तर्खडकर,दादोबा पांडुरंग तर्खडकर,दादोबा पांडुरंगः(जल्मः9 मे 1814 मुंबय मरणः17 आँक्टोबर 1882,मुंबय)
इंगिलशींतलो नामनेचो मराठी व्याकरणकार,ग्रंथकार आनी धर्मसुदारक.ताणें मुळावें शिक्षण घराच बापयकडेन ,तशेंच खासगी शाळेंतल्यान घेतलें.फुडलें माध्यमिक शिक्षण बॉम्बे नेटिव्ह एज्युकेशन सोसायटिचे शाळेंत जालें.1825 त ताची एल्फिन्स्टन इन्स्टटयुटांत शिक्षक म्हणून नेमणूक जाली.1841 ते 46 मेरेन सुरतेचे इंगलीग शाळेंत म्हणून ताणें काम केलें. सुरतेचे शाळेंत दुर्गाराम मंछाराम हो वांगडी ताका मेळ्ळो.ह्या दोगांयनी मेळून मानवधर्मसभा(1844)स्थापन केली
हे सभेवतीन तांणी लोकांच्या विरोधाक भियेनासतान अंधश्रध्दा निर्मुलनाचो आनी विवेकजागृतीचो वावर केलो.इ.सइ1844 तो ज्ञानप्रसारक मंडळाचो अध्यक्ष जालो.फुडें 31 जुलय 1849 दिसा ताणें मुंबयंत परमहंस सभेची स्थापना केली.
1835 ते 1880 ह्या काळांत ताणें शिक्षक,अधिक्षक,उपजिल्हाधिकारी आदी वेगवेगळ्या पदांचेर काम केलां.निवृत्ती उपरांत कांय काळ तो ओरिएंटल ट्रान्स्लेटरच्या पदार आशिल्लो.ताका इंगलीश,संस्कृती आनी इंगलीश भाशांच्या व्याकरणांचो ताणें खोलायेन अभ्यास केलो.मराठी भाशेच्या रुपविचाराची ताणें खालोयेन अभ्यास केलो.मराठी “मराठी भाशेचें व्याकरण “ उजवाडाक हाडलें.ह्या पुस्तका भायर ताचीं उजवाडाक आयिल्ली हेर पुस्तकाण अशी आसात-विधवेच्या लग्नाचें समर्थन करपी संस्कृत निबंधःविद्यवाश्रु मार्जन,इंगलीश व्याकराणाची पूर्वपीठीका(1860),मराठी आनी गुजराती नकाशाचें पुस्तका(1863),मोरोपंताच्या केकावलीवेली गद्य टीका(1865) जग्व्दासी आर्य ह्या टोपण नांवान धर्मसुत्रार बरयल्लो धर्मविवेचन हो ग्रंथ (1868),पारमंहसिक ब्राह्मधर्म(1880),शिशुबोध(1884)(मरणा उपरांत उजवाडाक आयलो).
ताणें 1846 मेरेन बरोवन दवरिल्ली आपजीण,प्रा,अनंत काकबा प्रियोळकार हाणें संपादीत करुन उजवाडाक हाडली.नामनेचो स्विडीश तत्त्वगिन्यानी स्वीडनबॉग हाच्या ग्रंथाचेर ताणें बरयल्ल्या अ हिंदू जंटलमन्स रिफ्लॅक्शन ध वकर्स आँफ एमानुएल स्वाडीनबार्ग(1878)ह्या ग्रंथाक युरोपांत खुबूच नामना मेळ्ळी.ताच्या साहित्यांत सादेंपण आनी विचारप्रवर्तकताय दिसता.ताचें मराठी व्याकरणाविशींचें काम सुमारा भायर म्हत्वाचें आसून तातूंतल्यान मराठी गद्याक प्रमाण रुप मेळिल्लें आसा.ह्या पुस्तकाच्यो जायत्यो आवृत्यो उजवाडाक आयल्यात.ह्या ग्रंथाखातीरच ताका मराठी भाशेचो पाणिनी म्हणून वळखतात.
इ.स.1857 सुटके चळवळीच्या काळांत अहमदनगराक आसतन ताणें भिल्लांचो फुडारी पटाजी नाईक हाचें बंड मोडून काडपाक खुबूच आदार दिल्लो.देखून सरकारान ताका रावबहादूर हो किताब दिलो.ताणें सुरतेक स्थापन केल्ली मानवधर्म सभा आनी मुंबय स्थापन केल्ली परमहंस सभा हांचीं तत्त्वां अशीं आशिल्लीं-ईश्वर हो एक,सगळ्या मनशांची जात एक,मनीस जातीचो धर्म एक,मनशाची पात्रताय ही ताच्या गुणांनी थारता,विवेकाक अनुसरुन काम करुंक जाय,ईश्वराचेर भक्ती करची आनी सगळ्यांक बरो मार्ग शिकोवंचो.
