टका:हो एक कापडलेख. पैंगीणच्या बेताळ देवाच्या संग्रहांत आशिल्ल्या काळ्या रंगाच्या ह्या कापडलेखाचेर हळदुवसार केसरी रंगाच्या तीन ओळींचो लेख बरयल्लो आसा आनी लेखाच्या सकयल्या भागांत बेताळ देवाच्यो आनी हेर देवांच्यो आकृत्यो काडिल्ल्यो आसात/ पैंगीणच्या बेताळ देवळांत आशिल्ल्या ह्या कापड लेखांतल्यो ओळी अशो आसात- पयली ओळ-श्री गडि खांब गडिचा मेडा गडि अंक टंक सुंक चवरगादि गादियेवर पडगादि दावु पाछावु मलरावु स्थापना चारि सोन्याच्या वाटियेवरि रुपेचा गोळा बावन्न ब्रदांचा वाट परिमळा उत्धरती पांचशें सातियां. दुसरी ओळ-श्री महिमा काळी गादी पांढरी साति तिही भुवीची उपरि सुवर्णाचा कलश गुत्ती मसराटि गजाणन बेतुराणा बोलावून आणिला माणिकेंस खांब घातला बारा रायांचा झुंजार बारा राय खांडिवे खांडेस्थळी के. तिसरी ओळ-ले तेरावे राज्याचा अंकणा घडि येक सिंह भैरपाळ शरणांगता रक्षपाळ आले गेले यांचा प्रतिपाळ उलंघुनि धाडिला बळि आश्रमाचा आनला पोटिचे देती पण पाठिचे राखती शरणांगता वज्रपंजरा शेक १७४५ सु.
टक्याची मिरवणूक मिरवणूक दर तीन वर्सांनी काडटात आनी हे मिरवणुकीवरवीं पैंगीण,लोलयें आनी खरेगाळी ह्या वाठारांतल्या देव-देवतांक फुडल्या वर्सा जावपी गड्यां जात्रेचें आमंत्रण दिवप जाता.
बेताळाचो भार आयिल्लो मनीस भाराक आवश्यक अशे कपडे,फुलां आनी हातांत तरसाद घेवन मिरवणुकीचे फुडें आसता आनी ताच्या फाटल्यान तरंगां,सत्री आनी संबंदीत कामकरी महाजन मंडळी वाद्यांचे संगतीन फाटल्यान चलतात. दरेका गांवांत टक्याचें आनी बरोबरचे मडंळीचो येवकार, मानपान आनी टक्याचें वाचन जाता. -कों. वि. सं. मं.
टपाल:मनशादीं संपर्क दवरपाखातीर निर्माण केल्ली संदेशवाहक यंत्रणा. एक मनीस जेन्ना दुस-या मनशाकडेन खर्च,वेळ आनी अंतर ह्या गजालीं खातीर प्रत्यक्षांत संपर्क दवरूंक शकना तेन्ना हे यंत्रणेचो सर्रास उपेग करतात. टपाल सेवेचो संदेश हाडपाक तसोच वस्तू वा जिन्नस हाडपाकूय उपेग करतात. हे यंत्रणेची सोंपी सुविधा तशी सवाय सेवा ह्या गुणांक लागून टपाल सेवा आयच्या युगांक मनशामनशां मदीं,देशादेशां मदीं आनी राश्ट्राराश्ट्रां मदीं संपर्क दवरपाचें म्हत्वाचें साधन जालां. संवसारांतल्या सगळ्याच देशांनी टपाल वेवस्था ही सरकारी नियंत्रणाखाला आसता आनी ती सरकार चलयता.
चार हजार वर्सां पयली बेबिलोनियन संस्कृतायेंत मातयेच्या कैलार(मातयेचे मडकेचें वा कुंडल्याचें पोंद)अक्षराचे छाप करून तीं कैंलां संदेश म्हूण एका गांवांतल्यान दुस-या गांवांत पावयताले. घटमूट दादले हीं कैंलां व्हरताले मुखार ह्या कामाक घोड्याचो उपेग जावंक लागलो. दोन हजार वर्सांआदीं चीनांत रिले टपाल वेवस्था चलताली. त्या त्या सुवातींनी नेमिल्ले दादले थरावीक अंतर धांवून वचून मुखावयल्या मनशाकडेन हातांतलें टपाल पावयताले. पोशिल्ल्या पारव्यां वरवीं संदेश पावोवपाची पद्दत संवसारांत जायत्या वाठारांनी अस्तित्वांत आशिल्ली आनी कांयकडेन अजुनूय ही पद्दत चलता.
