एक व्यक्ती तापिल्ल्या स्टोवाक हात लायता तेन्ना,दूख बादपी संदेश मेरुरज्जूकडेन पावता जो रोकडोच परत हात पेल्यान काडपाचो संदेश स्नायूंक धाडटा.पूण अंत्यमस्तिष्क आमकां कळपी वा ना कळपी हालचालींचेर नियंत्रण दवरता.अंत्यमस्तिष्कांत खोल भितर खाशेले तंत्रिका कोशिकांचे चोंबे आसतात. तांकां गॅंग्लिया (Gangalia) वा तळाचीं केंद्रां (basal nucleus) म्हण्टात.हीं तळाचीं केंद्रां,चलप वा खावप असले तरेच्या भाना विरयत जावपी हालचालींचेर नियंत्रण नाशिल्ल्या स्नायुंचेर देखरेख दवरतात. देखीक – कोठ्याच्या,आंतकड्यांत आनी शिरांच्या स्नायुंचेर.
अंत्यमस्तिष्काचो भायलो थर आनी निमिस्तिष्क हे अवयव वांगडाच इत्सेप्रमाण जावपी हालचालींचेर नियंत्रण दवरतात.अंत्यमस्तिष्काच्या दर एका अर्दाचेर आसपी हालचालींचे कॉरटॅक्स बरोवपाक वा बोल उडोवपाक ज्यो हालचाली करूंक स्नायुंची गरज लागता तांकां तंत्रिका संदेश धाडटात. हे कॉरटॅक्स अंत्यमस्तिष्काच्या मुखावेल्या भागाचेर आसता.हालचाल करपी कॉरटॅक्साचो दर एक भाग कुडिच्या एका खाशेल्या भागाच्या हालचालींचेर नियंत्रण दवरता. व्हड भाग जे आसतात ते चड गुंतागुंतीच्या हालचालींचेर नियंत्रण दवरतात.ताचेवेलो आनीक एक व्हड भाग ओंठाचे आनी जिबेचे उलयतना जाल्ले हालचालींचेर नियंत्रण दवरता. ल्हान भाग हे सादे हालचालींचेर देखरेख दवरतात.देखीक:फाटिच्यो आनी भुजाच्यो हालचाली.कुडिच्या भागांनी वचपी व्हड हालचालींच्यो वाटो ह्यो मेंदवाच्या खोडांतल्यान वतना एकेवटेनच्यो दुसरे वटेन गेल्ल्यान अंत्यमस्तिष्काच्या दाव्या अर्दांचे हालचालींचे कॉरटॅक्स कुडिच्या उजव्या अर्दाच्या हालचालींचेर नियंत्रण दवर्ता,तशेंच उजवे हालचालींचे कॉरटॅक्स हे कुडिचे दावे वटेनच्या हालचालींचेर नियंत्रण दवरतात. ९०% परस चड लोक हे उजव्या हातान काम करपी वा बरोवपी आसतात. कारण दावे हालचालींचे कॉरटॅक्स जाचें नियंत्रण उजव्या हाताचेर आसता ताचेर चड प्रमाणांत आसतात.
मेंदवाचो निमिस्तिष्क जो भाग आसता तो हालचालींचे कॉरटॅक्स ज्या स्नायूंक संदेश दिता तांचे भितर संतुळा राखपाचें काम करता.जेन्ना हालचालींचे कॉरटॅक्स कुडिच्या खंयच्याय एका भागाक काम करपा संबंदान फर्मावणी धाडटा तेन्ना तंत्रिका संदेश निमिस्तिष्काक जाग्यो करतात आनी ताका लागून कुडिच्या ह्या भागांतले संदेश कशेतरेन काम करपाचें तें कळयतात.निमिस्तिष्क ह्या हालचालींच्यो ज्यो हालचाली जावंक जाय ताचेकडेन तुळा करता आनी मागीर हालचालींच्या कॉरटॅक्साक त्यो सारक्यो करपासंबदांन सुचवण्यो दिता. हाका लागून कुडिच्यो हालचाली सारक्यो चलतात काय ना हें निमिस्तिष्काक कळटा.
मनीस जी भास उलयता तातूंत मेंदवाचे जायते भाग आपले परीन काम करतात. दिश्टी पडपाच्या आनी आयकुपाच्या केंद्राक लागून आमकां बरयिल्लीं वा उलयल्लीं उतरा कळटात.अंत्यमस्तिष्काचे हालचालींचे कॉरटॅक्स आनी निमिस्तिष्क हे भाग ओंठाच्या,जिबेच्या आनी उलोवपाच्या हेर अवयवांच्या खाशेल्या हालचालींक संदेश धाडटात.तेभायर आनी दोन कॉरटॅक्साच्यो सुवाती जांकां जुळोवपाच्यो सुवाती म्हण्टात.त्योय भाशेचो वापर करपांत खुबूच गरजेच्यो आसतात.ह्यो सुवाती अंत्यमस्तिष्काच्या टॅम्पॉरल भागाचेर आनी फ्रॉन्टल भागाचेर आसतात.टॅम्पॉरल भागाचेर आसतात तांकां व्हरनीक्स आनी फ्रॉन्टल भागाचेर आसतात तांकां ‘ब्रोकास’ह्या नांवांन वळखतात. चडशा उजव्या हातांनी बरोवपी लोकांच्यो भाषा उलोवपाच्यो सुवाती ह्यो अंत्यमस्तिष्काच्या दाव्या अर्दांत आसतात, जे लोक दाव्या हातांनी बरोवपी आसतात तातूंतल्या ७०% लोकांच्यो भाशेच्यो सुवाती अंत्यमस्तिष्काच्या दाव्या अर्दाचेरच आसतात. जे लोक दाव्या हातांनी बरोवपी आसतात तातुंतल्या १५% लोकांच्यो ह्यो सुवाती अंत्यमस्तिष्काच्या उजव्या अर्दान आसतात आनी १५% ह्यो अंत्यमस्तिष्काच्या दोनय अर्दांनी आसतात.