मराठी ज्ञान प्रसारक सभा,मुंबय विद्यापीठ,पुनर्विवाह सभा,बॉम्बे असोसिएशन आदी संस्थांच्या वावारांतय ताचो म्ह्त्वाचो वांटो आसा.
तर्पण
तृप म्हळयार संतृश्ट करप.ह्या धातूवेल्यान हो शब्द निर्माण जाला.देखून तर्पण म्हळ्यार संतुश्ट करप.अथर्ववेदांत अशें म्हळां “ देवर्षिपितृमनुष्यणां जलाज्जालिदानन तप्तिसम्पादनम् “ तृपत्या तर्पयति हाचो अर्थ देव,ऋषी,पितर वा मनीस हांका उदकान संतृश्ट करप वा तृप्त करप.हें उदक दिता आसतना एका हाताच्या पोशांतल्यान उदक दिवप,अशें उदक दिल्यार ताका तर्पण अशें म्हण्टात.ऋग्वेदांत तृप्ती असो शब्द उदक ह्या अर्थान आयला.
पञ्चाडूअनु॑ष्ठानांत जप,होम,तर्पण,मार्जन,ब्राह्मण संतर्पण अशे पांच विधी सांगल्यात.ह्या पञ्चाडूअनु॑ष्ठानांत तर्पण विधी करतात.तशेंच ब्रह्मयज्ञ,स्नान,श्राध्द,होम ह्या कार्यानीय तर्पण हो विधी अंगभूत म्हणून करतात.
तर्पण विधी करपाचो मूळ उददेश असो सांगतात – मनीस जल्म हो एकुचदां फावो जाता.ह्या जल्माचें सार्थक जांवचें म्हणून आपल्या हातांतल्यान सदांच बरें कार्य जावंक जाय.हाका लागून आपणाक बरी गती मेळटा,अशें शास्त्रा सांगता.देव,ऋषी आनी मेल्ल्या जाण्टयांची आपणाक सदांच याद उरुंक जाय.तशेंच आपल्या पिळग्यांकडल्यान आयिल्ल्या देवाचो,गुरुजनांचो आनी कुळांतल्या जाण्टय मनशांचो आपणाक सदांच अभिमान आसूंक जाय.देव,ऋषी हांचे वांगडाच मेल्ल्या जाण्टयाचे उपकार,उण्यांत उणे फाटल्या तीन पिळग्यांमेरेन तरी जाणूंक जाय.ही उपकार जाणपाची जबाबदारी दरेका मनशाचेर आसा आनी ही जाण राखपाखातीर शास्त्रान मनशाक तर्पण हो विधी सांगला.
मनशान तर्पण हो विधी सदांच करपाचो आसता.ते खातीर ब्रह्मयज्ञ नांवाचो विधी नित्यकर्मांत सांगला.ह्या विधींचें निमाणें तर्पण हो विधी नित्याखातीर करतात.तर्पण करतना उदक घेवन तर्पण करप अशें सांगलां.हाचो उददेश असो आसूं येता की,आपले मेल्ले जाणटे हे चड करुन निर्जल वाठारांत रावतात.देखून तांकां हांगासून उदक दिल्यार ते तृप्त जातात.
हो विधी न्हंयचेर करप अशें बौधायनगृह्मसुत्रांत म्हळां—
स्त्रवन्तीष्वनिरुध्दासु त्रयो वर्णा व्दिजातयः ।
प्रातरुत्त्थाय कुर्वीरन् देवषिंपितृतर्पणम्।।
तर्पण हो विधी सकाळफुडें करप.आडावं नाशिल्ल्या आनी व्हावपी न्हंयेचेर तर्पण करचें,ब्राह्मण,क्षत्रिय आनी वैश्य ह्या त्रैवर्णिकांनी तर्पण करुंकूच जाय अशें बौधायन सांगता.
देव,ऋषी आनी पितर हांकां हाताच्या खंयच्या भागावयल्यान उदक दिवचें ताचे नेम सांगल्यात-उजव्या हाताच्या बोटाच्या फुडल्या भागांतल्यान (देवतिर्थान) देवांक उदक दिवप.अनामिक.कनिश्ठिका हांच्या मुळांतल्यान ऋषीक उदक दिवप (ऋषीतीर्थ).तर्जनी आनी आंगठो हांच्या मदल्यान पितरांक उदक दिवप (पितृतीर्थ).तर्पणाक कुश वा दर्भाच्या मदल्या भागांतसून ऋषींक जाल्यार पितरांक कुश वा दर्भाच्या मदल्या भागांतसून ऋषींक जाल्यार पितरांक कुश वा दर्भ दोडून घेवन तोंकांतल्यान उदक सोडप अशें सांगलां.देवांक एक,ऋषींक दोन आनी पितरांक तीन