टपाल कचेरी ह्या अर्थान पोस्ट हें उत्तर फ्रेंच भाशेंतल्या Poste ह्या उतरावयल्यान आयलां. इ.स. १४०० वर्सा इकराव्या लुईन फ्रांसांत आधुनीक टपाल वेवस्था सुरू केली. पूण तेन्ना ती न्यायालयां,सरकारी अधिकारी हांचीं कागदपत्रांच हाड-व्हर करताली. तरी आधुनीक टपाल वेवस्था युरोपांतूच सुरू जाली. सुरवेक टपालाचो दर हो अंतराप्रमाण आसतालो. केन्ना हें भाडें टपाल धाडटल्याकडच्यान जाल्यार केन्ना तें जाका.पावचें आसा ताचेकडल्यान वसुल करताले. सद्याची,देशांत सगळेकडेन एकूच दर आशिल्ली,टपाल पद्दत इंग्लडांत १८३७ वर्सा सुरू जाली. टपालाचेर दसवपाची तिकेट १८४० वर्सा इंग्लंडांतूच छापली आनी ती त्याच वर्सा उपेगांत हाडली. ताचेवयल्यान टपाल हाताळपाचें काम बरेंच सोंपें जालें.
१७६७ त ब्रिटीश काळांत लॉर्ड क्लायव्ह हाणें इंग्लंडासारकीच टपाल वेवस्था भारतांत सुरू केली. पूण ती सुरवातेक सरकारी कागदापत्रांपुरतीच मर्यादीत आशिल्ली. १७७४ वर्सासावन सरकारी टपालावांगडा थोड्या प्रमाणांत खाजगी पत्रांय वचूंक लागलीं. १८३७ त सावन इस्ट इंडिया कंपनीन टपालसेवेची व्याप्ती वाडयली आनी व्हड व्हड वाठारांनी टपाल सेवा सुरू केली. इस्ट इंडिया कंपनीकडल्यान भारताचो राज्यकारभार ब्रिटीश सरकारान आपल्या हातांत घेतकच टपाल सेवेक एक व्यापक स्वरूप मेळ्ळें आनी पुराय भारतभर नेमान टपालसेवा सुरू जाली.
इस्ट इंडिया कंपनीच्या काळांत १८८२ मेरेन पोस्टाचे तिकेटीचेर 'इस्ट इंडिया पोस्टेज'अशें छापताले. पूण ब्रिटीश सरकाराच्या काळांत तिकेटीचेर 'इंडिया पोस्टेज' अशें छापूंक लागले. सुरवातेक ह्यो तिकेटी इंग्लाडांतूच छापताले. पूण पयल्या म्हाझुजाउपरांत टपाल खायत्याचो व्याप वाडलो. पोस्टाच्यो तिकेटी,कार्डां,पाकिटां भारतांतूच छापचेली गरज दिसूंक लागली आनी तेखातीर १९२६ वर्सा नासिकाक सरकारी सुरक्षा छापखानो सुरू जालो.
(Universal Postal Union)-संवसारांतल्या राश्ट्राराश्ट्रामदीं टपालाची देवघेव सुरक्षीतपणान जावंची म्हूण संवसारीक टपाल संघटनेची स्थापना जाल्ली आसा. तिची मुखेल कचेरी स्वित्झर्लंडांत बर्न ह्या शारांत आसा. १८७४ वर्सा संवसारांतल्या कांय मुखेल राश्ट्रांनी बर्नाक एक बसका घेतली. हातूंत युरोपांतल्या साबार राश्ट्रांचें तशेंच अमेरिका,इजिप्त मेळून वट्ट बावीस राश्ट्रांचे प्रतिनिधी हजर आशिल्ले. हे बर्न सभेन संघटनेची व्याप्ती आनी उद्देश थारायल्ले आनी १ जुलाय १८७५ ह्या दिसा 'जनरल पोस्टल युनियनाची' स्थापना जाली. रोखडीच ताची वांगडी संख्या वाडत गेली आनी १८७८ वर्सा ताचें नांव बदलून 'युनिव्हर्सल पोस्टल युनियन'अशें केलें. सद्या संवसारांतली सगळीं राश्ट्रां ताचे वांगडी आसात. हे संस्थेचीं मुखेल कामां अशीं:१)राश्ट्राराश्ट्रामदलो टपालाचो देवघेव वेव्हार नीट दवरप (२)_आंतरराश्ट्रीय टपालाच्या दरांत एकसुत्रीपण दवरप (३)टपालांतल्या वस्तूंची वर्गवारी थारावप (४)गिरायकांक लुकसाण-भरपाय मेळोवन दिवपी(५)राश्ट्राराश्ट्रामदल्या टपाल येरादारीच्या खर्चाचो समतोल राखप.
भारतांतल्या टपाम खात्याची घडण-भारताच्या टपाल वेवस्थेचो मुखेल'महानिदेशक टपाल'. हाचें मुखेल कार्यालय नवी दिल्लीक आसा. सादारणपणान दर एका राज्यांत एक टपाल मंडळ(Postal circle)आसता. ह्या एक टपाल मंडळाचो मुखेल पोस्ट मस्टर जनरल आसा. दर एक
