भायल्या थरांत (कॉरटॅक्सांत) तयार जाल्ल्या विचारांपसून उपरासूंक शकतात.हे संदेश लिंबीक तंत्राच्या वेगवेगळ्या भागांक चिथावणी दितात जे मनाक सुख मेळपासारक्यो भावना निर्मितात.देखीक-खोस जावप,मोग दिसप तशेंच कांय संदेश ह्या तंत्राच्या सुवातींक चिथावण्यो दितात,जांकां लागून मनशाक तिडक वा भिरांत दिसूंक लागता.
विचार करप आनी याद धरप ह्यो गजाली ब-याच गुंतागुंतीच्या क्रियांचेर अवलंबून आसतात. अजून मेरेन शास्त्रज्ञांक हाचेर मुळावीच म्हायतीमेळ्ळ्या. विचार कर;पाची जी क्रिया आसता हातूंत मेंदवाचे जुळोवणेचे कॉरटॅक्स आनी हेर भाग आस्पावतात. ह्या भागांक लागून मेंदू यादींत दवरिल्ली म्हायती आनी ज्ञानेंद्रियाकडल्यान मेळिल्ली म्हायती एक करता.कांय गजाली वयल्यान अशें दिसून येता की,यादी आसतात त्यो मेंदवांत नवे सरक्यूटस तयार जाल्ल्यान वा पयलीं आशिल्ल्या त्या सरक्युटसांत बदल जाल्ल्यान घडटात.ह्यो ज्यो क्रिया आसात त्यो सरक्युटसांत बदल जाल्ल्यान जातात.म्हणजेच जे सुवातेर तंत्रिका कोशिकेंतलो एक संदेश दुसरे तंत्रिका कोशिकेंत वता ते सुवातेर हे बदल थंय आसपी ग्लुकोप्रोटीनस वा हेर कण आपल्या नियंत्रणाखाला दवरतात.
मेंदवाची रसायनीक घडण: हेर पेशींनी जशो घुस्पावळीच्यो रसायनीक क्रिया घडटात, तशोच त्यो मेंदवाच्या तंत्रिका कोशिकांनी घडटात..कांय रसायनीक क्रिया ह्यो फकत तंत्रिका कोशिकां भितर आनी तांचे मजगतीं घडटात.एक तंत्रिका संदेश ही एक वीज.रसायनीक क्रिया आसता,जिचें नियंत्रण तंत्रिका कोशिकेच्या आवरणाचेर अवलंबून आसता. हे क्रियेंत वीज आशिल्ले ‘सोडियम आनी पॉटेशियम,हांचे अणू (ions) भाग घेतात.ह्या आवरणाक बुराक आसतात आनी तें तंत्रिका कोशिकेभितल्ल्या आनी भायल्या पातळ द्रवांत आसपी, ह्या अणुंचें प्रमाण वेगवेगळें दवरपाचें काम करता. तेचपरी हें आवरण आपल्याक जाय त्याच अणूंक भितर घेता, आनी पेशिंतल्यान भायर सोडटा.ताका लागून एक विजेवरी संदेश तयार जावन तंत्रिका कोशिकेंतल्यान घोळूंक लागता.
कांय न्युरोट्रान्समिटरस नांवांच्या रसायनीक पदार्थाक लागून एक तंत्रिका संदेश तंत्रिका कोशिकेच्या लांब तंतूतल्यान दुसरे तंत्रिका कोशिकेच्या मोटव्या तंतूंनी वता.एक संदेश दोन तंत्रिका कोशिकांमदीं आसपी अशीर सुवातेंतल्यान फकत विजेवरी शक्तीचेर अवलंबून वचूंक शकना.हे खातीर जेन्ना एक संदेश एक्सॉन ह्या लांब सुताच्या तोंकार पावता तेन्नातो न्युरोट्रान्समीटर ह्या पेशींपसून तयार जाल्ल्या कणांची निर्मिती करता.हे कण दोन तंत्रिका कोशिकांमदीं आसपी अशीर सुवातेंतल्यान भितर सरतात आनी मोटव्या तंतूंचेर आसपी ‘रिसॅप्टरस’ नांवांच्या सुवातींचेर हल्लो करतात. ही कृती दोन तरांनी घेवपी तंत्रिका कोशिकेचे विजेचे हालचालींत बदल घडयता. कांय टान्समिटरस तंत्रिका कोशिकेक चिथायतात आनी तातूंतल्यान एक तंत्रिका संदेश तयर जाता.जाल्यार दुसरे,तंत्रिका कोशिकेक संदेश तयार करूंक दिनात. मेंदू तरेकवार रसायनीक पदार्थ तयार करता. जांचो न्युरोट्रान्समिटर म्हणून उपेग जाता.हातुंतले सर्रास प्रमाणान तयार जावपी न्युरोट्रान्समीटर अस्जेआसात: आसेटीलकोलीन (Acetylcholine), डॉपामीन (Dopamine),नॉरआड्रेनालीन (Noradrenaline) आनी सेरोटोनीन (Serotonin). हे रसायनीक पदार्थ अख्ख्या मेंदवांत पातळिल्ले नासतात.ते मेंदवाच्या खाशेल्या सुवातिंनी आसतात. देखीक तंत्रिका कोशिकेचे पेशींत आसपी ‘डॉपामीन’हे रसायनीक पदार्थ मदल्या मेंदवात आसतात.
