार्दांक जोडपी ‘कॉरपसकॅलोसम’ हो भाग कापून उडयतात.आनी हाकालागून ह्या दोनूय गोलार्दां मदलो संबंद तुटिल्लेवरी जाता.जांच्या मेंदवाचीं दोनय गोलार्दां वेगळीं केल्लीं आसतात ते पिडेस्त अशें सुचयतात.दावें गोलार्द मनशाचे भाशेचो वापर करपाचेर, गणितशास्त्र आनी लॉजीक हांचेर नियंत्रण दवरता. उजवें गोलार्द संगीताकडेन कल,क्गेरे वळखप, किचकटिच्यो दिसपाच्यो रिती आनी मानसिक भावना उक्तावपाचेर नियंत्रण दवरता.
संवेदनाचे संदेश घेवप आनी ताचो अर्थ लावप हें अंत्यमस्तिष्काच्या भायल्या थरावें म्हणजे कॉरटॅक्स ह्या भागाचें काम आसता.कुडिचे वेगवेगळे भाग आपले संदेश ‘थॅलमस’ ह्या भागांकडेन धाडटात जो मागीर तांकां अंत्यमस्तिष्काच्या भायल्या थराचेर आसपी त्या त्या केंद्राकडेन वचपाच्या मार्गाक लायता.
अंत्यमस्तिष्काच्या भायल्या थराचेर संवेदनाची एक खाशेली सुवात आसता,तिका सॉमेस्टेटीक भाग (somestetic area) अशें म्हण्टात.ह्या भागांत जे संदेश पावतात तांचो अर्थ तो कुडीची संवेदना, देखीक स्पर्श आनी हुनसाण असो लायता. ही सुवात दर गोलार्दाच्या ‘परायटल’ ह्या भागाचेर मद्यवर्ती खांचीक तेंकून आसता. सॉमेस्टॅटीक कॉरटॅक्साचो दर एक भाग कुडिच्या खाशेल्या भागांकडल्यान आयिल्ले संदेश घेवपाचें आनी ताचो अर्थ लावपाचें काम करता. अंत्यमस्तिष्काचे हेर भाग पळोवपाच्या, आयकुपाच्या,रुचिच्या आनी वास घेवपाच्या संवेदनाचे संदेश घेतात.दोळ्यांकडल्यान येवपी संदेश थेट ऑक्सिपिटल भागांत आसपी दिश्टी पडपाच्या कॉरटॅक्सांत वतात.टॅंपोरल भागाच्यो कांय सुवाती कानाकडल्यान आयिल्ले संदेश घेतात.रूच कळपाची सुवात ही कुशिनचे खांचीत खोल अशी पुरिल्ली आसता.वास घेवपाची सुवात ही फ्रंटल भागाच्या कुशिंनी आसता.
अंत्यमस्तिष्काचे वेगवेगळे भाग ज्ञानेंद्रियांकडल्यान आयिल्ल्या तंत्रिका संदेशाचो अर्थ लावपाचें काम करता.देखीक- दिश्टी पडप,आवाज,रूच आनी वास.
जेन्ना रिफ्लेक्स ही क्रिया जाता तेन्ना तातूंत मदीं मेंदू येना. जेन्ना