जेन्ना आमी एक उतर आयकतात तेन्ना ‘व्हरनीक्स’ नांवाची सुवात ह्या उतराच्या आवाजाचो अर्थ लायता. जेन्ना मनीस एक उतर वाचता तेन्ना मेंदवाचेर आसपी कोनाच्या आकाराची दोड ‘Angular Gyrus’दिश्टी पडपी उतराचें ताका संबंदीत आवाजांत रुपांतर करता जाचो व्हरनीक्स हो भाग अर्थ लायता. व्हरनीक्साक लागूनच मनीस जें उलयता ताचीं वाक्यां तयार जातात.ब्रोकास नांवाच्यो सुवाती ह्यो एक उतर उलोवपाक ज्यो स्नायुंच्यो हालचाली लागतात ताची म्हायती दितात. ही म्हायती हालचालींच्या कॉरटॅक्साकडेन वता, जे हालचालींक संदेश दितात.
कूड जीं तरेकवार कामां करता तांचीं केंद्रां मेंदवाच्या खोडाचेर आसतात.जीं तंत्रिका केंद्रां मेड्युला ह्या भागाचेर आसतात.तीं कुडिचीं कामां देखीक-उस्वास घेवप,काळजाचे ठेके आनी रगत घोळोवप हांचेर नियंत्रण दवरतात.मेंदवाच्या खोडाचेर आसपी हेर सुवाती ह्यो गिळपाचेर, कोठ्याच्या आनी आंतकड्याच्या हालचालींचेर नियंत्रण दवरतात. तशेंच हायपोथॅलामस ह्या भागाचेर आसपी तंत्रिका केंद्रां कुडिच्या कांय कामांचेर नियंत्रण दवरतात.देखीक-कांय केंद्रां मनशाच्या आंगांत कितलें उदक आसचें तें थारायतात.कुडिच्या तरेकवार भागांनी आसपी कांय तंत्रिका कोशिका,उदकाचे पातळेत जाल्ले बदल सोदून काडटात आनी ती म्हायती हायपोथॅलामस ह्या भागाक धाडटात.उदकाची पातळी चड उणी आसल्यार हायपोथॅलामस तानेची संवेदना तयार करता.ताका लागून मनशाक उदक पिवपाची इत्सा तयार जाता. हाचेबरोबर हायपोथॅलायम मुत्रपिंडाक संदेश धाडटा जाका लागून, जें कुडितलें उदक मुताच्या रुपान भायर धाडटात ताचें प्रमाण उणें जाता. जेन्ना उदकाची पातळी वयर वता तेन्ना हायपोथॅलामसाकडल्यान गेल्ले संदेश तान लागूंक दिनात आनी मुत्रपींड जें उदक गाळटा ताचें प्रमाण वाडयता.हायपोथॅलामसाचेर जीं हेर केंद्रां आसतात तीं ह्याच सिध्दांतावेल्यान भुकेचेर आनी कुडिच्या तापमानाचेर नियंत्रण दवरपाचें काम करतात.
पेशींपसून तयार जाल्लो देंठावरी दिसपी एक भाग, हायपोथॅलामस हाका पिचुयटरी नांवाची जी मुखेल ग्रंथी आसता तिका तेंकयता.हायपोथॅलामस हो हे ग्रंथीचेर आपलें नियंत्रण दवरता आनी ताका लागून ही ग्रंथी ‘हारमोन्स’ (hormones) नांवांचीं द्रवां तयार करून रगतांत सोडटा.हीं द्रवां मनशाचे कुडीत जायतीं कामां करता, तातूंत चड म्हत्वाचें आसता मनशाचे वाडिचें प्रमाण थारावपाचें.
मनीस ज्यो मानसीक भावना अणभवता तातूंत मेंदवाचे तशेंच कुडिच्या हेर अवयवांचे भाग त्यो जावंक दिवंक कारणीभूत आसतात. मेंदवाचेर आसपी कांय भागांचो एक चोंबो म्हळ्यार ‘लिंबीक तंत्र’. तें मनशाच्यो मानसिक भावना तयार करूंक खुबूच गरजेचें अशें काम करतात. ह्या तंत्रांत मेंदवाच्या टॅम्पोरल भागाच्यो कांय सुवाती आनी हायपोथॅलामस आनी थालामस हांचे कांय भाग आस्पावतात.
मानसिक भावना ह्यो ज्ञानेंद्रियांकडल्यान आयिल्ले संदेश वा मेंदवाच्या