ह्या पेशींचे लांब तंतू म्हळ्यार अक्सॉनस हे अंत्यमस्तिष्काच्या मदीं आसपी ‘कोरपस स्ट्रायेटम’ हे सुवातींत ताच्या मुखावेल्या भागांत आनी हेर सुवातिंनी पावतात. मनशाच्यो मानसीक भावना आनी घुस्पावळीच्या हालचालींचेर डोपामिनाच्यो वाटो नियंत्रण दवरतात.१९७० वर्सा शास्त्रज्ञांनी असो सोद लायलोकी, ‘मॉरफीन’ आनी ताचेकडेन संबंद आसपी वखदां मेंदवाच्या कांय सुवातिंनी आसपी रिसॅप्टरस ह्या पेशींचेर हल्लो करून दूख देंवयतात. हाचेवेल्यान अशें दिसून येता,मेंदू हो आपूण जावन दूख देंवोवपाचेपदार्थ तयार करता, जे कांय रिसॅप्टरस नांवाच्या पेशींचेर हल्लो करतात.एंडोरफीनस (endorphins) आनी एंकेफॅलीनस (enkephelins) हे दोन तरेचे न्युरोट्रान्समीटरस ह्या रिसॅप्टरांक जोडिल्ले आसात.
मेंदवाचें रसायनीक शास्त्र आनी मानसीक पिडा:मेंदवाची काम करपाची शक्त ही ह्या न्युरोट्रान्समीटरस हाचे काम करपाचे शक्तीचेर अवलंबून आसता. जेन्ना हे ट्रान्समीटरस मेंदवांत चड प्रमाणांत तयार जातात वा तांचो उणाव भासता तेन्नच मनशाक विचार करपा संबंदान,ताचे वागणुके संबंदान गंभीर बादा जावंक शकता. देखीक- शास्त्रज्ञांनी केल्ल्या अभ्यासावयल्यान ह्या रसायनीक पदार्थाचे असमतोलतायेक लागुनूच मनशाक तरेकवार मानसीक पिडा जावंक शकतात.स्किजोफ्रेनिया (schizophrenia)हे मानसीक पिडेंत मनशाच्या मेंदवांत वेगळेतरेन हे पदार्थ तयार जातात,जाका लागून नाशिल्ल्योच वस्तू दिसूंक लागतात आनी तांचे आवाज आयकूंक येतात. तशेंच ह्या पदार्थांच्या उण्या अदीक प्रमाणाक लागून पिशेपणाची पिडा जडूंक शकता. ही पिडा जाली जाल्यार मनशाक आलटून पालटून खोशेचे आनी निरशेणेचे झटके येतात.कांय जाणांच्या मताप्रमाण डोपामीन,नॉरआड्रेनालीन आनी सेरोटोनीन हे रसायनीक पदार्थ मेंदवांत चड प्रमाणांत तयार जाल्ल्यान मनशाक निरशेणी येवंक शकता वा पिशेपणाची पिडा जडूंक शकता.
मानसिक पिडा निवळावंक ह्या विशयांतले तज्ञ दोतोर वखदांचो उपेग करतात, जीं मेंदवाची रसायनीक घडण बरेतरेन राखूंक हातभार लायतात. देखीक- स्किजोफ्रेनिया ही मानसिक पिडा निवळावंक जीं ट्रांक्विलायसरस (tranquilizers)जातींतलींवखदां वापरतात तीं मेंदवाचेर आसपी डॉपामिनाचें रिसेप्टरस आडावन धरतात. जीं वखदां सर्रास प्रमाणान डिप्रेशन ही मानसीक पिडा निवळावंक वापरतात तीं,जंय दोन तंत्रिका कोशिका आपले भितर मेळटात थंय डोपामीन,नॉरआड्रेनालीन आनी सेरोटोनीन हाचें प्रमाण वाडयतात. कांय वखदां घेतकूच मनशाक बरें दिसता,ताच्या मनावयलो ताण देंवता,चिंता उणी जाता. हें सगळें मेंदवाचे रसायनीक घडणेंत बदल जाल्ल्यान जाता. देखीक: आंफेटामीनस (Amphetamines) हे जातीतलीं वखदां मनशाची मानसिक शक्त वाडयता, जाकालागून मेंदवाच्यो पेशी चड प्रमाणांत ‘डोपामीन’ तयार करतात.चड प्रमाणांत आंफेटामीनस हीं वखदां घेतल्यार मनशाची मानसीक स्थिती इबाडूंक शकता.हालुसिनोजेनीक (halucinogenic) ह्या जातींतल्या वखदांक लागून मनशाच्या ज्ञानेंद्रियांचेर, विचार करपी शक्तीचेर वायट परिणाम जाता.देखीक- हीं वखदां अशी: मेस्कालीन,प्सिलोसिबीन आनी एल.एस.आय.(लायसरजीक एसीड डायएथिलामायड हीं वखदां ताक्चे रचणुकेक लागून तीं न्युरोट्रान्समीटरस हांचे भशेन दिसतात).
तकलेच्यो पिडा:मनशाच्या मेंदवाक तीन तरांनी बादा जावंक शकता.
