स्ट्रोक: ही मनशाच्या मेंदवाक सर्रासपणान जावपी एक खर पिडा आसा.ही पिडा मनशाच्या मेंदवाच्या खंयच्याय भागाक रगताची पुरवण करपी शीर तुटिल्ल्यान जाता.ताका लागून ज्या भागाक ती जाता,थंयच्यो तंत्रिका कोशिका मरतात आनी ताका लागून हे भाग जीं मनशाचे कुडिचीं कामां करतात ताचे वयलें तांचें नियंत्रण तुटून मनशाची कूड जशी चलूंक जाय आशिल्ली तशी चलना. आनी तो अपंगूळ जावन पडटा.
जांकां ही पिडा जाता तांचें चड करून,कुडिचें एक अर्द धरता,तो भाग स्नायुंची हालचाल जायनासतना सामकोच लुळो पडटा.हेर लक्षणां अशीं आसतात: पिडेस्ताक उलयतना त्रास जावप आनी तो जें कितें उलयता तें समजूक कठीण जावप. चडशे स्ट्रोक हे रगताची पुरवण करपी शिरांक मार बशिल्ल्यान जातात.हाचे फाटलीं कारणां अशीं:वाडिल्लो रगताचो दाब म्हळ्यार हायपरटॅन्शन (Hypertension) आनी शिरो पटसार जावप म्हळ्यार आरटेरोस्क्लेरोसीस (Arteroscelerosis).
ज्या पिडेस्तांक स्ट्रॉकाचो झटको खर प्रमाणांत आयिल्लो आसता ताका मरण येवंक शकत.पूण बरेंचशे पिडेस्त हे पिडेंतल्यान पुराय तरेन न्हय जाल्यार थोड्या प्रमाणांत तरी निवळटात.
मेंदवांत वाडपी गांठी (ब्रेन ट्युमरस): ट्यूमर म्हळ्यार मेंदवांत वाडपी एक गांठ. जिका लागून मेंदवाक खर प्रमाणांत मार बसूं येता. हे पिडेचे परिणाम मेंदवांत वाडपी तिच्या आवाठाचेर आनी ती मेंदवाच्या खंयच्या भागाक जाल्या ताचेर अवलंबून आसता.मेंदवांत वाडपी ही गांठ जे सुवातेर वाडटा थंयच्यो आनी आपले भोंवतणच्यो तंत्रिका कोशिका इबाडून उडोवंक शकता. जशी जशी ही गांठ वाडत वता तसो तसो तिचो दाब हेर भागांचेर पडून तांची काम करपाची शक्त जायत्या प्रमाणांत उणी जावंक शकता.
हे पिडेचीं लक्षणां अशीं आसतात: तकली उसळप,मारून येवप,चड प्रमाणांत न्हीद येवप,मनशाच्या व्यक्तिमत्वांत बदल जावप,समजुपाची शक्त देंवप आनी उलयतासतना आडखळ जावप.
ह्यो गांठी दोन तरांच्यो आसतात: ब-यो (benign) आनी वायट मॉलिग्नंट (Malignant). मेंदवांत वाडपी गांठी ह्यो बरे जातींतल्यो आसल्यार पिडेस्त ऑपरेशन करून निवळूं येता.पूण त्यो जर कॅन्सराक लागून जाल्ल्यो आसत जाल्यार, असल्या पिडेस्तांक ऑपरेशना वांगडाच वखदां आनी रेडियेशन थेरापी (Radiation theraphy) असले तरेचे उपाय करतात.
मेंदवाक वायट जंतूंपसून जाल्ल्यो पिडा (Infection Diseases):बॅक्टेरिया आनी व्हायरसीस ह्या जंटूंपसून जाल्ल्या जायत्या पिडांक लागून मेंदवाक बादा जावं येता. हातुंततल्यो सर्रासपणान जावपी म्हत्वाच्यो पिडा अशो: ‘एन्सेफलायटीस’ (Encephaletis) आनी मेनिंजायटीस (Meningitis).ह्यो पिडा वयर सांगल्यात त्या जंतूंपसून जातात.
एन्सेफलायटीस ही पिडा जाल्यार मेंदवाक सूज येता. मेनिंजायटीस ही पिडा जाल्यार मेंदू आनी मेंदू रज्जू भोंवतणी आसपी आवरणाक सूज येता.ह्यो दोनय पिडा ब-योच खर आशिल्ल्यान तांचेर रोखडोच उपाय जालो नाजाल्यार पिडेस्त हाताभायर वचूंक शकता. ताकालागून ज्या जंतूक लागून ही पिडा जाल्या तें पळोवन ते जंतू ना करून उडोवपी अॅंाटिबायोटिक्स वखदां दितात आनी फाव ते हेर उपाय करतात. चड करून एन्सेफलायटीस ही पिडा व्हायरस ह्या जंतूपसून जाल्ल्या कारणान तिका अॅं टिबायोटिक्स वखदां लागू पडनात. ह्यो पिडा चड करून ल्हान भुरग्यांक जातात.जायतीं पिडेस्त भुरगीं हातूंतल्यान निवळूंक पावनात आनी निवळ्ळ्यारय फुडाराक तांचें कुडीक कसल्लोय दोश उरूं येता.वा तीं सामकींच अपंगूळ जावन पडूं येतात.
कोरेया: (Chorea) ही ६ ते १५ वर्सां पिरायेच्या भुरग्यांक जावपी एक मेंद(वाची पिडा.ही पिडा चड करून ‘रेवमेटीक फिव्हर’ हे पिडे वांगडा जाता. तांचो दोगांयचो जंतु एकूच आसता.
पोलियोमायलायटीस: (Polyomylitis) ही आनीक एक मेंदवाक आनी मेंदू रज्जूक जावपी व्हायरस जातींतली पिडा आसा.हे पिडेक आडावपी वासिनां सोदून काडिल्लीं आसात.हीय पिडा ल्हान भुरग्यांकच जाता.आनी ती तांकां जाल्यार तांचे कुडिचो खंयचोय भाग स्नायुंची काम करपाची शक्त उणी जाल्ल्यान लुळो जावन निकामी जांव येता.हाका लागून भुरग्यांक फुडाराक अपंगूळपण येता.ही पिडा व्हायरस जंतूपसून जाल्ल्यान तिचेर अमुकच एक वखद ना.पिडेस्ताक तो जीं लक्षणां दाखयता ते प्रमाण उपाय करतात.हातूंत चड म्हत्व आसता तें फिजियोथेरपी ह्या उपायाक.जाका लागून स्नायुंची शक्त वाडूंक शकता.
जीनसांपसून जाल्ली मेंदवाक बादा: मनशाचे बडिचे मूळ घटक जीनस (genes) हे आपले वांगडा मेंदवाची वाड जावपाच्यो सुचवण्यो व्हरतात. ह्यो सुचवण्यो खुबूच गुंतागुंतीच्यो आसतात आनी ताका लागून कांय फावटी खूब चुकोच घडूं येतात. जांकां लागून मेंदवाचे रचनेत आनी काम करपाचे पद्दतींत गंभीर दोश निर्माण जांव येतात. तशेंच तांकां कसलीय बादा जावं येता.
कांय भुरगीं जल्मतनाच सारको वाड जायनाशिल्लो मेंदू घेवन जल्मतात. तांकां मेंटली रिटारडेड (mentally retarded) अशें म्हण्टात.हीं भुरगीं जेन्ना आवयच्या पोटांत वाडटात तेन्ना तांच्या जिनसाचे रचनेत कसलीय तरी चूक आसत. ताका लागून मेंदवाची जाय तशी वाड जाल्ली नासता. देखीक: डावन सिंड्रोम (Down Syndrome) ह्या प्रकारांत ‘क्रोमोसोम’चड आसतात. पेशिंच्या केंद्रीय बिंदूंत (Nucleous) जीनरा आंगांत आशिल्ल्या घटकांक क्रोमोसोमस म्हण्टात.ह्या आलायत्या क्रोमोसोमांक लागून मनशाच्या मेंदवाची वाड सारकी जायनासतना उरता. ते भायर कुडीक कांय दोश जातात.कांय भुरग्यांक जल्मतनाच तांच्या मेंदवाक चड प्रमाणांत बादा जाल्ली आसता. हो प्रकार अनुवंशीक आसता.ह्या प्रकारांत एन्जायम (enzyme) नांवाच्या द्रवाची उणीव आसता. ह्या पदार्थाक लागून आमी जें कितें खातात ताचो उपेग जावंक पावता.देखीक-ज्या भुरग्यांच्या मुतांतल्यान फिनायल किटोन्स (Phenyl Ketones) हो रसायनीक पदार्थ वता तो तांच्या रगतांत एन्जायम आमिनोएसीड ह्या पदार्थांचें परिवर्तन करता.पूण जेन्ना भुरग्याच्या आंगांत ताची मूळचीच उणीव आसता तेन्ना हें परिवर्तन जावंक पावना आनी फेनिलानीन ह्या आमायनोएसीडाचें प्रमाण रगतांत वाडटा.जाका लागून मेंदवाच्या पेशींक मार बसता.असल्या भुरग्यांक हो अमायनोएसीड उणो आशिल्लें अन्न दिलें जाल्यार तांकां ही मेंदवाक जावपी बादा जावंक पावना.
मेंदवाच्यो हेर पिडा: हातूंत तीन पिडा आस्पावतात. (१)एपिलेप्सी-मोल्लुकेची पिडा (२)मल्टीपल स्क्लेरोसीस (३)पारकिन्सन डिसीस.
एपिलेप्सी-मोल्लुकेची पिडा: ही पिडा जाल्यार मनशाक मारून येता. हाचे फाटलें कारण मेंदवाच्या एका भागांतल्यान तंत्रिका कोशिकांनी सदां तयार जातात. ताचे परस वेगळेतरेन तयार जाल्ले तंत्रिका संदेश –नरव्हइम्पल्सीस (Nerve impulses).असल्या पिडेस्तांक जें मारून येता
